بازتاب های جهانی آخرین گزارش البرادعی در مورد پرونده اتمی ایران واکنش هایی از روی سرگردانی

با مشخص شدن وضعیت سیاسی ایران برای یک دوره چهار ساله دیگر و فروکش کردن تب و تاب انتخابات ریاست جمهوری و بعداز مدت ها سکوت درخصوص برنامه صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران, انتشار آخرین گزارش «محمد البرادعی» در مقام مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی, بار دیگر برنامه هسته ای ایران را در صدر اخبار جهان قرار داد

همان گونه که پیش بینی می شد این گزارش جدید که آخرین گزارش البرادعی درباره برنامه هسته ای ایران محسوب می شود، همچون گذشته راه را برای اعمال فشار کشورهای غربی به کشورمان فراهم کرد. آژانس بین المللی انرژی اتمی برای بیستمین بار صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران را تایید کرده و از اقدام ایران به کاهش سرعت گسترش غنی سازی اورانیوم و نیز برآورده کردن برخی مطالبات نظارتی آژانس خبر داده است. گزارش البرادعی تاکید می کند که آژانس توانسته به راستی آزمایی انحراف نداشتن مواد و برنامه های هسته ای اعلام شده در ایران ادامه دهد.

انتشار آخرین گزارش محمد البرادعی- رئیس آژانس بین المللی اتمی- و تایید همکاری های حداکثری با این نهاد بین المللی و همچنین انحراف نداشتن برنامه صلح آمیز اتمی ایران با انفعال بازیگران اصلی این پرونده مواجه شده است. این انفعال باعث شده تا کشورهای غربی در اقدامی هماهنگ طی چند روز گذشته البرادعی را به مخفی کاری متهم کنند. با آنکه البرادعی دراین سالها سعی نموده به عنوان مدیرکل این نهاد بین المللی بی طرفی خود را حفظ کند اما همواره فشارهای سیاسی زیادی در چند سال گذشته از سوی برخی کشورهای غربی بر دبیرخانه و ایشان وارد شده است. درحال حاضر برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اهمیت داخلی آن به مسئله ای مهم در عرصه بین المللی و نیز جهانی تبدیل شده و کاملا ابعاد حقوقی خود را از دست داده و تنها به مسئله ای برای حفظ آبروی اوباما در راستای تحقق صلح خاورمیانه و انتقام جویی فرانسه و انگلستان از ایران برای رخدادهای پس از انتخابات تبدیل شده است.

ابراز نگرانی درخصوص مسئله هسته ای ایران از سوی کشورهایی اظهار می شود که ما آنها را کشورهای متخاصم می دانیم. کشورهایی که تخاصمشان، تصنعی و بدون پشتوانه است، این کشورها از اینکه جایگاه و حقانیت ایران روز به روز نزد افکار عمومی جهان می شود، نگرانند به خصوص اینکه نکات مثبت این گزارش برای ایران و نکات منفی برای آنها بسیار است.

نگاهی به موضعگیری و عملکرد کشورهای غربی از جمله آمریکا در قبال برنامه هسته ای ایران این مسئله را آشکار می سازد که آنها تلاش دارند برنامه صلح آمیز هسته ای ایران را عامل برهم زننده امنیت محیطی و مخدوش کننده رژیم منع تکثیر سلاح های هسته ای معرفی و جامعه بین الملل را بدین وسیله تحریک و تهیج نمایند. آمریکا، آلمان، فرانسه و بریتانیا مدعی شده اند که در صورت ادامه ایران به غنی سازی اورانیوم و خودداری از برطرف کردن نگرانی ها در مورد «تحقیقات وسیع این کشور در زمینه چگونگی ساخت سلاح هسته ای»، چهارمین دور تحریم ها را به تصویب برسانند. در ادامه موضعگیری برخی کشورها در خصوص آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی در زمینه مسئله هسته ای ایران را مرور می کنیم.

● آمریکا:

آمریکایی ها که سردمدار تلاش برای تحریم بیشتر ایران هستند، اولین افرادی بودند که به گزارش البرادعی درباره ایران واکنش نشان دادند. یان کلی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: براساس مدارک موجود آشکار است که ایران به طور کامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری نکرده است و همچنان به برنامه غنی سازی اورانیوم ادامه می دهد. وی افزود: ایران با این که بالاخره به بازرسان برای دسترسی به رآکتور هسته ای اجازه داده اما هنوز کاملا دیده بانان هسته ای سازمان ملل همکاری کامل نکرده و تا آنجا که من دریافته ام دسترسی فقط به یکی از تجهیزات صورت گرفته آنچنان وسیع نبوده است که آژانس انتظارش را داشت. کلی گفت: علاقه اصلی آمریکا این است که ایران به طور کامل با آژانس همکاری داشته باشد و ما بسیار نگرانیم آنان به نگرانی های جامعه بین المللی توجهی نشان نمی دهند.

