دکتر کمال الدین جناب

کمال الدین جناب در سال ۱۳۱۲ به فرانسه رفت دوره ی تحصیل لیسانس فیزیک و ریاضی را دوباره در دانشگاه نانسی گذراند دوره ی لیسانس شیمی را در دانشگاه سوربن تمام کرد و شاگرد اول دانشگاه شد

استاد دکتر کمال الدین جناب در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در شهر اصفهان به دنیا آمد. پدرش میرسید علی جناب اهل علم و تقوا بود، در فقه و اصول تجربه داشت، زبان عربی و فرانسه می‌دانست با ریاضیات و اخترشناسی قدیم کاملا آشنا بود، به کسب دانش جدید و گسترش آن توجه توجه فراوان داشت و اعضای خاندان خود را به علم آموزی و تاسیس مدارس جدید تشویق می کرد.

● آموزش‌های مقدماتی

کمال‌الدین تحصیلات ابتدایی را در مدرسه ملی گلبهار شروع کرد. مدرسه گلبهار در سال ۱۲۹۱ خورشیدی در محله‌ی گلبهار تاسیس شده بود و به سبک جدید و با برنامه‌ی منظم اداره می‌شد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی، در دبیرستان صارمیه‌ی اصفهان ادامه تحصیل داد. این دبیرستان نخستین مدرسه‌ی متوسطه‌ی اصفهان بود که صارم‌الدوله، پسر ظل سلطان و نوه‌ی ناصرالدین شاه، آن را تاسیس کرده بود. مدیران مدرسه‌ی شادروان ضیاءالدین جناب (آقای ضیاء)عمو زاده‌ی کمال الدین و از دست پروردگان مرحوم میرسید علی جناب بود. این مدرسه ساختمان مناسب، سطحی وسیع، کارگاه‌های مجهز، برنامه‌ای پیشرفته و بالاتر از همه مدیری لایق داشت که شایسته‌ترین دبیران را از سراسر کشور جذب می‌کرد و به کار وا می‌داشت.

▪ دکتر جناب در تعریف دبیرستان صارمیه می گوید:

«مدرسه در محله الیاران، در کنار قبر بابا علمدار بود. وسعت مدرسه بیش از هفت هزار متر مربع بود. در میدان فوتبال مدرسه علاوه بر انواع ورزش‌ها، مشق نظامی هم داشتیم. رجبعلی خان ژیمناز معلم ورزش ما بود. بعضی روزها ما را به پادگان فرح آباد می‌برد تا با وسایل سنگین نظامی هم آشنا بشویم. در مدرسه آزمایشگاه و کارگاه داشتیم. با وسایل نقشه برداری و نقشه کشی و هواشناسی کار می کردیم. هر یک از دانش آموزان مسئولیتی داشت. برای مثال، اندازه‌گیری و ثبت دما، فشار رطوبت هوا در ساعات مختلف روز و رسم نمودار. وقتی به کلاس ششم رسیدیم معلم نداشتیم. ما هم دو نفر بیشتر نبودیم. من بودم و مرحوم حسین عریضی. درس‌های کلاس ششم را پیش خودمان خواندیم و امتحان دادیم و قبول شدیم. (۱۳۰۵).

یک سال در مدارس اصفهان تدریس کردم و سال بعد که دارالمعلمین عالی تاسیس شد برای ادامه تحصیل رهسپار تهران شدم. در دارالمعلمین عالی می‌خواستم رشته‌ی زیست شناسی بخوانم ولی مدت ها منتظر استادی بودم که قرار بود از خارج بیاید و مرتب تشکیل کلاس‌ها عقب می‌افتاد. تا روزی که متوجه شدم کلاسی تشکیل شده است. از پشت پنجره دیدم استاد مشغول تدریس است و با وسایل کار می کند، پرسیدم این چه کلاسی است و استاد کیست؟ گفتند: استادی به نام دکتر حسابی رشته‌ی فیزیک و شیمی دایر کرده است. چون بیش از این نمی‌خواستم وقتم بگذرد رفتم به رشته‌ی فیزیک و شیمی و مشغول کار شدم (۱۳۰۷)."

