لذت و سعادت

یکی از ساده‌ترین و سطحی ترین انواع لذت‌گرایی، نظریه‌ای است که به آریستیپوس یونانی نسبت داده شده است. این نظریه با عناوین مختلفی معرفی شده است: مکتب کورنائی، لذت‌گرایی حسی …

یکی از ساده‌ترین و سطحی ترین انواع لذت‌گرایی، نظریه‌ای است که به آریستیپوس یونانی نسبت داده شده است. این نظریه با عناوین مختلفی معرفی شده است: مکتب کورنائی، لذت‌گرایی حسی ساده و لذت گرایی آریستیپوسی. به هر حال، این نظریه بر این نکته تاکید دارد که هر چیزی که دارای لذت حسی باشد، ذاتا خوب است و ارزش هر چیز دیگری تنها و تنها با همین معیار سنجیده می‌شود. ‏

آریستیپوس سعادت را با لذت یکی می‌داند اما بر این باور است که افراط در لذت به الم منتهی می‌شود و محدود سازی تمایلات یکی از شرایط ارضای آنها است. برخی از نویسندگان تاکید کرده‌اند که موضوع اصلی و دغدغه فکری آریستیپوس سعادت انسانی بوده است. البته عنصر اصلی سعادت از دیدگاه او احساس لذت است. به عقیده او تنها لذت است که انسان را به ادامه حیات وامی‌دارد. انسانها نیز مانند سایر حیوانات در جستجوی لذت‌اند. کودکان و جانوران به حکم غریزه و طبیعت خود، به سوی لذت کشیده می‌شوند و از درد می‌گریزند. این واقعیتی است که به عقیده او باید پایه هر گونه کوششی برای وضع قواعد و مقررات مربوط به رفتار و زندگی انسانی قرار گیرد. یعنی ما نیز مانند حیوانات و کودکان باید به حکم طبیعت خود در پی لذت باشیم.

وی بر این عقیده بود که «یک لذت با لذت دیگر فرقی نمی‌کند». به عقیده آریستیپوس لذت جزئی یا لذت تک و منفرد، نه به عنوان وسیله‌ای برای نیل به مجموعه احساس لذت‌ها، که سعادت نام دارد، بلکه فی نفسه و ذاتا ارزش آن را دارد که انسان در طلب آن بکوشد.

البته وی میان سعادت و غایت اخلاق این گونه تمایز قائل می‌شود که سعادت را به عنوان مجموعه خاصی از لذتهای شخصی تلقی می‌کند که در سراسر زندگی تجربه می‌شوند و مدعی بود که سعادت

فی‌نفسه مطلوب نیست، بلکه مطلوبیت آن به خاطر لذتهایی است که آن را تشکیل می‌دهند. در عین حال، اخلاق لذت‌گرایانه او روی هم رفته ملاحظات سعادت‌گرایانه را انکار نمی‌کند.‏

این مفهوم از لذت و سعادت نگرشهای سیاسی و اجتماعی آریستیپوس و سایر کورنائیان را نیز تحت تاثیر قرار داد. آریستیپوس درباره امور سیاسی و اجتماعی نگرشی کاملا فردگرایانه داشت. وی به آزادی به معنای رد هر گونه شرط سیاسی شهروندی و پرهیز از هر گونه وظیفه و الزامی نسبت به عضویت در شهری خاص قائل بود. به عقیده او بخشی از یک زندگی سعادتمندانه این است که «در هر سرزمینی همچون یک بیگانه زندگی کنیم». در نوشتار بعدی به نقد و بررسی دیدگاه آریستیپوس در خصوص لذت‌گرایی اشاره خواهیم نمود.‏

حسین راضی