نیشابور از دریچه ای دیگر فیروزه, فرش ایرانی, دانشی مردان پارسی و شکوه باستانی

نیشابور, بزرگ ترین مرکز دانش اسلامی و گهواره ی سخنوران و دانشمندان ایران بوده و پس از بلخ, مرو و هرات, چهارمین شهر خراسان باستانی به شمار رفته است

نیشابور، بزرگ‌ترین مرکز دانش اسلامی و گهواره‌ی سخنوران و دانشمندان ایران بوده‌ و پس‌ از بلخ، مرو و هرات، چهارمین شهر خراسان باستانی به‌ شمار رفته است. مهم‌ترین صنایع دستی مردم نیشابور قالی‌بافی، فیروزه‌تراشی، سفال‌سازی و سبدبافی است. بیش‌تر مردم نیشابور، از نژاد پیشین ایرانی و از تیره‌های پارسی هستند که در گذشته‌های بسیار دور در این سرزمین مستقر شده‌اند.

نیشابوری‌ها به زبان فارسی و لهجه‌‎‌ی «محلی نیشابوری» ]گویش نیشابوری[ سخن‌می‌گویند. دانشمندان علم و ادبی، چون خیام و عطار نیشابوری، بر این خاک بالیده‌اند. مردم نیشابور، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. شماری از پیروان اسماعیلیه در ]برخی[ روستاهای نیشابور، به ویژه، «دیزباد» سکونت دارند. نیشابوری‌ها، مردمی متدین، زحمت‌کش و پاک‌اندیش‌اند. سعی دارند از اخلاق ناپسند، کینه و دشمنی به دور باشند و به آب و خاک و مردم سرزمین خود علاقه‌مندند. نیشابور، زادگاه گروهی از دانشوران و مردان نام‎‎دار تاریخ ایران از دوره‎های بسیار کهن است. در مکان کنونی نیشابور شهری به نام «ریوند»، وجود داشته است که در نبردی سهمگین میان ایرانیان و تورانیان در زمان هخامنشیان و اشکانیان با خاک یکسان می‌شود و شهرستان نیشابور توسط شاپور پسر اردشیر بنا می‌‌شود. پس از اسلام، شهر نیشابور، به عنوان تای ]همتای[ ایرانی بغداد، در برابر آن آراسته می‌شود. ایرانیان چندهزار سال پیش از پیدایی یونان در شهرسازی خود به ردیف دیوارهای راست و کوچه و توالی خانه‌ها در امتداد معین دست یافتند که باز خیلی زودتر از غربیان، آنان‌ را به ساختن شهرهای شطرنجی راهنمایی کرده است. همه‌ی ایرانیان با تازیان جغرافی‌نویس نیز این را یادآور شده‌ اند که صورت شطرنجی نیشابور، پدیده‌ ای ایرانی است، اما برخی از پیروان یونان این را نیز پدیده‌ای یونانی می‌‌دانند که اسکندر با خویش به ایران آورد که ]این موضوع[ استناد علمی ندارد.

● صنایع دستی

صنایع دستی شهرستان نیشابور، مشتمل بر فرش‌بافی، پارچه‌بافی، فیروزه‌تراشی، سفال‌سازی و سبد‌بافی است. از روزگاران کهن‌، فرش‌بافی، در استان خراسان، به ویژه نیشابور، رایج بوده است. بافت فرش به دو گونه است؛ بافت فارسی و بافت ترکی. نقشه‌هایی که در این شهرستان رایج است ]عبارتند از:[ لچک‌ ترنج ساده، افشان شاه‌عباسی، لچک ترنج پر، بته‌جقه‌ای، گل فرسنگ، اردبیلی، یا شیخ صفی، اسلیمی، درختی و نکارگاه. پشتی‌بافی نیز بین قالی بافان رایج است.

فیروزه‌تراشی و شناخت گونه‌های فیروزه، از هنرهای مهم و با ارزش در شهرستان نیشابور است. تراش فیروزه به گونه‌های پیکانی، مسطح از جمله تراش‌هایی‌است ‌که علاقه‌مندان زیادی دارد. بازار مصرف این هنر، علاوه بر درون استان و شهرستان نیشابور، از جایگاه ویژه‌ای ]در ایران و خارج از کشور[ برخوردار است. در برخی نقاط این شهرستان کارگاه‌های پارچه‌بافی سنتی که به تهیه کرباس، چادر شب، و ملحفه مشغول هستند. کرباس‌های سفید و ظریف‌، بافته می‌ شود که علاوه بر پیراهن و زیر شلواری، در تهیه سفره، شمد، حوله و قطیفه نیز از آن استفاده می‌کنند.

● مکان‌های دیدنی و تاریخی

آرامگاه خیام (در شمال امام‌زاده محمد محروق)، بارگاه امام‌‌زاده محمد محروق، مسجد جامع‌ نیشابور، آرامگاه فریدالدین عطار نیشابوری، آرامگاه کمال الملک نقاش یا محمد غفاری ، بقعه‌ی قدمگاه (در راه نیشابور – مشهد) و کاروان‌‌سرای صفوی ]رباط شاه‌عباسی[ برخی از مکان‌های تاریخی و دیدنی این شهرستان را تشکیل می‌دهند.

