سونامی ارزی

تحلیل کارشناس مسایل اقتصادی و مالی بین الملل آقای شاهین شایان آرانی پیرامون نوسانات بازار ارز در کشور

دو عامل بیرونی و درونی بر نوسانات بازار ارز مؤثرند. یکی از عوامل بیرونی شامل اثرات تحریم است که خود فضای عرضه و تقاضا را به هم ریخته و موجب نوسان در بازار می گردد. هر روز اخبار جدیدی در مورد تحریم ایران شنیده می شود که خود از لحاظ روانی بازار را ملتهب می کند.

در این شرایط متقاضیان ارز به این فکر می افتند که عرضه ارز در آینده کاهش خواهد یافت و متعاقباً تقاضای کنونی خود را افزایش می دهند و این تقاضا بیشتر از حد متعادل بازار است.

یکی از عوامل مهم درونی این است که برنامه ریزی اقتصادی کشور منسجم و هماهنگ عمل نکرده است. بحث تحریم موضوع جدیدی نیست و حدود ۲ سال است که جدی تر شده است. بنابراین مسؤولین اقتصادی کشور باید خود را برای چنین روزهایی تجهیز می کردند تا در صورت شدیدتر شدن تحریم ها، با یک برنامه از پیش تعیین شده فضا را به سمت تعادل، ثبات، کنترل، نظارت و هماهنگی بیشتر پیش می بردند تا چنین شوک هایی به بازار وارد نشوند. عدم مدیریت صحیح نظام ارزی در اقتصاد کشور عامل مهم درونی دیگر است. این سیستم از مهندسی و طراحی مناسبی برخوردار نبوده که بتواند در مقابل سونامی ارزی ایستادگی کند.

از سوی دیگر، مهمترین عامل درونی مؤثر بر بازار ارز این است که متأسفانه در کشورمان تمامی مسؤولین و ارگان ها به خود اجازه اظهار نظر و پیش بینی در حوزه ارزی را می دهند و این سبب می شود که مدیریت اقتصاد به صورت منسجم صورت نگیرد و برای فعالین اقتصادی و افراد در بازار ابهام ایجاد شود. اگر تنها یک مسؤول مرتبط و آگاه در این خصوص اظهار نظر کند، می توان از ایجاد ابهام در کشور جلوگیری کرد.

● بگیر و ببند

در تمام دنیا قوانین و مقررات نظارتی بر بازارها وجود دارند که اگر نوسانات ارز از حدی بالاتر یا پایین تر رفت، با مجوز مسؤولین مربوطه می توان بازار را تا اطلاع ثانوی تعطیل نگه داشت تا فضا آرام گردد و این اقدام کنترلی و نظارتی برای ایجاد تعادل در بازار مرسوم است، اگرچه نباید طولانی مدت باشد.

به دلیل التهابات در بازار ارز، بهتر بود این بازار از سوی مسؤولین آن یعنی بانک مرکزی چند روزی بسته می شد و بانک مرکزی باید دستور می داد تا معاملات ارزی به دلیل بحران و تلاطم تا اطلاع ثانوی متوقف شوند. در این جهت تالار معاملات ارزی و صرافی ها باید بسته می شدند و با کمک نیروی انتظامی با دلالان متخلف از این دستور برخورد می شد تا وضع بازار کنترل گردد. اما این کار یک رویکرد کوتاه مدت است و نباید در بلند مدت ادامه یابد. حال شاید این سؤال پیش آید که مردم نیازهای ارزی خود را در این مدت چگونه تأمین کنند. در پاسخ باید گفت در این برهه های زمانی ملتهب مآبانه دست نگه دارند! چرا که کشور همانند زمان جنگ با بحران روبه رو است. بنابراین مردم باید مدارا کنند و اگر نیاز مبرم به ارز دارند آن را از طریق رابطه های خود و آشنایان شان تهیه نمایند.

در سال های ۷۴ و ۷۵ کشور با مشکلی مشابه در بازار ارز روبه رو شده بود. طی چند ماه کل بازار مختل شد و سپس بانک مرکزی با یک برنامه وارد بازار شد و توانست نرخ ارز را برای چندین سال متوالی ثابت نگه دارد که سبب شد اعتماد مردم به بانک مرکزی و مسؤولین بیشتر گردد. حالا نیز باید متولیان امر با یک برنامه منسجم وارد کار شوند و بازار را از این ابهام خارج کنند تا یک نرخ باثبات در بازار حاکم گردد. البته این عملکرد تنها می تواند مشکل درونی را حل کند و مشکل بیرونی همچنان پابرجا است. چه بهتر اگر با مذاکراتی موضوع تحریم ها از میان برداشته شود.

● اتاق معاملات ارزی

اتاق معاملات ارزی فضای معاملات را قانونمند، شفاف و پاسخگو می کند تا در این راستا کشف قیمت ارز در بازار صورت پذیرد و این مسأله بسیار مفید است. این اتاق مانند یک آینه روشن است که نشان می دهد عرضه و تقاضا چگونه خود را پیدا می کنند، ولی به این معنا نیست که اتاق معاملات موجب پایین آمدن و یا بالا رفتن نرخ ارز می شود. طبعاً تا بازیگران به این بازار منسجم اعتماد کنند شاهد گذشت زمان خواهیم بود.

● سرانجام نوسانات

اثرات مثبت و یا مخرب در اقتصاد با وقفه ای چند ماهه مشاهده می گردند. افزایش نرخ ارز از یک هزار و ۲۰۰ تومان تا حدود ۴ هزار تومان، اثرات مخربی بر اقتصاد کشور گذاشته است که حداقل ۶ ماه تا یک سال دیگر خود را نشان می دهند. ما در بازار ارز علاوه بر افزایش قیمت، نوسانات شدید قیمتی را شاهد بوده ایم. نوسانات بازار را غبار آلود می کنند و مردم دچار وحشت می شوند. این امر موجب می گردد سرمایه گذاری های بلند مدت در اقتصاد صورت نگیرند و مردم ترجیح دهند پول خود را در بخش های تولیدی سرمایه گذاری نکرده و نزد خود نگه دارند، چرا که از آینده اقتصادی کشور نگران اند. شیب یکنواخت افزایش قیمت تنها هزینه ها را افزایش می دهد، در حالی که نوسانات بیش از حد قیمتی در بازار، اعتبار و اعتماد به سیستم اقتصادی را از بین می برد و هزینه های اقتصادی بالایی به بار می آورد که بیش از ۶ ماه طول می کشد تا این اعتبار بازگردد. متأسفانه ما در بازار ارز با هر دوی این مقوله ها روبه رو بوده ایم.

امید بر این است که اقدامات صورت گرفته در خصوص مهار بازار ارز، ایجاد تالار معاملات ارزی و یک برنامه منسجم اقتصادی در این حوزه توسط مسؤولین پاسخگو، بتوانند فضای معاملاتی را کنترل، منسجم و شفاف کنند و آرامش را به بازار ارز برگردانند. اما در کنار اینها انجام مذاکرات جهت کاهش تحریم ها را نباید از یاد برد.