اخوان الصفا و فلسفه سیاسی

به دلیل شرایط ویژه سیاسی قرن چهارم هجری قمری انجمنی با گرایش های سیاسی شیعی در این دوره شکل گرفت که اخوان الصفا نام داشت .تلاش های علمی و دینی این گروه در این زمان بیشتر جنبه سیاسی …

به دلیل شرایط ویژه سیاسی قرن چهارم هجری قمری انجمنی با گرایش های سیاسی شیعی در این دوره شکل گرفت که اخوان الصفا نام داشت .تلاش های علمی و دینی این گروه در این زمان بیشتر جنبه سیاسی داشت و تاثیرات گسترده ای در زمینه های گوناگون سیاسی ،فرهنگی و اجتماعی خاص در قرن چهارم به جای گذاشت .سیاست از نظر این گروه با اخلاق پیوند و ارتباط گسترده ای داشت و همیشه آن را در بین مسائل انسان شناسی مطرح می کردند و معتقد بودند که سیاست همیشه دارای دو جنبه مادی و معنوی است و آن را مقوم زندگی اجتماعی می دانستند. به طور عام در فلسفه سیاسی اخوان الصفا موضوع علم سیاست اصلاح وضع موجود است و تلاش برای بقای آنها در بهترین صورت و شکل ممکن و نیز کامل ترین غایت می باشد که از یکسو مرتبط با نفس حیوانی است؛ چون از صفات مربوط به آن است و از سوی دیگر با نفس ناطقه در ارتباط است. چون هدایت نفس حیوانی و تمایلات آن به دست نفس ناطقه است، اعضا و متفکران اخوان الصفا علاوه بر تاثیر از اندیشه اسلامی به دلیل مطالعات گسترده ای که در زمینه اندیشه یونانی داشتند تاثیر پذیری زیادی نسبت به آنها یافتند. به طوری که معتقد بودند که سیاست و ریاست از اختصاصات طبقه خاص است، زیرا سیاست صنفی است که افراد خاص و دارای استعدادهای ویژه قادر به هدایت آن هستند و علت تزلزل جوامع را سیاست و ریاست افراد غیر شایسته بر جوامع می دانستند؛ زیرا یک عامل اساسی برای تزلزل وجود دارد و آن ریاست غیر شایستگان است . اخوان الصفا سیاست را به انواع گوناگون تقسیم می کردند که شامل سیاست نبوی ،سیاست ملوکیه ،سیاست عامیه و ذاتیه می باشد. در نظر این گروه سیاسی منتقد قرن چهارم، سیاست نبوی بهترین و بالاترین نوع سیاست می باشد؛ زیرا برنامه انبیاء و در کنار آنها فلاسفه بهترین وکاملترین برنامه برای اجرای سیاست است و سیاست نبوی ریشه در شریعت دارد و پیامبران در راس روسای روحانی اصحاب شرائع قرار دارند که هدف آنها شناخت چگونگی وضع نوامیس و سنتها و... می باشد. لذا آنها همواره سعی می کنند به شناخت چگونگی انتقال آرای و عادات ناپسند از ضمایر و نفوس و جایگزینی آرا پسندیده و عادات نیکو و اعمال خوشایند بپردازند.متفکران اخوان الصفا در مورد سیاست ملوکیه که توسط شهریاران اجرا می شود اظهار می داشتند که خلافت درست شامل امور اجرایی حکومتی نظیر گرفتن بیعت و خراج حفظ مرزهاو.... است، که هدفش اجرای احکام پیامبران است و وظایف اصلی این سیاست عبارت است از حفظ شریعت و احیای سنت شریعت از راه امر به به معروف و نهی از منکر، اقامه حدود احکام شرع ،رد مظالم، نابود کردن دشمنان و اشرار و یاری رسانی به نیکان است. سیاست خاصه در اندیشه اخوان الصفا نیز مربوط به به امور فردی و خانوادگی انسانهاست و قلمروی آن محدود به خانواده و بحث از تدبیر منزل می شود.که به سه دسته تقسیم می شود که شامل علم شریعت ،علم صناعیت و علم مربوط به ملک و مملکت (سیاست خاصه و عامه )می شود. اما سیاست ذاتیه: در اندیشه اخوان، جسد را سیاست شونده و نفس را سیاست گذار گفته اند. تقدم و شناخت نفس و تدبیرهای لازم روحانی برای آن به منظور نیل به انواع سیاستها لازمه یکدیگر است بنابر این سیاست ذاتیه در اندیشه اخوان مربوط به شناخت نفس و به نوعی می توان آن را خود شناسی نامید .

الهام ربیعی زاده

منابع

داوود فیرحی، قدرت ،دانش مشروعیت، نشر نی.

حاتم قادری، اندیشه سیاسی اسلام و ایران ،نشر سمت.

محمد حسین جمشیدی ،اندیشه سیاسی در اسلام، تهران پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.