● صنایع و معادن

کارخانه‌های‌ قند، پنبه ‌پاک‌کنی و کولرسازی نیشابور دارای اهمیت است. نیشابور دارای معادن نمک، فیروزه، تالک، کائولن و سنگ آهک است و فیروزه‌تراشی یکی از مهم‌‌ترین صنایع این شهرستان به شمار می‌آید.

● کشاورزی و دامداری

اقتصاد این شهرستان بر پایه ‌کشاورزی‌، دام‌ پروری و صنایع استوار است. مهم‌ترین فرآورده‌های آن گندم، جو، ذرت، پنبه، باقلا، عدس، لپه، ماش، نخود، صیفی‌‌جات، میوه‌های گوناگون و فرآورده‌های دامی است. پرورش دام در این ناحیه، به گونه‌ی سنتی و صنعتی رواج دارد، عمده‌ترین دام‌هایی که در نیشابور پرورش داده می‌شود، شامل گوسفند، بز، گاو،‌ گاومیش، شتر،‌ اسب و استر است. پرورش مرغ به روش سنتی و صنعتی در نیشابور معمول بوده و از جای‌گاه خوبی برخوردار است.

● مشخصات جغرافیایی

شهرستان نیشابور، در شمال خراسان رضوی قرار دارد. این شهرستان، از شمال به شهرستان‌های چناران و قوچان، از باختر به شهرستان سبزوار، از خاور به شهرستان‌های مشهد و چناران و از جنوب به شهرستان‌های تربت حیدریه و کاشمر محدود است. آب و هوا در دامنه‌ها معتدل و در نواحی پست، اندک ‌اندک بر گرما و خشکی هوا افزوده می‌شود. شهرستان نیشابور، پوشش گیاهی گوناگونی را داراست. در بخش کوه‌‌پایه‌ای، گیاهانی مانند ریواس، کمای و دانه‌شور و در بخش دشتی، تاغ، گز و جنگل‌های دست‌ساز برای تثبیت شن‌های روان وجود دارد.

● وجه‌تسمیه و پیشینه‌ی تاریخی

نام این شهر در اوستا «رئونت» آمده و به معنی دارنده‌ی شکوه و جلال است. این واژه، در گذر زمان و دگرگونی زبان اوستایی به پهلوی به «رای‌ اومند» تبدیل شد. در نبشته‌های پهلوی، این واژه به عنوان صفتی برای خداوند آمده است و در سر آغاز بیش‌تر نامه‌های پهلوی به چشم می‌خورد. از این رو می‌توان دریافت که آن شهر باستانی تا چه پایه نزد ایرانیان ارجمند بوده است، که با چنین صفتی از آن یاد می‌کنند. هم‌اکنون نیز بخش باختری نیشابور تا مرز سبزوار «ریوند» نام دارد و در دوران اسلامی نیز بزرگانی از آن برخاسته‌اند، که در آثار اسلامی، از آن یاد شده است. این نام، در شاهنامه به گونه‌ی «ریونیز»‌ به عنوان محلی که در یکی از نبردهای میان ایرانیان و تورانیان ویران گشته، آمده است. بر اساس متن کهن «نامه شهرستان‌های ایران» این شهر در زمان شاپور اردشیر ساسانی دوباره ساخته شده است. در این نامه از نیشابور، به نام «نیوشاپوهر» یاد شده است. از سویی در همین دوره‌، پارتیان ساکن خراسان، که از چیرگی اردشیر خشنود نبودند، با ماندن نام پسر اردشیر بر شهرستان هم‌رای نبوده و بدین‌روی، صفت «ابرشهر» را بر آن نهادند و در پاره‌ای از نبشته‌های پهلوی، این نام به گونه‌ی «اپر شتر» آمده است. این نام به گونه‌ای همان نام پیشین را، که به معنی «دارنده‌ی شکوه» بود، به یاد می‌آورد. در نوشته‌های پس از اسلام نیز پیش از آن که نام «نیشابور» آید، «ابر شهر» آمده و برخی از نویسندگان این زمان نیز در معنی آن بلندی زمین را دلیل دانسته‌اند.

نیشابور در روزگار پادشاهی یزدگرد دوم، از لحاظ اهمیت، در شمار شهرهایی چون مرو و سمرقند در دروه‌های بعدی بوده است. پیدا شدن سکه‌های ساسانی در ویرانه‌های گوناگون نیشابور، خود نشان دهنده‌ی اهمیت این شهر در آن دوران است. نیشابور در سال ۳۱ هـ.ق، در روزگار عثمان گشوده شد. شش سال بعد، در زمان خلافت حضرت علی (ع)، گروهی از ایرانیان زرتشتی نیشابور شورش کردند، ولی این مخالفت زودگذر و ناپایدار بود ....

http://abarshahr.blogfa.com/

منبع این نوشتار:

گروه دانش و فناوری ایران‌صدا، «نیشابور، گاهواره دانشمندان ایران»، وب‌گاه «رادیوی اینترنتی ایران‌صدا».

ققنوس شرق (فرزند نیشابور)