آمریکا دومین بازیگر اصلی پرونده هسته ای ایران است که سیاست اعمالی این کشور در قبال برنامه هسته ای کشورمان تا حدود زیادی مبتنی بر سیاست های نظری، راهبردی و اعلامی در خصوص عوامل موثر بر محیط امنیتی ایالات متحده می باشد. مشکل آمریکا و غرب به طور کلی مشکل سیاسی است که باید در عرصه سیاسی حل و فصل شود. دولت آمریکا تلاش بی وقفه ای برای تشکیل ائتلاف جهانی و منطقه ای و افزایش فشارهای سیاسی علیه ایران را صورت داده است.

بر همین اساس است که به گفته برخی از تحلیل گران گرچه ممکن است دیدگاه های آمریکا و اروپا در این خصوص که ایران برنامه دستیابی به جنگ افزار هسته ای را دنبال می کند یا اینکه فقط به گزینه هسته ای می اندیشد، تفاوت داشته باشد اما دوطرف درباره دو موضوع مهم دیدگاه مشابهی دارند. این سیاست ها را می توان در لابلای نقطه نظرات و سیاست های مطرح شده توسط نهادهای سیاسی، مراکز مطالعاتی و سیاستمداران آمریکا به خوبی مشاهده کرد. ادعای تلاش ایران برای دستیابی به سلاح های اتمی همزمان با اتهام حمایت از تروریسم، نقض حقوق بشر و مخالفت با روند سازش خاورمیانه، چهار محور اصلی سیاست خارجی آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران بوده است. به گفته مقام های ارشد آمریکا و به باور شماری از صاحبنظران روابط بین الملل در این کشور، مسأله هسته ای ایران به دلیل اهمیت آن هم اینک درصدر برنامه های سیاست خارجی آمریکا قرار گرفته است.

به طور کلی آمریکایی ها معتقدند دستیابی ایران به توان هسته ای حتی از طریق قانونی و براساس مقررات آژانس بین المللی انرژی اتمی برای آمریکا چالش بزرگی ایجاد خواهد کرد.

اول) آنکه باعث گسترش توان هسته ای در خاورمیانه می شود و کشورهای همسایه ایران نظیر عراق، عربستان سعودی، مصر، سوریه، ترکیه، اسرائیل و حتی الجزایر به دنبال ترمیم موقعیت دفاعی و امنیتی خود خواهند بود. در نتیجه خاورمیانه وارد رقابت هسته ای بی پایانی می شود که نه برای کشورهای منطقه و نه منافع آمریکا در منطقه و نه صلح و امنیت بین المللی مناسب نیست.

دوم ) آنکه افزایش موقعیت منطقه ای ایران در خاورمیانه، باعث افزایش چشمگیر قیمت نفت خواهد شد. کاهش وابستگی داخلی به انرژی فسیلی به واسطه بومی کردن توان هسته ای و استفاده از موقعیت هسته ای در چانه زنی های منطقه ای توسط ایران به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای دارنده نفت و گاز جهان، در کنار وابستگی رو به افزایش آمریکا و اروپا و آسیای دور به نفت خاورمیانه و خلیج فارس برای اقتصاد جهانی نگران کننده خواهد بود.

سوم) آنکه باتوجه به سیاست های ایدئولوژیک ایران، دستیابی به توان هسته ای، به ابزاری برای افزایش هراس پروری در خاورمیانه و کاهش آزادی عمل آمریکا در آن تبدیل خواهد شد.

● اتحادیه اروپا:

عکس العمل وزیر امور خارجه فرانسه نیز پس از انتشار گزارش آژانس بسیار خصمانه و عجولانه بود. وی بدون توجه به نکات کلیدی گزارش جدید آژانس درباره تداوم همکاری تهران با این نهاد و ادامه نظارت کامل بر برنامه و تاسیسات هسته ای ایران، مدعی شد: اگر جامعه بین الملل، تحریم های بیشتری را علیه برنامه هسته ای ایران اعمال نکند، اتحادیه اروپا به تنهایی تحریم های جدیدی را بر تهران اعمال خواهد کرد.

برنار کوشنر در ادامه گفت: تلاش های زیادی برای متقاعد کردن روسیه و چین در خصوص اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران صورت گرفته است. بدون شک پرونده هسته ای برای اتحادیه اروپا به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران یکی از مهم ترین موضوعات چالش برانگیز بوده است و کشورهای این منطقه باتوجه به جایگاه راهبردی جمهوری اسلامی در خاورمیانه، همواره این موضوع را با حساسیت زیاد دنبال کرده است.

