شرایط احكام

شرایط وجوب و آن را شرایط تكلیف هم می گویند كه در صورت بودن آنها تكالیف الهی بر انسان واجب می گردند

● احكام شرایطی دارد كه خود به سه قسمت تقسیم می‏شود:

۱) شرایط وجوب: و آن را شرایط تكلیف هم می‏گویند كه در صورت بودن آنها تكالیف الهی بر انسان واجب می‏گردند و آنها عبارتند از:

▪ بلوغ

▪ عقل;

▪ قدرت.

۲) شرایط صحت: و آن شرایطی است كه رعایت كردنش موجب صحت عمل و انجام‏دادنشان دارای ثواب است و تركشان در واجبات، باعث عقاب خواهد شد.

مثل نیت در نماز كه بدون آن نماز باطل است و یا طهارت در نماز مستحبی كه شرط صحت نماز است.

۳) شرایط قبولی یا شرایط كمال: و آن شرایطی است كه رعایت كردن و انجام دادنشان ارزش و ثواب عمل را بیشتر می‏كند، ولی تركشان موجب عقاب نخواهد شد.

به عبارت دیگر، در شرایط صحت، سخن از كامل بودن اجزا و شرایط عبادت است، برخلاف شرایط قبولی كه در آن سخن از كمال عبادت است.

مثلا به خانه‏ای كه براساس اصول معماری ساخته نشده، می‏گویند: این كه خانه نیست; یعنی، خانه كامل نیست و یا شخصی كه نمازش را در مسجد نمی‏خواند، نمازش نماز نیست; یعنی، كامل نیست; گاهی عبادت، انسان را از كیفر می‏رهاند، ولی محبوب خدا نمی‏سازد.

در آیات و روایات شرایطی برای قبولی اعمال و عبادات بیان شده كه نمونه‏هایی از آنها از این قرار است:

الف) شرط اعتقادی (ایمان به خدا)

«من عمل صالحا من ذكر او انثی و هو مؤمن فلنحیینه حیلااهٔ طیبهٔ ; (۱۶)

هر كس -از مرد یا زن كار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، قطعا او را با زندگی پاكیزه‏ای حیات [حقیقی] می‏بخشیم.»

و در سوره توبه (آیه ۵۳) خطاب به منافقان می‏فرماید: انفاق شما پذیرفته نیست، چون اعتقاد قلبی به خدا و رسول خدا ندارید.

ب) شرط سیاسی: ولایت

قال الباقر: من دان الله بعبادهٔ یجهد فیها نفسه ولاامام له من الله فسعیه غیر مقبول;

هر كس برای خدا عبادتی انجام دهد و در این كار خود را به سختی بیفكند، ولی به امام معصوم اعتقاد نداشته باشد، تلاشش بی‏فایده است.

ج ) شرط اخلاقی: تقوا

قرآن داستان قربانی فرزندان آدم را ذكر می‏كند و می‏فرماید: قربانی یكی پذیرفته شد و دیگری پذیرفته نشد و سپس می‏فرماید: «انما یتقبل الله من المتقین; خدا تنها اعمال اهل تقوا را می‏پذیرد.»

د) شرط اقتصادی: ادای حق مردم

رسیدگی به نیازمندان و ادای حقوق محرومان به درجه‏ای است كه قبولی عبادات بستگی به آن دارد; از امام رضا(ع) نقل شده كه فرمودند: «من صلی ولم یزك لم تقبل صلواته; (۱۷)

كسی كه نماز بخواند و زكات ندهد، نمازش مقبول نیست.»

ه) شرط اجتماعی: خیرخواهی نسبت‏به دیگران

از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمودند:«من اغتاب مسلما، او مسلمهٔ ولم یقبل الله صلاته ولاصیامه اربعین یوما ولیلهٔ الا ان یغفر له صاحبه; (۱۸)

كسی كه غیبت زن و مرد مسلمانی را بكند تا چهل روز نماز و روزه‏اش را خدا نمی‏پذیرد، مگر اینكه آن شخص او را ببخشد.»

و نیز آن حضرت فرمود: «یا اباذر ایاك وهجران اخیك فان العمل لایتقبل مع‏الهجران; (۱۹)

ای اباذر! از قطع رابطه و قهر كردن با برادر دینی بپرهیز، چرا كه عمل این گونه اشخاص پذیرفته نیست.»

و ) شرط خانوادگی: خوشرفتاری

امام صادق(ع) فرمود:«من نظر الی ابویه نظر ماقت و هما ظالمان له لم یقبل الله له صلاهٔ; (۲۰)

نگاه خشمگین به پدر و مادر هم مانع قبولی عبادت است، گرچه والدین در حق آنها كوتاهی كرده باشند.

▪ نشانه قبولی اعمال

امام صادق(ع) می‏فرماید: «من احب ان یعلم اقبلت صلو’ته ام لم تقبل فلینظر هل منعته صلواته عن الفحشاء والمنكر فبقدر ما منعته قبلت منه. (۲۱) »هركسی كه دوست دارد، بفهمد كه آیا نمازش پذیرفته شده یا نه، باید حال خود را ملاحظه كند كه اگر نماز، او را از فساد و منكرات باز می‏دارد، حتما قبول شده و اگر از مقداری از فساد دوری می‏كند، مقداری ازنمازش قبول شده و اگر از هیچ یك از مفاسد و منكرات پرهیز نمی‏كند، نماز او هیچ قبول نشده است.