هنوز بیش از یک سال از تحصیل جناب در دارالمعلمین عالی نگذشته بود که استاد حسابی متوجه شور و علاقه و مسئولیت‌پذیری این دانش جو شد، او را با ماهی ۴۰ تومان به استخدام در آورد و مسئولیت آزمایشگاه فیزیک دارالمعلمین را به او سپرد. جناب وسایل آن آزمایشگاه را از گوشه و کنار جمع آوری می‌کرد، می‌ساخت، طراحی می کرد و به کار می برد.

کمال الدین در سال ۱۳۱۰ دوره‌ی لیسانس فیزیک وشیمی را با موفقیت کامل به پایان رسانید و دوره خدمت سربازی را آغاز کرد. ضمن گذراندن دوره‌ی سربازی در امتحان اعزام دانشجو به خارج شرکت و با امتیاز عالی موفق شد. او که از همه چیز و همه جا می‌آموزد، از نظم دانشکده‌ی افسری به‌خصوص از بازدیدهای سحر گاهی پادگان، در شب‌هایی که خود افسر نگهبان بود خاطرهای بسیار جالبی بیان می‌کند. هنوز سخنان را که در جلسه معرفی دانشجویان اعزامی به خارج، از زبان رئیس کشور شنیده با اعتماد تکرار می کند: «این کشور به آدم‌های آگاه و خادم سخت نیازمند است. خوب باید درس درس بخوانید. باید علم جدید را فرا گیرید و به ایران مسنقل کنید. ایران را با علم و ایمان بسازید."

دکتر جناب می‌گفت: " وقتی برای دوره لیسانس به تهران رفتم علاقه‌مند شدم که زبان عربی هم یاد بگیرم. به دنبال معلم می‌گشتم. شخصی گفت برو پهلوی هم شهری خودت، مهدی الهی قمشهای. ایشان در مدرسه‌ای حجره داشتند. به نزد ایشان رفتم. پذیرفتند به شرط آن که من به ایشان فیزیک یاد بدهم و ایشان عربی به من بیاموزند."

● ادامه‌ی تحصیل

کمال الدین جناب در سال ۱۳۱۲ به فرانسه رفت. دوره‌ی تحصیل لیسانس فیزیک و ریاضی را دوباره در دانشگاه نانسی گذراند. دوره‌ی لیسانس شیمی را در دانشگاه سوربن تمام کرد و شاگرد اول دانشگاه شد. بهتر آن دید که زبان انگلیسی بیاموزد و برای ادامه‌ی تحصیل به یکی از کشور های انگلیسی زبان رود. در مدت اندکی زبان انگلیسی آموخت و با دریافت تمام هزینه‌های تحصیلی که در دانشگاه های فرانسه پرداخت کرده بود(به دلیل شاگرد اول شدن)، بودجه کافی را برای ا دامه‌ی تحصیل در بالاترین سطح علمی به دست آورد. در آن زمان با مطالعه دریافت که عالی‌ترین مؤسسه علمی جهان انستیتوی فنی کالیفرنیا ( C.I.T )در آمریکا است.

کمال الدین جناب از فرانسه به امریکا رفت و به حضور فزیکدان بزرگ، رابرت اندروز ملیکان(۱۸۶۸-۱۹۵۳) رسید و درخواست ادامه تحصیل کرد. با مصاحبه‌ای که از ایشان به عمل آمد شرط پذیرش را گذراندن سه امتحان اعلام کردند و مدتی فرصت مطالعه دادند. یک هفته بعد آقای جناب آمادگی خود را برای انجام امتحان اعلام کرد. هنگامی که نتیجه امتحان اول با درجه عالی مشخص شد، مسئولین دانشگاه از دو امتحان دیگر صرفه نظر کردند.