نزدیکی سیاست های اتحادیه اروپا و آمریکا در قبال مساله هسته ای ایران به نحوه شکل گیری تصمیم گیری های آنها به ویژه در زمینه امنیت محیطی و حوزه های امنیتی موسوم به سیاست والا نیز باز می گردد. در واقع می توان گفت سیاست اروپا و آمریکا براساس دو نقش تعریف می شود: نقش ملی و نقش بین المللی.

این درحالی است که این دو در ایفای نقش ملی خود مسئولیتی متفاوت دارند و ممکن است مواضع آنها نیز ناهمسو باشد. لذا هرقدر موضوعات بین المللی به حوزه های امنیتی نزدیک تر شود، رفتار اروپا نیز نسبت به آن حساس تر و با سیاست های آمریکا هماهنگ تر می شود. درواقع تبلیغات پردامنه آمریکا علیه ایران، اغراق نمایی از سایت نطنز و اراک و پروژه غنی سازی اورانیوم و یک سری تحریک های سیاسی و عملیات روانی باعث شد جمهوری اسلامی ایران در حوزه امنیتی اروپا قرار گیرد. هرچند پیش از افزایش نگرانی ها نسبت به مسئله هسته ای ایران، اروپاییان در حرکتی رو به جلو و در تقابل با تحریم آمریکا، تلاش کرده بودند که استقلال و نفوذ منطقه ای خود را به رخ واشنگتن بکشند.

به باور بسیاری از تحلیل گران، اتحادیه اروپا که بعد از ناکامی اش در برقراری آرامش و صلح در بالکان و بعد از حمله آمریکا به عراق، نفوذ گذشته خود را در عرصه بین المللی و بویژه در خاورمیانه تا حدود زیادی از دست داد، تلاش کرده است با کمک رساندن به حل سیاسی مسایل مرتبط با ایران ازجمله مسئله هسته ای آن، به اثبات نقش و توانایی خود در نظام بین الملل و نیز در حل و فصل صلح آمیز بحران های بین المللی بپردازد. اتحادیه اروپا نیز همانند آمریکا مدعی هستند که به هیچ وجه ایران نباید به سلاح های اتمی دست یابد. حتی نگرانی های امنیتی اروپا از یک ایران هسته ای از آمریکا نیز بیشتر است. زیرا در بلند مدت نیز با احتمال عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، ایران هسته ای هم مرز با اروپا مشکل اتحادیه را بیشتر خواهد کرد. بنابراین، به یک اعتبار مسئله هسته ای ایران یک موضوع اروپایی است، صرف نظر ازاین که واشنگتن چه بگوید.

● چین و روسیه:

مسکو و پکن با بی میلی از سه دوره تحریم علیه برنامه هسته ای و صنعت ساخت موشک ایران حمایت کردند. اما راضی کردن به این توافق بر سر رأی دادن به آنها در شورای امنیت سازمان ملل، به سادگی صورت نگرفته بود. روسیه و چین مانند آمریکا، انگلیس و فرانسه، از اعضای دائم و صاحب حق وتوی شورا هستند و توانایی ابطال هرگونه تصمیم مشترک این شورا را دارا هستند. آمریکا و آلمان اظهار داشته اند که هدف هر تحریم جدیدی باید آسیب رساندن به بخش انرژی ایران باشد. مسکو و پکن که با ایران پیوندهای قوی تجاری دارند، تاکنون این طرح را نپذیرفته اند.

آمریکا، فرانسه و انگلیس بر این باورند که گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی شرایط قانونی را برای تحریم های جدید فراهم کرده است. روسیه وچین نیز باید واکنش نشان دهند. آنچه مسلم است، برای رسیدن به توافق بر سر تحریم های بین المللی نیاز به تغییر مواضع روسیه و چین لازم و ضروری به نظر می رسد. درحالی که قدرت های غربی بر جنبه منفی گزارش آژانس تمرکز کرده اند، برخی از دیپلمات ها می گویند که ممکن است روسیه و چین روی اقدام جدید ایران در همکاری با بازرسان آژانس، تکیه کنند. جرج پرکوویچ، تحلیلگر بنیاد صلح بین المللی کارنگی واشنگتن گفته است، که آخرین گزارش آژانس، ادامه تلاش های روسیه و چین را برای توقف روند اعمال تحریم های سختگیرانه تر توسط شورای امنیت را سخت تر می کند بسیاری از دیپلمات های غربی در گفتگوهای خصوصی اعلام کرده اند که کشورهای آنها سرسختانه تلاش خواهند کرد تا مسکو و چین را برای همکاری متقاعد کنند.

