سویه تاریک اینترنت

در روزهای نخست که از عمر شبکه جهانی وب می­ گذشت, بسیاری از کارشناسان با اشاره به قابلیت های این پدیده نوظهور از آن به عنوان ابزاری برای گسترش دموکراسی و پیشرفت در عرصه جهانی سخن می گفتند و انتظار می ­رفت با ورود اینترنت به هر کشور ما شاهد شکوفایی آن کشور در عرصه سیاسی و اقتصادی باشیم

در روزهای نخست که از عمر شبکه جهانی وب می­‌گذشت، بسیاری از کارشناسان با اشاره به قابلیت‌های این پدیده نوظهور از آن به عنوان ابزاری برای گسترش دموکراسی و پیشرفت در عرصه جهانی سخن می‌گفتند و انتظار می‌­رفت با ورود اینترنت به هر کشور ما شاهد شکوفایی آن کشور در عرصه سیاسی و اقتصادی باشیم. هرچند نمی‌توان خط بطلانی بر این انتظارات کشید، زیرا اینترنت در بسیاری از حوزه‌­ها زمینه را برای گسترش فضای سیاسی و اجتماعی باز کرده است اما واقعیت امر این است که اینترنت در بسیاری از مواقع نیز نه فقط این انتظارات را برآورده نکرد بلکه عملا در جهت کاملا عکس حرکت کرد. اوج این دوگانگی را می­‌توان در تحولات اخیر در کشورهای عربی و کشمکش دولت­‌ها و مخالفان‌شان در فضای سایبری مشاهده کرد. در یک سو، بسیاری از ناظران معتقدند این تحولات بدون وجود اینترنت و شبکه­‌های اجتماعی هرگز راه به جایی نمی­‌بردند، در سوی دیگر شاهدیم که بسیاری از دولت­‌های عربی با استفاده از همین شبکه‌ها، مخالفان خود را ردگیری و سرکوب می‌کنند. این مساله باعث شده است که اینترنت به یک شمشیر دو دم در این تحولات تبدیل شود. همین تحولات است که این روزها کارشناسان را واداشته تا با احتیاط از انتظارات قبلی خود سخن بگویند. «ایوگنی موروزوف» کارشناس فناوری اطلاعات از دانشگاه «استنفورد» آمریکا در یادداشتی که در زیر می­‌خوانید، تلاش می‌کند ما را با سویه جدیدی از اینترنت آشنا کند و نشان دهد که اینترنت بعضا می­‌تواند در دستان دولت‌ها به قاتل دموکراسی و پیشرفت تبدیل شود.

همان­‌طور که تحولات اخیر در مصر و تونس به وضوح نشان داد، فناوری یک شمشیر دو دم است؛ درحالی‌که معترضان دموکراسی­‌خواه از شبکه‌های اجتماعی مثل فیس­‌بوک برای سازماندهی حرکات خود استفاده می‌­کردند، اما دولت‌­های این دو کشور نیز از همین سایت‌­ها برای سرکوب آن‌ها بهره‌برداری می‌کردند.

بسیاری از دولت‌ها تاکنون حضوری بسیار فعال در فضای سایبری داشته‌‌اند. آن‌ها مدام سرگرم طراحی و ساخت تجهیزات جدید و یادگیری تاکتیک‌­های جدید هستند، از تبلیغات آنلاین فریبنده گرفته تا طراحی شبکه‌­های جایگزین و قابل کنترل برای جایگزینی با فیس‌­بوک یا توییتر.

● فناوری غربی در دستان خودکامگان

یکی از دلایل اینکه چرا آن دسته از کاربرانی که در کشورهای دموکراتیک زندگی می‌­کنند باید توجه بیشتری به اعمال کنترل‌ها بر اینترنت داشته باشند، این است که این تنها راه برای شناسایی و اعمال فشار بر شرکت­‌های غربی­‌ای است که اقدام به ساخت سیستم­‌های کنترلی می­‌کنند و آن‌ها را می‌­فروشند.

دولت مصر در سایه بهره­‌برداری از فناوری Deep Packet Inspection این توانایی را داشت که ترافیک اینترنتی را در شبکه­‌های خود ردگیری و نظارت کند. این فناوری را یک شرکت آمریکایی با نام «ناروس» Narus که متعلق به شرکت «بویینگ» است به شرکت مخابرات دولتی مصر فروخته بود. دولت­‌های دیگر نیز با استفاده از تجهیزات مشابه اقدام به جاسوسی درباره مخالفان خود می­‌کنند. پارلمان اروپا تاکنون از برخی شرکت­‌های فناوری به‌خاطر فروش تجهیزات نظارتی به دولت‌ها انتقاد کرده است. برخی نگرانند که رژیم بلاروس از فناوری شرکت «اریکسون» برای سرکوب مخالفان سیاسی خود استفاده می‌کند.

