چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
فیپا چیست
تهیه اطلاعات کتاب شناختی لازم برای شناسایی و بازیابی یک کتاب بر مبنای ضوابط و استانداردهای بین‌المللی قبل از انتشار را فهرست نویسی پیش از انتشار یا فیپا می‌گویند.
● تعریف اصطلاحات مرتبط
▪ اطلاعات کتابشناختی:
جزئیات مربوط به یک اثر مثل نویسنده، عنوان، ناشر، محل نشر، ویرایش، فروست، تعداد جلدها، پیوستها، بها، مترجم، تصویرپرداز و موارد مشابه را اطلاعات کتابشناختی می‌گویند.
▪ بازیابی:
فرآیند جستجو و دستیابی به مرتبط‌ترین منبع مورد تقاضا، بازیابی نام دارد.
▪ کتاب:
هر اثر چاپی که به منظور ارائه به عموم انتشار یافته و بیش از ۲۵ صفحه داشته باشد، کتاب محسوب می‌شود. نشریات و ادواری‌ها کتاب به حساب نمی‌آیند.
● تاریخچه
▪ تاریخچه فهرستنویسی پیش از انتشار در جهان:
این طرح به شکل غیررسمی در سال ۱۸۷۰ در آمریکا پیشنهاد شد و برای اولین مرتبه به طور رسمی توسط کتابخانه کنگره آمریکا در سال ۱۹۰۱ آغاز شد. در سال ۱۹۷۱ برای دومین مرتبه با روشی که برخاسته از طرح فهرستنویسی از مأخذ بود در کتابخانه کنگره آمریکا پی گرفته شد. پس از حدود ۳ سال ۶۵ درصد از کتابخانه‌های آمریکا دارای فهرستبرگه پیش از انتشار شدند. در انگلستان پیشنهاد این طرح به سال ۱۸۷۶ باز میگردد، اما اجرای رسمی آن به سال ۱۹۷۷ می‌رسد. در سال ۱۹۸۱ اعلام شد که ۹۰ درصد از کتابخانه‌های انگلستان از این طرح استفاده می‌کنند. در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان از این طرح استقبال کرده‌اند.
▪ تاریخچه «فهرستنویسی پیش از انتشار» در ایران:
شکل ابتدایی و مختصر این طرح را در کتابهای چاپ سال ۱۳۴۶ به بعد دانشگاه تهران و ۱۳۴۹ به بعد خانقاه نعمت‌اللهی می‌توان دید. در سال ۱۳۷۱ کتابخانه ملی ایران این طرح را به طور آزمایشی با برخی از ناشران به اجرا گذاشت و پس از موفقیت نسبی پیشنهاد قانونی شدن آن، طی طرحی در اسفند ۱۳۷۴ از سوی کتابخانه ملی به هیئت دولت ارائه شد که تصویبنامه آن در تاریخ ۸/۱۲/۱۳۷۵ به کتابخانه ملی ابلاغ شد و مسئولیت اجرایی طرح بر عهده کتابخانه ملی نهاده شد. در مهر ۱۳۷۷ کتابخانه ملی با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرای طرح را به طور رسمی آغاز کرد. اکنون با همراهی و مساعدت ناشران عزیز بیش از ۹۰% از کتابهای منتشر شده در سطح کشور همراه با این اطلاعات منتشر میشوند. تخمین زده می‌شود که فقط سالانه بیش از یک میلیارد تومان صرفه‌جویی حاصل اجرای این طرح است.
● فواید فیپا
__ یکدستی و هماهنگی فهرستنویسی
__ تسهیل امر فهرستنویسی
__ جلوگیری از انجام کار تکرار
__ افزایش سرعت بازیابی منابع در کتابخانه‌ها
__ اطمینان از صحت و درستی کار
__ صرفه جویی در بودجه
__ تسریع امر اشاعه اطلاعات
__ تسهیل در ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی
__ افزایش سرعت گردش اطلاعات
● ضوابط و استانداردهای بین‌المللی فیپا
با توجه به اینکه عمل فهرستنویسی فرآیندی علمی و پژوهشی است و دستیابی سریع به مجموعه را ممکن می‌سازد، همه عملیاتی که در این فرآیند صورت می‌گیرد قانونمند شده‌اند و دستورالعمل و ابزارهای خاصی برای آن وجود دارد.
ـ قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن
ـ استاندارد بین‌المللی کتابنامه‌نویسی
ـ سرعنوان‌های موضوعی فارسی
ـ رده‌بندی کنگره و رده‌بندی دیویی
استانداردها و ابزارهایی هستند که در فهرستنویسی پیش از انتشار به کار می‌روند.
● آئین نامه اجرایی فهرست نویسی پیش از انتشار
پیرو تصویبنامه شماره ۱۲۶۶۷۵/ت ۱۶۴۳۵ هـ مورخ ۸/۱۲/۱۳۷۵ هیئت محترم وزیران که در آن کلیه ناشران دولتی و غیردولتی را موظف به فهرستنویسی پیش از انتشار کتابهای منتشره کرده است و با توجه به بند ۴ این تصویبنامه که مسئولیت تایید نهایی فهرستهای تهیه شده و همچنین تعیین ضوابط اجرایی آنرا به عهده کتابخانه ملی محول کرده است آئین‌نامه اجرایی فهرستنویسی پیش از انتشار به شرح ذیل ابلاغ می‌شود:
● ماده (۱) تعاریف
کتاب = هر اثر چاپی غیرادواری که به منظور ارائه به عموم انتشار یافته و بیش از ۲۵ صفحه داشته باشد.
فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) = فهرستنویسی پیش از انتشار عبارتست از تهیه اطلاعات کتابشناختی لازم برای شناسائی و بازیابی یک کتاب بر مبنای ضوابط و استانداردهای بین‌المللی قبل از انتشار. اثر فهرستنویسی پیش از انتشار حاصل همکاری تنگاتنگ ناشران با سازمانی است که تهیه کتابشناسی ملی را بر عهده دارد.
صفحه عنوان = در کتابهای فارسی، اولین دست چپ کتاب که عنوان کامل، عنوان فرعی، نام نویسنده بطور کامل به انضمام درجه و مقام علمی او، ویرایش، نام ناشر، و تاریخ نشر روی آن قرار می‌گیرد.
صفحه حقوق = پشت صفحه عنوان علاوه بر مطالب مربوط به صفحه عنوان شامل مشخصات ویرایشهای دیگر نام چاپخانه و نشانی، نام لیتوگراف و صحاف و جزئیات مربوط به کاغذ، حروفچینی، توزیع، تیراژ، قیمت، شماره استاندارد بین‌المللی کتاب (شابک)، و اطلاعات مربوط به حق مؤلف (در کشورهایی که اجرا می‌شود) و در مورد کتابهای ترجمه شده اطلاعات مربوط به اثر اصلی نیز چاپ می‌شود.
فهرستبرگه = طبق تعاریف بین‌المللی برگهای است در قطع ۵/۷ * ۵/۱۲ حاوی اطلاعات مستند کتابشناختی برای نگهداری در برگه‌دان عمومی کتابخانه که کاربران با مراجعه به آن اثر مورد نظر خود را بازیابی می‌کنند. از نظر این آئین‌نامه برگهای است که با اطلاعات مستند کتابشناختی برای چاپ در پشت صفحه عنوان به ناشر تحویل می‌شود.
شماره تایید کتابخانه ملی = شماره‌ای است که در گوشه پایین سمت چپ فهرستبرگه قرار دارد، شامل یک حرف و دو بخش عددی است. به عنوان مثال ۶۵۲ - ۶۷م که م = کتابخانه ملی، ۶۷ = سال ۱۳۶۷ و ۶۵۲ = ششصد و پنجاه و دومین کتابی که در سال ۶۷ در کتابخانه ملی فهرست و به ثبت رسیده است.
مراکز فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) = کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی، شرکتهای خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی، افراد متخصص و غیره که صلاحیت آنها برای ارائه خدمات فهرستنویسی پیش از انتشار به تایید کتابخانه ملی رسیده است، در حکم نماینده کتابخانه ملی در سراسر کشور عمل می‌کنند و ناشران متقاضی می‌توانند از خدمات آنان بهره‌مند شوند.
● ماده (۲) هدف
هدف از فهرستنویسی پیش از انتشار ایجاد دقت، صحت، سرعت و یکدستی در امور فهرستنویسی و پیشگیری از دوباره کاری در کتابخانه‌هاست که نتیجتاً مقدار قابل توجهی از بودجه کتابخانه‌ها صرفه‌جویی خواهد شد و کارمندان متخصص کتابخانه‌ها می‌توانند اهم اوقات خود را صرف خدمات به مراجعان و ایجاد شبکه‌های اطلاع‌رسانی کنند.
● ماده (۳)
برای انجام فهرستنویسی ناشران می‌توانند پرسشنامه فهرستنویسی پیش از انتشار را که کتابخانه ملی تهیه کرده است، برای هر کتاب در دست انتشار به طور کامل، دقیق و صحیح تکمیل کرده، همراه با اصل کتاب یا چکیده کامل از اثر همراه با تصویر صفحه عنوان و فهرست مطالب کتاب در اختیار مراکز فهرستنویسی پیش از انتشار قرار دهند.
تبصره ۱: درباره آثار ترجمه شده ارائه اصل اثر و یا تصویر صفحه عنوان و صفحه حقوِق کتاب اصلی الزامی است.
● ماده (۴)
مراکز فهرستنویسی پیش از انتشار حداکثر ظرف مدت ۴ روز کاری فهرستبرگه استاندارد را با شماره کتابخانه ملی به ناشر تحویل خواهند داد.