آقای جناب دوره‌ی دکتری فزیک را به استادی شروع کرد که به سبب اندازه گیری بار الکترون و تحقیق دراثر فوتوالکتریک، جایزه نوبل ۱۹۲۳ میلادی در رشته‌ی فیزیک دریافت کرده بود. این پژوهشگر پر آوازه اکنون دانشجویی را پذیرفته بود که پیشینه‌ی تحصیلات او در ایران و فرانسه آینده بسیار روشنی را نوید می‌داد. آقای جناب به راهنمایی ملیکان به پژوهش در زمینه‌ی فیزیک هسته‌ای پرداخت و در سال ۱۳۱۵ به دریافت درجه‌ی دکترا نایل شد و با علاقه‌مندی، امیدواری و آگاهی به ایران بازگشت. او خوب درس خوانده بود و بایستی علم جدید را به ایران منتقل می کرد و پایه های سازندگی را فراهم می آورد.

دکتر کمال الدین پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۱۶به سمت دانشیار دانشکده‌ی علوم دانشگاه تهران انتخاب شد و به تدریس فیزیک پرداخت. او پیشنهاد کرد که از همان زمان آزمایشگاهی دایر کند و در بخش فیزیک هسته‌ای به پژوهش و تربیت کارشناسی اتمی بپردازد تا همچون استادان خود ملیکان به کشف جدیدی نایل شود. اما متاسفانه شرایط مساعد نبود و به ناچار، هر کاری از او می‌خواستند آن را با نهایت علاقه مندی و آگاهی انجام می داد.

● مسوولیت‌ها

دو سال رییس دبیرستان فیروز بهرام و دبستان جو، از مدرسه‌های زرتشتیان تهران،شد(۱۳۱۸-۱۳۲۰)، در تالیف کتاب‌های فیزیک دبیرستان شرکت کرد. در فرهنگستان ایران به واژه‌گزینی پرداخت. مدتی مسئولیت مدیریت کل دبیرخانه‌ی دانشگاه تهران را بر عهده گرفت. در زمان دکتر مصدق معاون وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش کنونی) شد و زمانی مسئولیت کامل ورزش کشور را با کفایت کامل بر عهده دکتر جناب به عضویت کمیته‌ی ملی پیکار با بی سوادی در آمد، به عنوان نماینده‌ی ایران در نخستین کنفرانس بین المللی اتم برای صلح شرکت کرد و دو سال هم ریاست دانشکده‌ی علوم دانشگاه تهران را بر عهده گرفت(۱۳۵۰-۱۳۴۸).دکتر جناب چند صباحی نیز به خاطر اعتراض به قراردادکنسرسیوم نفت در سال ۱۳۳۲ از درس وبحث کنار گذاشته شد و سپس با احترامی بیشتر به نزد شاگردان خود بازگشت.

دکتر جناب در هنگام قبول این مسئولیت‌ها هیچ‌گاه از کلاس درسی دانشجویان خود دور نماند. او حدود نیم قرن در دانشکده علوم دانشسرای عالی تهران درس‌های مختلف رشته فیزیک را تدریس کرد. شاگردان این استاد که درس فیزیک را هراه با اعتقاد به عمل و مسئولیت‌پذیری در مکتب او آموخته بودند به تدریج در سراسر کشور به کلاس‌های درس رفتند شور وعشق وعلم دکتر جناب را به همراه درس فیزیک به فرزندان ایرانی میهن منتقل کردند. گروهی از همین شاگردان به خارج از کشور اعزام شدند و با گذراندن دوره های دکترا یا دوره‌ی عالی مهندسی به ایران بازگشتند و دانشکده‌های فیزیک و مهندسی را در تهران و شهرستان‌ها به راه انداخته یا آن که چرخ‌های صنعت کشور را به حرکت در آورند.

● ویژگی‌های شخصیتی

دکتر کمال الدین جناب ویژگی‌های ممتازو ارزشمندی دارد. او در سخن گفتن بسیار مؤدب و محکم است به طوری که کلاسش در شنونده نفوذ می کند. سکوت پر هیبتش نیز اطرافیان را در حالت ادب و احترام نگه می‌دارد. او بسیار امیدوار است. امید به کودکان و جوانان وپیشرفت ایران دارد. در طول زمان دانشجویی وپس از آن در سمینارها، کنفرانس‌ها وحتی جلسه‌های دوستانه همه را به نیک اندیشی و کار و فعالیت تشویق می کند.