در سایه رشد گسترده در عرصه فناوری مثل فناوری شناسایی چهره، به راحتی می‌توانند رد مخالفان خود را بگیرند. در این‌جا نیز یک رقابت تنگاتنگ در میان شرکت‌های غربی وجود دارد که به درستی بوی فرصت­‌های درآمدزا را استشمام کرده­‌اند. در آینده تعجب نخواهید اگر ببینید عکس­‌های آنلاین دوستان شما به‌صورت خودکار تگ شده است. شکی نیست که این فناوری‌‌ها از سوی برخی دولت­‌ها مورد سواستفاده قرار می‌‌گیرند. در برخی کشورها روش‌های مشخصی برای تنظیم نوع استفاده از این فناوری‌ها وجود دارد که بعضا جلوی سوءاستفاده نهادهای دولتی برای ردگیری و سرکوب مخالفان را می­‌گیرد اما در برخی دیگر از کشورها چنین نیست.

لایک­‌های فیس­‌بوک و توییتر در حکم گرایشات سیاسی و اجتماعی شما در فضای دیجیتالی هستند. این دو شبکه با تمام داد و قالی که درباره نقش خود در تغییرات دموکراتیک به‌خصوص در جهان عرب راه انداخته‌­اند هنوز هیچ کدام به گروه «ابتکار شبکه جهانی» نپیوسته است. این گروه متشکل از شرکت­‌ها، سازمان­‌های مدنی و مراکز آکادمیکی است که خود را متعهد به حفظ حقوق بشر و گسترش آزادی بیان در فضای آنلاین می‌­دانند. برخی از اعضای این گروه عبارتند از «مایکروسافت»، «گوگل» و «یاهو». بسیاری از مخالفان در سراسر جهان از اینکه فیس­‌بوک به‌صورت منظم حساب کاربری آن‌ها را به‌خاطر اینکه آن‌ها با نام مستعار وارد آن شده‌اند، حذف می­‌کند، شکایت دارند.

● سیاست دوگانه غرب

در کل درک پتانسیل‌دموکراتیزاسیون اینترنت کار آسانی نیست. شاید دولت آمریکا بسیار علاقه‌مند به آزادی اینترنت باشد اما همان­‌طور که فعالان اجتماعی در سراسر جهان معتقدند بزرگ­ترین کمکی که واشنگتن می‌­تواند به آن‌ها بکند این است که اولا مشکلات متعدد در داخل خود را حل کند؛ اینکه شرکت‌‌های آمریکایی را از فروش فناوری­‌های نظارتی به برخی دولت‌‌ها منع کند به‌خصوص فناوری‌هایی که می‌­توانند مورد سوءاستفاده این دولت‌‌ها قرار گیرند. دوم اینکه، شبکه‌­هایی مثل فیس‌بوک و توییتر و دیگران را متعهد به رعایت برخی نرم‌های دموکراتیک مشترک کند. اما جدا از بحث شرکت‌‌ها، بزرگ‌­ترین چالش برای آزادی اینترنت در خود کشورهای دموکراتیک نهفته است.

جایی که در آن برخی سازمان­‌ می­‌خواهند کنترل بیشتری بر شبکه‌های اینترنتی اعمال کنند. امنیتی‌­سازی سریع فضای سایبری به‌خصوص در آمریکا هر روز بدتر می‌شود و دولت آمریکا که به‌خصوص بعد از رسوایی «ویکی‌لیکس» بسیار حساس شده است، می‌­خواهد رویکرد خصمانه­‌تری در قبال اینترنت اتخاذ کند.

این حقیقت که دولت آمریکا تلاش می‌­کند آزادی اینترنت را به خارج صادر کند اما آن را در داخل محدود می‌­کند از نظر دشمنانش پنهان نمانده است. آن‌ها با مهارت خاصی از این دو رویی به نفع خود استفاده و مخالفان خود را سرکوب می‌­کنند. از این رو، تلاش آمریکا برای گسترش آزادی اینترنت باید بیشتر رویکرد داخلی داشته باشد تا خارجی.

محمود حبیبی