این آب های معدنی قابل اعتمادند

پرسشی از دکتر انوشیروان محسنی بندپی و دکتر محمدحسین عزیزی

چند ماه پیش، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفت: «در صورت بروز شرایط بحرانی، ۲۵ درصد از آب شرب مردم شهر تهران از طریق آب‌های بسته‌بندی تامین می‌شود.» شاید آن روز کسی فکر نمی‌کرد که شرایط بحرانی‌ای که مهندس قربانی از آن صحبت می‌کرد، به زودی از راه برسد و مردم برخی مناطق جنوبی تهران مجبور شوند برای دور ماندن از عوارض آب‌های آلوده به نیترات، از آب‌های بسته‌بندی‌ کمک بخواهند...

اگرچه مهندس قربانی گفته بود:‌ «تولید آب شرب بسته‌بندی به این معنا نیست که ما از فردا توصیه کنیم که از آب شرب لوله‌کشی استفاده نکنند و فقط از آب بسته‌بندی برای آشامیدن استفاده کنند» ولی بعد از گذشت زمان کوتاهی، عطارزاده، معاون وزیر نیرو در امور آب و متعاقب آن، دکتر مرضیه وحیددستجردی، وزیر بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، به مردم (به خصوص کودکان و زنان باردار) توصیه کردند تا حل مشکل نیترات آب تهران در این مناطق، بهتر است از آب‌های بسته‌بندی‌شده استفاده شود.

اما قضیه به اینجا ختم نشد و اخبار ضدونقیض منتشر شده خبرگزاری‌های رسمی و غیررسمی در مورد کیفیت آب‌های بسته‌بندی، خبر بازگردانده شدن محموله آب‌های بسته‌بندی صادراتی ایران از مرزهای همسایه‌های شرقی به دلیل کیفیت نامطلوب و نیز نتایج بررسی‌های میکروبی انجام‌شده روی آب‌های معدنی در برخی شهرستان‌ها، نگرانی‌ها را در این مورد افزایش داد. یعنی ممکن است آب‌های بسته‌بندی‌شده هم برای مصرف‌کنندگان ضرر داشته باشند؟!

دکتر انوشیروان محسنی بندپی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس که تخصص اصلی وی نیز در حوزه بهداشت محیط است، می‌گوید: «در کل، نگاه جامعه ما روی مسایل محیطی آب و غذا، کمرنگ شده و نباید انتظار داشته باشیم که با این روند، اتفاق مطلوبی در این حوزه رخ دهد. سال‌هاست که بحث آلوده‌شدن سفره‌های آب زیرزمینی به وسیله کودهای ازته و فاضلاب‌ها مطرح است ولی دست‌اندرکاران آنقدر به آن بی‌توجهی کردند تا کار به اینجا رسید.» او می‌افزاید: «البته در حال حاضر هنوز برخی افراد، ادعاهای عجیبی در این مورد مطرح می‌کنند؛ مثلا اینکه چون آب‌های تصفیه‌شده ما آلودگی میکروبی ندارند، نیترات موجود در آب نمی‌تواند آثار سوء چندانی در افراد ایجاد کند که این مساله یک ادعای کاملا غیرعلمی و اشتباه است. اگر این طور بود، تمام کشورهای پیشرفته به جای تعیین استاندارد برای نیترات در آب و تلاش برای حذف آن، تنها آلودگی میکروبی آب‌ها را برطرف می‌کردند و همه چیز به سادگی حل می‌شد. اما ما امروز شاهد هستیم کشورهایی مثل فرانسه با هزینه‌های گزاف اقدام به دنیتریفیکاسیون و حذف بیولوژیک نیترات از آب شرب می‌کنند. بنابراین، سهل‌انگاری ما در این مورد موجب شده است هم در مورد آب‌ لوله‌کشی و هم آب‌های بسته‌بندی شده دچار مشکل شویم.»

● آلودگی آب‌های بسته‌بندی

دکتر محمدحسین عزیزی، متخصص صنایع غذایی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد احتمال آلودگی آب‌های بسته‌بندی معتقد است: «اینکه بگوییم آب‌های معدنی یا بسته‌بندی هیچ یک دارای آلودگی نیستند فرضیه چندان محکمی نیست؛ زیرا در هر حال، این محصول نیز از منابع آب زیرزمینی تهیه می‌شود و احتمال آلودگی این آب‌ها به ترکیب‌هایی از قبیل نیترات و حتی فلزات سنگین وجود دارد. به همین دلیل هر از گاهی معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت تعدادی از این آب‌ها را غیربهداشتی اعلام می‌کند.»

دکتر محسنی‌بندپی در مورد آلودگی آب‌های بطری‌شده می‌گوید: «گاهی اوقات حتی دیده شده در معرض نور خورشید قرار گرفتن این آب‌ها برای مدت طولانی موجب رشد جلبک‌ در آن شده است و این موضوع به دلیل وجود مواد آلی در این آب‌ها است. البته آلودگی آب تنها مشکل این آب‌ها نیست و سلامت بطری‌های آن و مواد تهیه‌شده از آن نیز می‌تواند در این مورد مهم باشد.»