دکتر جناب به صاحبان حق احترام می‌گذارد. او از معلمان دوره‌ی ابتدایی ومتوسطه و دانشگاه خود با احترامی هرچه کامل‌تر یاد می کند. وقتی از دبیران دبیرستان متوسطه اصفهان سخن می گوید، گویی هم اکنون در برابر آنان ایستاده و با ادب کامل از آنان چنین نام می‌برد:

«شادروان میرزا غلامحسین زیرک زاده معلم طبیعیات، مرحوم استاد جلال الدین همایی معلم ادبیات، میرزا سلیمان خان انصاری معلم خط و میرزا علی خان زاهدی معلم ریاضیات، در مدرسه صارمیه بودند. مرحوم پروفسور تقی فاطمی یک سال جلوتر از ما بود و دکتر ابراهیم چهرازی دو سال عقب تر."

دکتر جناب برای آقای دکتر محمود حسابی احترام بسیار قائل بود. در یکی از جلسه‌های دوستانه، یکی از حاضرین از دکتر حسابی انتقاد کرد و گفت: «دکتر حسابی مطالب درسی را خوب بیان نمی‌کرد. او بیش‌تر تکلیف را بر عهده دانشجو می‌گذاشت. ما که از او چیزی نیاموختیم». دکتر جناب با شنیدن این جمله سخت بر آشفت و گفت :«دکتر حسابی در تاسیس دانشگاه تهران، دانشکده‌ی علوم، دانشگاه فنی پیشقدم بود. به تنهایی همه درس‌های دوره‌ی لیسانس فیزیک را برای چند سال درس می‌داد. او از هر دانشجو می‌خواست یک محقق بسازد. او پاسخ هر پرسشی را، وسیله‌ی طرح پرسش‌های دیگری در ذهن دانشجو می‌کرد. یادمان باشد از خادمین ملک و ملت همیشه با احترام یاد کنیم».

دکتر جناب مفاخر فرهنگی و علمی ایران، با احترام کامل یاد می کند. از کارهای علمی خیام از رصد خانه مراغه آگاهانه سخن می گوید. عشق به یاد گیری و یاد دهی همیشه در او زنده و فعال است. دکتر جناب اهل کار و عمل است. در میان استادان فیزیک بیش‌ترین اثر را بر دانشجویان خود داشت.

هر یک از دانشجویان یا دبیران فیزیک، که روزی دانشجوی او بوده‌اند، همیشه خاطره‌های ایام تحصیل در دوره‌ی لیسانس را با نام دکتر جناب به یاد می‌آورند. جالب آن است که دکتر جناب دانشجویان قدیم خود را با نام به یاد می‌آورد و از احوال آنان با خبر می‌شود.در روزهای آخر خرداد سال ۱۳۳۹ در آخرین جلسه درس فیزیک، در پاسخ سخنان خداحافظی نماینده دانشجویان گفت:

«کامل‌ترین معنی سعادت برای انسان، داشتن وجدان آگاه و آرام است. اگر وظایف انسانی خود را به درستی بشناسیم و نیروی خود را در جهت انجام آن وظایف و خدمت به مردم به کار گیریم آرامش وجدان خواهیم یافت و سعادتمند خواهیم شد. معلم فرصت خدمت دارد. می‌تواند سعادتمند باشد. لازم است بر وظایف خود آگاه و مسلط باشد و عشق و هنر با هم زندگی کردن را به شاگردان خود بیاموزد».

● آثار علمی

دکتر جناب چندین مقاله علمی درباره‌ی توزیع انرژی نوترون حاصل از بعضی از واکنش‌های هسته‌ای و آثار زیست‌شناختی میدان‌های الکتریکی و اثر غیر مستقیم اشعه‌ی ماورای بنفش و نیز کتابی در مکانیک فیزیک نوشته‌اند.

نویسنده: اسفندیار معتمدی