● اسرائیل:

رژیم اسرائیل نیز بعد از انتشار گزارش آژانس سریعا در مقابل آن موضع گرفت و البرادعی را به پنهان کاری متهم کردند. خبرگزاری های نیز از وجه المصالحه شدن ایران برای صلح بین این رژیم و فلسطین خبر داده و نوشته اند که در صورت توقف شهرک سازی توسط تل آویو کشورهای غربی و آمریکا در مقابل، به شدت در برابر پرونده هسته ای ایران خواهند ایستاد و تحریم های سنگین تری را علیه این کشور اعمال خواهند کرد، اما به دلیل نبود مدارکی مبنی بر تخلف ایران از قوانین آژانس، تل آویو نیز همسو با کشورهای دیگر بار دیگر آژانس را تحت فشار گذاشتند تا مدارک پیشین را که ایران بارها درباره آنها به آژانس توضیحات کافی داده است. برای اثبات تخلف ایران انتشار دهند. کشورهای فرانسه و انگلستان با توجه به حساسیت اوباما در خصوص توقف شهرک سازی برای تحقق صلح خاورمیانه در صددند تا با تحت فشار قرار دادن نتانیاهو او را وادار کنند تا به صورت موقتی و جزیی، توقف شهرک سازی را بپذیرد. در این صورت آنان می توانند اوباما را در اواخر سپتامبر متقاعد کنند که دیگر دنبال گفت وگو با ایران نباشد و با کشورهای غربی دیگر در خصوص تحریم های سخت تر ایران همراهی داشته باشد. در این صورت، اوباما می تواند ادعا کند که زمینه های ایجاد دولت مستقل فلسطینی را فراهم کرده و گامی بلند در راستای تحقق صلح خاورمیانه برداشته است. ضمناً رژیم اسرائیل مطمئن خواهد شد که اوباما قصد تعامل با ایران را دست کم در مقطع کنونی از سر به در خواهد کرد و فرانسه و انگلستان نیز با تحریم ایران به اهداف خود برای مقابله با حکومت ایران و همچنین انتقام جویی از این حکومت به خاطر دستگیری اتباع و اعضای سفارتخانه هایشان، خواهند رسید. این مسائل در حالی است که چند روز پیش روزنامه انگلیس گاردین مدعی شد که برخی از مقامات کنگره آمریکا، پارلمان انگلیس، مجلس فلسطین و اعضای کنیست رژیم اسرائیل بر این باورند توافق اوباما با فلسطینی ها در نتیجه گفت وگوهای پنهانی برخی کشورهای عربی است که در آنها به آمریکا اطمینان داده اند، در مناقشه فلسطین و اسرائیل علیه ایران اقدامات سیاسی را انجام دهند.

با توجه به مسائل مطرح شده مشخص است که اگر بر جنبه های قانونی و حقوقی گزارش البرادعی تأکید شود، غرب هیچ بهانه ای ندارد تا بار دیگر پرونده هسته ای ایران را به جریان بیاندازد، آنچنان که روزنامه کریستین ساینس مانیتور می نویسد:

ـ گزارش البرادعی امیدهای اوباما را برای تحریم ایران کمرنگ کرده است. این روزنامه می نویسد: گزارش جدیدالبرادعی حاکی از شواهدی مبنی بر کاهش غنی سازی و افزایش همکاری ایران برای بازدید از تأسیسات هسته ای است. به نوشته این روزنامه آمریکایی، این گزارش منجر شده است تا تلاش های اوباما برای سخت تر کردن تحریم های بین المللی علیه ایران با مانع روبه رو شود. متأسفانه غرب د راین شرایط میان تناقضی آشکار گرفتار آمده است. تناقضی میان واقعیت و سیاست. آنها در صددند تا جلوه های سیاسی موضوع هسته ای ایران را پررنگ کنند اما با ادامه این روند از چارچوب قواعد بین المللی خارج می شود. آنها هرگز به جنبه های مثبت گزارش آژانس نگاهی نمی اندازند و همواره به دنبال دستاویزی برای طرح ادعاهای خود از لابلای نقاط منفی می گردند. آنچه اکنون برای ایران مهم است تغییر رویکرد سیاسی پرونده هسته ای به رویکردی صنفی و سازمانی است. موضوعی پرونده هسته ای ایران باید در آژانس مورد بررسی قرار بگیرد و باید از شورای امنیت خارج گردد. متأسفانه آژانس بین المللی انرژی اتمی به دلایل انگیزه های سیاسی از مسیر اصلی خودش منحرف شده است و ما مصریم تا هر چه زودتر آژانس به مسیر اصلی خود برگردد.

شبنم نادری