● آب‌های بسته‌بندی، ممنوع!

دکتر عزیزی در مورد توصیه به مصرف آب‌های بسته‌بندی نیز می‌‌گوید: «نمی‌توان چندان تاکیدی به مصرف آب‌های بسته‌بندی داشت چون گزارش‌های مکرر موارد آلودگی این آب‌ها نشان می‌دهد برخی از این آب‌ها نیز از آب‌های زیرزمینی و چاه‌هایی برداشت می‌شوند که چندان مورد اطمینان نیست و باید در مورد مصرف این آب‌ها دقت بیشتری هم از سوی واحدهای نظارتی و هم از سوی مصرف‌کنندگان وجود داشته باشد.»

دکتر محسنی بندپی نیز در مورد مصرف آب‌های بسته‌بندی شده نظر مشابهی دارد: «حتی با مشکل نیترات در آب شرب تهران، مصرف آب‌های بسته‌بندی شده چندان توصیه نمی‌شود؛ چون می‌تواند مشکل‌های دیگری را به همراه داشته باشد. گزارش‌های رسیده در چند سال اخیر در مورد آلودگی این آب‌ها می‌تواند نگران‌کننده باشد و در این مورد باید یک اقدام اساسی صورت بگیرد.»

● این یک حکم کلی نیست

در عین حال، دکتر محسنی بندپی در مورد آلودگی آب‌های معدنی نیز نظر قطعی نمی‌دهد و عنوان می‌کند: «نمی‌توان همه این آب‌ها را نیز از نظر بهداشتی، فاقد صلاحیت دانست و رد کرد؛ زیرا بعضی از این آب‌ها از منابعی تهیه می‌شوند که سفره‌های زیرزمینی آن دور از مناطق آلوده هستند و آب آنها از این نظر پاک است.» وی می‌افزاید: «معمولا در سفره‌های آب‌ زیرزمینی‌ای که آب آنها امکان اختلاط با فاضلاب را دارد یا سفره آن در محدوده زمین‌های کشاورزی است، امکان بروز آلودگی نیتراتی وجود دارد و اگر آب‌های معدنی از منابعی باشند که سفره‌های آنها بکر و به دور از آلودگی باشد مشکلی از نظر آلودگی نیتراتی نیست.»

● مشکلات دیگر

بنا به گفته دکتر عزیزی: «همان طور که بارها گفته شده، مشکل آب‌های بسته‌بندی‌شده فقط مربوط به آلودگی آب آنها نیست. یکی از مواردی که به طور جدی باید مورد توجه قرار گیرد، بطری‌های این نوع آب‌ها هستند که خود می‌توانند مشکلات جدی‌ای را در این زمینه ایجاد کنند. به‌طور مثال، باقی‌ماندن آب برای مدت طولانی در این بطری‌ها موجب آزاد شدن مونومرهای موجود در آن می‌شود که برای سلامت افراد خطرناک است.» وی می‌گوید: «این درست نیست که تاریخ انقضای درج شده روی این بطری‌ها طولانی‌مدت باشد و باید این مورد نیز مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر مشاهده می‌شود که تاریخ روی آب‌های بسته‌بندی حتی ۳ ماه یا ۶ ماه درج شده که این موضوع دچار اشکال است. تاریخ انقضای این آب‌ها باید کوتاه‌مدت باشد تا ترکیبات مونومر و آروماتیک موجود در ترکیب بطری‌ها وارد آب نشوند.»

● عوارض یخ‌زدگی آب‌های بسته‌بندی

در روزهای گرم تابستان، بیشتر مردم در پی آب‌های معدنی بسته‌بندی‌شده‌ای هستند که یخ‌زده باشد. این کار بیشتر به این دلیل است که آب منجمد‌شده در این ظروف به تدریج ذوب می‌شود و در نتیجه فرد طی زمان بیشتری می‌تواند از آب خنک استفاده کند. این موضوع موجب شده است تا برخی افراد سودجو، آب‌معدنی‌های منجمد را به قیمتی بیش از قیمت درج شده روی بطری در اختیار مشتری بگذارند. اما نظر مدیر کل نظارت بر مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی در این مورد کاملا متفاوت است. دکتر هدایت حسینی در این مورد می‌گوید: «نگهداری آب‌های معدنی و بسته‌بندی بیشتر در ظروف موسوم به PET (پلی اتیلن تری فتالات) انجام می‌شود. پلیمرهای موجود در ترکیب این ظروف در صورت انجماد آب به صورت طبیعی مواد مضری را آزاد و وارد آب می‌کنند که می‌تواند برای سلامتی افراد مضر باشند.»

وی در این مورد می‌افزاید: «طراحی این ظروف برای دمای صفر تا چهار درجه است که در یخچال‌های خانگی تامین می‌شود و باید از انجماد آن جلوگیری کرد. البته این به معنای کیفیت پایین این ظروف نیست. ظروف پت جزو سالم‌ترین و مناسب‌ترین انواع بسته‌بندی‌‌ها بوده و چنانچه شرایط نگهداری این ظروف به طور مطلوب رعایت شود، خطری مصرف‌کننده را تهدید نخواهد کرد.»