تاملی در انگیزه ها ی مردم کوفه در دعوت از امام

طبق اسناد و روایات تاریخی, بزرگان و شخصیت های ذی نفوذ و مردم عادی کوفه برای امام حسین ع نامه نوشتند تا ایشان را یاری کنند و با در اختیار گرفتن حکومت از جانب امام ع , آنها از مشکلات موجود در عراق و شامات نجات یابند

طبق اسناد و روایات تاریخی، بزرگان و شخصیت‌های ذی نفوذ و مردم عادی کوفه برای امام حسین(ع) نامه نوشتند تا ایشان را یاری کنند و با در اختیار گرفتن حکومت از جانب امام(ع)، آنها از مشکلات موجود در عراق و شامات نجات یابند. با حرکت امام حسین(ع) به سمت کوفه و به دنبال بی‌وفایی کوفیان، امکان بازگشت برای ایشان نبود و به این ترتیب واقعه عاشورا رخ داد. صرف‌نظر از بیان وقایع تاریخی می‌توان به انگیزه کوفیان در دعوت از امام حسین(ع) پرداخت. به طور کلی این افراد به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند. گروه نخست شامل مردم و توده عوام و گروه دیگر شامل نخبگان کوفه بود.

در بررسی انگیزه توده‌های مردم می‌توان این گونه تحلیل کرد که آنها طعم حکومت عادلانه حضرت امیر(ع) در کوفه را چشیده و دیده بودند که فردی بر کوفه حکومت کرده بود که بین خود و غلام خود و بین مسیحی و مسلمان تمایزی قائل نمی‌شد و در تقسیم بیت‌المال و غنایم بین صحابی و غیرصحابی، عرب و غیرعرب، عبد و آزاد تفاوت و تبعیض نمی‌گذاشت و حکومت عادلانه را برقرار کرده بود، اما پس از ایشان تمام حاکمان کوفه رویه‌های ناعادلانه داشتند و این مساله را مردم به چشم خود می‌دیدند.

بنابراین توده‌های مردم به آن امید که امام حسین(ع) به کوفه برگردد و سنت و سیره علوی را احیا نماید و عدالت را در تقسیم بیت‌المال و امکانات دولتی رعایت نماید از ایشان دعوت کردند.

بررسی انگیزه‌های طبقه نخبگان و بزرگان کوفه به تحلیل دیگری نیاز دارد. از این رو باید توجه داشت در آن دوره همیشه نوعی رقابت و تنازع قدرت بین عراق و شام وجود داشت و عراقی‌ها هیچ گاه تمایل نداشتند اعراب شام قدرتمند باشند و قدرت اعراب عراق بویژه در کوفه تضعیف شود. بنابراین بزرگان و شخصیت‌های ذی‌نفوذ آن زمان عراق می‌دیدند پس از شهادت حضرت علی(ع) تعادل قدرت بین شام و عراق برهم خورده است و عراق بتدریج تحت سلطه اعراب شام، رو به تضعیف است. از این رو، قصد این افراد از دعوت امام حسین(ع) به کوفه این بود که ایشان حکومت کوفه یا کل عراق را برعهده بگیرد و تعادل قدرت دوباره به وضع پیشین برگردد؛ زیرا حکومت امام حسین(ع) در کوفه باعث می‌شد همانند دوره پدر بزرگوارشان قدرت عراق در برابر قدرت شام افزایش یابد و امکان غلبه و تغییر توازن قدرت به نفع شام از میان برداشته شود.

اگر دو تحلیل فوق از رفتار توده‌ها و نخبگان کوفه مدنظر قرار داده شود، مشخص می‌شود در ذات و هدف هر دو گروه انگیزه‌های دنیوی غلبه داشت و آنها با انگیزه‌های کاملا مادی اقدام به دعوت امام کرده بودند. از این مساله امروز می‌توان باعنوان رویکردی سکولاریستی نام برد؛ البته در اینجا سکولاریسم به معنای جدایی دین از سیاست نیست، بلکه به آن معناست که مردم، اسلام و امامت را نه به خاطر ذات آن، بلکه به دلیل ارزش‌های دنیوی مطالبه می‌کردند. البته حکومت یزید از طریق تهدید و تطمیع، اقدام به ساکت کردن مردم عادی کرد و نظیر همین سیاست را در مورد نخبگان و برگزیدگان کوفه در پیش گرفت، ضمن آن که اقدام به کشتن برخی از آنها نیز نمود. در چنین شرایطی بود که حادثه کربلا رخ داد و امام حسین(ع) و یاران باوفایش به شهادت رسیدند.

دکتر عبدالوهاب فراتی

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی