تبرج زن در جاهلیت

تبرّج از مصدر بروج ظهور و بروز و به معنای خودآرایی و خودنمایی است تبرّج جاهلیّت به زنان اختصاص ندارد, همان طور که حمیّت جاهلیّت که در سوره فتح مطرح شده است به مردان اختصاص ندارد

یا نساء النبی لستنّ کأحد من‏النساء ان اتقیتنّ - فلا تخضعن بالقول... و لاتبرّجن تبرّج‏الجاهلیّة الأولی

وأقمن الصلوة و ءاتین الزکوة.

● ساختار مطلوب جامعه بشری از نگاه قرآن

پیش از این گفتیم که سوره احزاب، سوره‏ای است که عمدتاً طراحی ساختار مطلوب جامعه اسلامی را برعهده گرفته است. اگر جامعه اسلامی مطابق طرحی که قرآن - به‏ویژه در سوره احزاب - ارائه می‏کند، ساخته شود و زنان در کنار مردان و دوشادوش آنان در تکوین و سازندگی جامعه اسلامی نقش اساسی ایفا کنند و زنان نیز مانند مردان بتوانند با توجه به توانایی‏هایی که خداوند سبحان به‏صورت بالقوه به هر انسانی عطا کرده است، در جامعه حضور تعیین‏کننده و فعّال و تأثیرگذار داشته باشند و خود را موجودی بی‏مصرف و ضعیف و ناتوان نبینند؛ دیگر، دلیلی نخواهد داشت که برای ارضای خواسته‏های غریزی و طبیعی خود و به‏منظور جلب توجه دیگران به خودآرایی‏ها و خودنمایی‏های مبتذل و نامناسب کشیده شوند و - به مصداق این آیه شریفه - به دام "تبرّج" که یکی از خطرناک‏ترین لغزشگاه‏های جاهلیّت است درافتند.

● تبرّج چیست؟

تبرّج از مصدر بروج (ظهور و بروز) و به معنای خودآرایی و خودنمایی است. "تبرّج جاهلیّت" به زنان اختصاص ندارد، همان‏طور که "حمیّت جاهلیّت" - که در سوره فتح مطرح شده است - به مردان اختصاص ندارد. انسان ذاتاً و به‏طور طبیعی تشنه خودنمایی نزد دیگران است. حال اگر سوءال شود که چرا در سوره احزاب فقط زنان از تبرّج نهی شده‏اند نه مردان؛ پاسخ آن روشن است. زیرا مردان به‏ویژه در دوران جاهلیت هیچ مانعی برای ظهور و بروز به شکل‏های مختلف در جامعه نداشته‏اند، اما زنان پیوسته از امکان ظهور و بروز در زمینه‏های شایسته و بایسته محروم بوده‏اند و ناگزیر، این میل درونی خود را به‏صورت منفی و در مسیر نادرست ارضا می‏نموده‏اند.

همزمان با طلوع خورشید اسلام از افق تاریک عربستان، در جامعه عرب - کم‏وبیش مانند دیگر جوامع بشری آن روزگار - زن ابزاری برای خوش‏گذرانی و وسیله‏ای برای ارضای تمایلات غریزی و شهوانی مرد بود و بی‏بندوباری و هرج‏ومرج در روابط جنسی بیداد می‏کرد و به‏طور کلی کانون خانواده از پایه و اساس محکمی برخوردار نبود. این‏ها و مسائل بسیار دیگر، باعث شده بود که جایگاه زن در افکار عمومی جامعه به‏خصوص مردان از حد یک انسان کامل به یک حیوان و حتی پست‏تر از آن تنزّل یابد.

● کارنامه علمی و عملی اسلام

اسلام آمد و نگرش و نگاه جامعه را نسبت به زن تغییر داد. اسلام بر این نکته تأکید کرد که روابط جنسی تنها برای ارضای غرایز شهوانی و خاموش‏کردن آتش شهوت مرد نیست، بلکه بهانه‏ای برای پیوند دو موجود انسانی است که از "نفس واحده"اند و ترفندی است که طبیعت به فرمان تکوینی خداوند سبحان برای برقراری مودّت و رحمت میان زن و مرد و آرامش و آسایش در کانون گرم خانواده به‏کار برده است. اسلام، روابط خانوادگی را در پرتو آموزه‏های قرآن کریم و شیوه‏های علمی و کاربردی پیامبر اکرم(ص) نظام بخشید. تنظیم و تدوین یک مجموعه منسجم از قوانین و آداب زندگی برای خانواده، بخش مهمی از کارنامه علمی و عملی اسلام و قرآن است و شمار قابل‏توجّهی از سوره‏ها و آیات قرآن عهده‏دار این امرند.

قرآن مجید برای تحکیم و تقویت بنیان خانواده، ضمن وضع مقررات و قوانین کارساز به شیوه‏های گوناگون، جهت پالایش روحی - روانی مسلمانان و پیراستگی روابط جنسی و پاکسازی و سالم‏سازی آن از طوفان شهوت‏های حیوانی به ارشاد و راهنمایی مسلمانان می‏پردازد و آداب زندگی خانوادگی و زندگی اجتماعی را به آنان می‏آموزد. در این آیه شریفه از سوره مبارکه احزاب، قرآن "تبرّج" زن را مطرح می‏کند و تبرّج را یک اپیدمی خطرناک و یکی از پس‏مانده‏های جاهلیّت بشر معرفی می‏کند. قرآن تبرّج زنان را در دوران جاهلیت نکوهش می‏کند تا جامعه اسلامی را از آثار و پیامدهای تبرّج پیراسته سازد و یکی از عوامل و انگیزه‏های نابسامانی را در جامعه ریشه‏کن کند و افکار و احساسات پیروان مکتب قرآن را در مسیر رشد و بالندگی بیندازد. زیبایی‏های ساختگی و ابتذال و برهنگی فقط به مذاق و اندیشه جاهلیت خویش می‏آید و بس. بنابراین، یکی از راه‏های اصلی دورشدن جامعه اسلامی از افکار و اندیشه‏های جاهلی، برحذرداشتن مسلمانان - به‏ویژه زنان مسلمان از تبرّج یعنی خودآرایی‏ها و خودنمایی‏های ناپسند و مذموم است.

● جاهلیّت مدرن!

جاهلیت به یک دوره مشخص تاریخی یا یک شرایط معین اجتماعی منحصر نمی‏شود، بلکه در هر دوره و زمانی حتی در اوج پیشرفت تکنولوژی و تمدن بشری هرگاه چنین افکار و اندیشه‏هایی در جامعه بشری ظهور و بروز پیدا کند، دوران جاهلیت بار دیگر آغاز شده است. در عصر کنونی ما نیز، بیشتر جوامع بشری در جاهلیت به‏سر می‏برند. در بیشتر جوامع بشری امروز به‏ندرت مظاهر پاکیزگی و پیراستگی و ویراستگی مشاهده می‏شود و این شاید از آن روست که از ابزارهایی که خداوند بزرگ در قالب آیات و سوره‏های قرآن برای پاکسازی و بهسازی جامعه بشری از انواع آلودگی‏ها و رهایی جوامع اسلامی از عواقب خطرناک بازگشت جاهلیت اولی پیش‏روی بندگان نهاده است، استفاده نمی‏کنند.

راه و روش تبرّج‏زدایی از جوامع اسلامی

اگر به زنان امکان ظهور و بروز در عرصه‏های مختلف اجتماعی داده شود و استعدادها و توانمندی‏های آنان به نحو مطلوب و شایسته‏ای به‏کار گرفته شود و آنان بتوانند در مراتب علمی و معنوی ظهور و بروز داشته باشند، دیگر نیازی نمی‏بینند که با خودآرایی‏ها و آرایش‏های دروغین و ساختگی توجّه این و آن را به خودشان جلب کنند. قرآن کریم با عنوان‏کردن "تبرّج الجاهلیّة" در اوج بیان و تبیین ساختار مطلوب جامعه بشری، تبرّج را فرزند ناخواسته جاهلیّت معرفی می‏کند. تبرّج - خواه از سوی مردان و خواه از سوی زنان - همواره از جهل و نادانی سرچشمه می‏گیرد. گواه بر این مطلب آن است که بسیار دیده‏ایم زنان توانمند و دانشمند و فرهیخته‏ای که به فراخور حال خودشان به مدارج علمی و اجتماعی و کمالات معنوی دست یافته‏اند، هنگام حضور در مجامع و محافل گوناگون حتی در مراسم جشن و سرور و حتی مهمانی‏ها و بزم‏هایی که بیشتر وسوسه‏انگیزند، در نهایت سادگی و بی‏آلایشی و در عین‏حال با آراستگی معنوی حاضر می‏شوند؛ اما، غالباً زنانی که در سطوح پایین علمی و معنوی و اجتماعی قرار دارند و درواقع چیزی برای عرضه به دیگران ندارند، سعی می‏کنند با زرق و برق‏های ساختگی و وضع ظاهر و لباسشان جلب توجه کنند!

● و... تبرّج مردان!

گفتنی است که تبرّج - متأسفانه - در جامعه‏های امروزی در میان مردان نیز به صورت زشت و زننده‏ای شیوع پیدا کرده است. تا آنجا که بعضی از مردان با لباس‏های مبتذل و آرایش‏های زنانه، در کوچه و خیابان و اماکن عمومی حاضر می‏شوند. اینان نیز اگر از موقعیت‏های فرهنگی و اجتماعی مناسبی برخوردار بودند، هرگز خود را به این شکل و شمایل درنمی‏آوردند. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

▪ آرزوی ما این است که مطالب ارزنده و تحلیلی شما درباره "زن و قرآن" به‏دست ما برسد و بتواند در شماره‏های پیاپی نشریه گلستان قرآن جایگزین این نوشته‏های یک‏طرفه ما برای شما گردد. مشتاقانه در انتظار نوشته‏ها و گفته‏ها و رهنمودها و رهیافت‏های شما بانوان عزیز اهل قرآن هستیم.

پس از انتشار شماره‏های پیشین، خوشبختانه دو مطلب از سوی بانوان گرامی به‏دست ما رسیده است که قسمت‏هایی از مطالب ارسالی این عزیزان را درپی می‏آوریم:

ارزش و اهمیت حجاب در قرآن

قرآن زنان ایده‏آل را که در بهشت جای دارند به مروارید محجوب و پوشیده در صدف تشبیه نموده و می‏فرماید: کأمثال اللوءلوءالمکنون. یا آنان را به جواهرات اصلی، چون یاقوت و مرجان تشبیه می‏کند که جواهرفروشان، در پوششی مخصوص قرار می‏دهند تا همچون جواهرات بدلی به آسانی در دسترس این و آن قرار نگیرند و از قدر و ارزش و اهمیت آنها کاسته نشود. فیهنّ قاصرات الطرف لم یطمثهنّ انس قبلهم و لاجان. کأنهن الیاقوت والمرجان. «در آنجا زنان زیبا و باحیا هستند که پیش از آنان، دست هیچ‏کس به آنها نرسیده است گویی یاقوت و مرجان‏اند».

بنابراین، حجاب، کمال و وقار زن بوده و نشانگر ارزش و اصالت وی می‏باشد و خداوند پاداش عظیم و بی‏کرانی را برای زنان تقواپیشه و پاکدامن مقرر داشته است.

▪ سرکار خانم مدرس‏زاده: ضمن تشکر از توجّه شما به صفحه‏ای از نشریه که متعلق به خود شماست و انتخاب موضوعی بسیار مناسب، از شما درخواست می‏کنیم با توجه به گستردگی موضوع به این مطلب بیشتر بپردازید و مجدداً آن را به صورت مقاله برای ما ارسال نمایید.

نگاهی به سوره مریم

سوره مریم، نوزدهمین سوره قرآن مجید متشکل از ۹۸ آیه و ۵ واحد موضوعی است. با توجه به بسامد واژه ربّ (۲۳ بار) و "رحمان" و مشتقات آن (۱۹ بار) می‏توان گفت محور اصلی سوره ربوبیّتی است که جز در پرتو رحمانیّت الهی کارساز و نتیجه‏بخش نیست. بدین‏ترتیب، موضوع سوره با نام مریم و نقش مادری او مرتبط می‏گردد. از این گذشته، آنچه بیشتر در ظاهر آیات جلب‏توجّه می‏کند تشابه روساخت آیات دو واحد موضوعی نخستین با یکدیگر است (آیات ۱-۱۵، ۱۶ - ۴۰) به‏گونه‏ای که چندین آیه به‏طور مشخص از روی یکدیگر تعریف شده‏اند که در هنگام توضیح آیات به آن پرداخته خواهد شد. جالب‏تر این‏که این دو واحد موضوعی از لحاظ محتوای داستان با یکدیگر مشابه و از سوی دیگر قابل‏مقایسه هستند؛ بشارت تولد دو نوزاد به‏گونه‏ای معجزه‏آمیز، یحیی برای زکریای پیامبر و عیسی برای مریم صدیقه.

با تدبّر در آیات مشابه این دو واحد موضوعی، می‏توان به خصائص ظریف شخصیتی این دو بنده الهی در مواجهه با این نوع از اعجاز خداوندی پی‏برد و دریافت که چگونه قرآن اسلوب هنری کلام را در اختیار تفهیم مفاهیم ظریف و بنیادی قرار داده و درصدد ارائه الگو برمی‏آید.

▪ سرکار خانم م.الف از تهران: از آنجا که نوشته شما بیشتر به صفحه سوره‏شناسی ارتباط داشت، به درج همین مقدار از آن در صفحه بانوان اکتفا کردیم و نوشته کامل شما را در اختیار مسئول صفحه سوره‏شناسی قرار دادیم. شما نیز فرصت دارید در صورت تمایل با استفاده از صفحات سوره‏شناسی شماره‏های اخیر گلستان قرآن نوشته خودتان را به‏صورت یک مقاله کامل سوره‏شناسی درآورید و برای صفحه سوره‏شناسی ارسال کنید.

با تشکر فراوان از شما، منتظر نوشته‏های بعدی شما در ارتباط با "زن و قرآن" هستیم.