● ماده (۵)
کلیه ناشران می‌توانند راساً کتابهای در دست انتشار خود را طبق استانداردهای کتابداری فهرست کرده و سپس برای تایید و اخذ شماره، فهرستبرگه تهیه شده را بهمراه اصل کتاب یا تصویر صفحه عنوان و فهرست مطالب به یکی از مراکز فهرستنویسی کتابخانه ملی ارائه دهند.
● ماده (۶)
چاپ فهرستبرگه تاییده شده از سوی کتابخانه ملی بهمراه شماره آن در پشت صفحه عنوان کلیه کتابها الزامی بوده و در متن آن بدون هماهنگی کتابخانه نباید هیچگونه تغییر داده شود.
● ماده (۷)
انجام کلیه امور فهرستنویسی رایگان خواهد بود.
● ماده (۸)
مشخصات مراکز فهرستنویسی پیش از انتشار همه ساله از طریق جراید به اطلاع ناشران محترم خواهد رسید.
گسترش روز افزون انتشار و مبادله کتاب در سطح بین‌المللی کشورهای جهان را بر آن داشت تا برای شناسایی، سفارش، فروش، انبارگردانی، توزیع و اطلاع‌رسانی از یک نظام بین‌المللی شماره‌گذاری استفاده نمایند که به نظام شماره استاندارد بین‌المللی کتاب" شابک" معروف شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و رشد تولید کتاب و بحث‌های پیوستن به بازارهای جهانی، مسئولان فرهنگی ایران را بر آن داشت تا به عضویت نظام شابک درآیند.
درسال ۱۳۷۲ ایران رسماً به عضویت نظام شابک درآمد و موسسه خانه کتاب نمایندگی این نظام را بر عهده گرفت.
شابک ایران با هدف گسترش استفاده از نظام شابک و بکارگیری آن در مبادلات تجاری کتاب و اطلاع‌رسانی فعالیت می‌کند. در حال حاضر بالغ بر ۵۰۰۰ موسسه انتشاراتی عضو نظام ISBN در ایران هستند .
● مراحل کار فیپا
تحویل کتاب و مدارک لازم
تکمیل فرم پرسشنامه
بررسی و کنترل فرم توسط کتابخانه
ثبت اطلاعات کتابشناختی در دفتر مخصوص
انجام عملیات فهرستنویسی
ورود اطلاعات به رایانه
تهیه برگه فهرستنویسی
تحویل کتاب همراه با کارت فهرستنویسی به ناشر
ناشر نمونه‌ای از کتاب را که می‌تواند به صورت متن ماشین شده بدون جلد باشد با صفحه عنوان کامل و دقیق به دفتر فیپا تحویل می‌دهد. همه تغییرات باید در صفحه عنوان اعمال شده و شماره شابک نیز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت شده باشد.
در صورتی که کتاب ترجمه است تصویر صفحه عنوان به زبان اصلی نیز همراه با کتاب باید تحویل شود. نمونه اوزالید کتاب نیز پذیرفته می‌شود و اگر کتاب تجدید چاپ و بدون ویرایش باشد ارائه چاپهای قبلی نیز بلامانع است. پس از تکمیل فرم پرسشنامه توسط ناشر و ثبت اطلاعات مورد نیاز فرم توسط دفتر فیپا کنترل می‌شود.
بعد از رفع نقص و یادداشت اطلاعات کتابشناختی لازم در دفتر مخصوص کتاب برای فهرستنویسی و امور مرتبط به بخش فهرستنویسی ارسال می‌شود.
پس از دریافت کاربرگه فهرستنویسی و ورود ماشینی اطلاعات، کارت ماشینی فهرستنویسی از بخش مذکور تحویل گرفته می‌شود و پس از کنترل نهایی همراه با نمونه کتاب دریافت شده به ناشر تحویل می‌شود.
فرآیند فیپا بین ۳ تا ۶ روز طول می‌کشد.
در موارد زیر کتاب نیاز به فهرستنویسی مجدد خواهد داشت:
۱- تغییر عنوان
۲ ـ تغییر نام مترجم، اضافه شدن، کم شدن
۳ ـ تغییر نام ناشر، اضافه شدن، کم شدن
۴ ـ تغییر حذف و یا اضافه شدن، فروست
۵ ـ اضافه یا کم شدن تعداد صفحات کتاب
۶ ـ ویراست کتاب
۷ ـ تغییر قطع کتاب
* علاوه بر موارد فوق، هر عنوانی که تجدید چاپ می‌شود باید مجدداً در برگه‌دان کتابخانه ملی وکتابشناسی ملی الکترونیکی ضبط شود.
آدرس پستی:
ساختمان کتابخانه ملی: تهران، بزرگراه شهید حقانی، بعد از ایستگاه مترو میرداماد، خروجی کتابخانه ملی.
ساختمان آرشیو ملی: تهران،بلوار میرداماد، نرسیده به میدان مادر، انتهای خیابان شهید بهزاد حصاری (رازان جنوبی)
محمد رضا خداپرست
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست