بدون تقویم هرگز

از روزی که متولد می شویم تا روزی که بار سفر بسته و از این دنیای خاکی به دنیای دیگر کوچ می کنیم با تقویم سر و کار داریم زمان ورود و خروجمان بر اساس روز, ماه و سال در شناسنامه ثبت می شود

از روزی که متولد می‌شویم تا روزی که بار سفر بسته و از این دنیای خاکی به دنیای دیگر کوچ می‌کنیم با تقویم سر و کار داریم. زمان ورود و خروجمان بر اساس روز، ماه و سال در شناسنامه ثبت می‌شود.

هیچ کس نمی تواند ادعا کند به تقویم نیازی ندارد. همه کارها و برنامه ریزی هایمان بر اساس تقویم انجام می شود. برنامه ریزی برای کار، آموزش، سفر و خلاصه برنامه ریزی برای هرکاری بر اساس تقویم پیش می رود و می توان گفت یکی از ده کاری که هر روز انجام می دهیم، نگاه کردن به تقویم است.

تقویم یک نوع زبان مشترک بین انسان هاست مانند زبانی که با آن گفت وگو می کنیم. همان طور که باید بر سر زبان گفت وگو با هم تفاهم داشته باشیم در تعیین تقویم که زبان مشترکی برای برقراری ارتباط و تعیین زمان است هم باید تفاهم داشته باشیم تا بتوانیم زبان یکدیگر را بخوبی بفهمیم و راحت تر با هم ارتباط برقرار کنیم. اگرچه تحولات نجومی اساس استخراج تقویم را تشکیل می دهد، اما مولفه های فرهنگی و دینی و مذهبی نیز در تقویم ملل مختلف نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. در تقویم ما که تقویم شمسی یا خورشیدی است، هجرت پیامبر از مکه به مدینه مبنای تقویم است. علاوه بر پارامترهای نجومی که برای محاسبه روز، ماه و سال مورد استفاده قرار می گیرد، پارامترهای مختلف دیگری نیز در تهیه و تنظیم تقویم رسمی کشورها مورد توجه قرار می گیرد. در میان مردمی که از یک تقویم مشترک استفاده می کنند، تقویم زبان مشترک و به نوعی تعیین کننده هویت مردم است.

به گفته مهندس علی اکبر نیری، از کارشناسان مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، اگر بخواهیم تقویم های رایج در کشورها را در گروه های مختلف دسته بندی کنیم، شاید بتوان گفت ساده ترین دسته بندی یا تمایز بین تقویم های رایج در سطح دنیا براساس نوع سالی است که به عنوان یکی از واحدهای مهم و اصلی در تنظیم تقویم ملاک قرار می گیرد. بر این اساس تقویم ها را می توان به سه گروه اصلی تقویم های خورشیدی یا شمسی (Solar)، تقویم های قمری یا مهی (Lunar) و تقویم های ترکیبی یا به عبارتی تقویم های شمسی ـ قمری یا خورشیدی ـ مهی (Lunisolar) تقسیم بندی کرد.

نیری درباره چگونگی تنظیم تقویم های مختلف در این سه گروه می گوید: تقویم های خورشیدی بر اساس گردش زمین به دور خورشید و تقویم ها مهی براساس، گردش ماه به دور زمین تنظیم می شود. تقویم های خورشیدی ـ مهی هم ترکیبی از دو نوع تقویم قبلی هستند.

هفته در تقویم قمری ریشه دارد

به گفته نیری، در تقویم های قمری، تقویم بر اساس گردش ماه به دور زمین تنظیم می شود و بر این اساس یک دور گردش ماه به دور زمین معادل یک ماه است. با قرار گرفتن تعدادی ماه در کنار هم، واحد زمانی بزرگ تری تشکیل می شود که همان سال است. یک سال قمری ۱۲ ماه دارد و هر ماه ۲۹.۵۳ روز طول می کشد. به عبارت دیگر، قرار گرفتن ۱۲ ماه در کنار هم یک سال داریم که در مجموع حدود ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۴۹ دقیقه است. توالی ماه ها در یک سال قمری با سال شمسی تطابق ندارد.

نیری در پاسخ به این که کدام یک از این تقویم ها در مقایسه بهترین است می افزاید: نمی توان گفت کدام یک از این تقویم ها در مقایسه بهتر است. هرکدام از تقویم های خورشیدی یا مهی مزایای خاص خودشان را دارند. نخستین تقویم هایی که بشر از آن استفاده می کرد، تقویم های قمری بود. علت استفاده از تقویم هایی که بر مبنای گردش ماه به دور زمین تنظیم می شد این بود که تغییرات شکل ماه برای بشر واضح بود. ماه با هلال نحیفی آغاز شده و به تدریج به هلال نصفه می رسید و در نیمه ماه به شکل یک قرص کامل دیده می شد و بعد دوباره به تدریج باریک تر شده و در نهایت ماه نحیف به آخر می رسید و ماه جدید شروع می شد. برای کسانی که به آسمان توجه داشتند ماه معیاری بود که به وضوح در آسمان دیده می شد و در نتیجه تغییر شکل ماه راحت ترین ابزار برای تشخیص گذر زمان به شمار می آمد.

تربیع ماه نشان دهنده گذر هفته بود. از زمان ماه نو تا زمانی که ماه به شکل یک نیم دایره دیده می شد تقریبا هفت روز طول می کشید و پس از آن نیز یک هفته به طول می انجامید تا ماه به شکل یک قرص کامل دیده شود. به این ترتیب متوجه می شویم چرا یکی از واحدهای زمانی در تقویم هفته است. در حقیقت به همین علت است که ما در تقویم یک دوره زمانی یک هفته ای داریم. یا شاید بهتر باشد این طور بگوییم که واحد زمانی هفته در تقویم های مختلف برگرفته از تقویم های قمری است.

اندر مزیت های تقویم خورشیدی

نیری، یکی از مهم ترین مزیت ها یا خوبی های تقویم خورشیدی را تطابق این تقویم با فصل های مختلف سال می داند و می گوید: در تقویم های خورشیدی، شروع سال همواره در یک فصل مشخص قرار می گیرد. زمانی که استفاده از تقویم خورشیدی مورد توجه قرار گرفت، کشاورزان به دنبال تقویمی بودند که بتوانند به کمک آن راحت تر برای کارهایشان برنامه ریزی کنند و به این ترتیب متوجه شدند این تقویم که با فصل ها تطابق دارد برای کارشان مناسب تر است.

اگرچه تنظیم تقویم خورشیدی در مقایسه با تقویم قمری سخت تر است، اما مزایای بیشتری دارد و همان طور که گفته شد یکی از مهم ترین مزیت های آن هماهنگی با فصول است. تنظیم تقویم قمری راحت تر است و به همین دلیل بشر اولیه ابتدا تقویم قمری را مورد توجه قرار داد و نخستین تقویم هایی که بشر از آن استفاده می کرد نیز بر مبنای حرکت ماه به دور زمین تنظیم می شد.

گاهشماری هایی از نوع خورشیدی ـ مهی

بعضی از گاهشماری ها ابتدا قمری بود و بعدها با توجه به این که خواستند از مزایای تقویم شمسی نیز در تقویم های قمری استفاده کنند در این گاهشماری ها تغییراتی ایجاد شد. به این ترتیب تقویم های شمسی ـ قمری تنظیم شد. این کارشناس مرکز تقویم درباره ویژگی مهم تقویم های ترکیبی می گوید: در این تقویم ها، اساس جلو رفتن ماه ها براساس گردش ماه به دور زمین است و در نهایت در این تقویم سعی می کنند طول سال را تا حد امکان به سال شمسی نزدیک کنند. مجموع روزهای ۱۲ ماه قمری ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۴۹ دقیقه است.

سال قمری با سال شمسی که ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۹ دقیقه است، ۱۰ روز و ۲۱ ساعت اختلاف دارد. مجموع این روزها در هر دو یا سه سال برابر یک ماه است. به این ترتیب در تقویم های ترکیبی یا همان تقویم های شمسی ـ قمری هر دو یا سه سال یک ماه اضافه ایجاد می شود. در تقویم های ترکیبی از مزایای هر دو نوع گاهشماری استفاده شده و برای جبران اختلاف بین روزهای سال در این دو گاه شماری، هر دو یا سه سال یک بار ماه سیزدهمی به ماه های موجود اضافه می شود و به این شکل طول سال به ۳۶۵ روز شمسی رسانده می شود. تقویم چینی و تقویم عبری از جمله تقویم های ترکیبی رایج در سطح دنیاست.

نیری درباره تفاوت تقویم رایج در کشورهای اسلامی این طور توضیح می دهد: تقویم رایج درکشورهای اسلامی از نوع هجری قمری است. البته ممکن است تقویم اصلی رایج در آن کشور هجری قمری نباشد، اما مناسبت ها و مراسم دینی و مذهبی بر اساس تقویم هجری قمری برنامه ریزی می شود. برای مثال در کشور سوریه از تقویمی شبیه تقویم میلادی با اسامی ماه های متفاوت به عنوان تقویم اصلی استفاده می شود و مناسبت های مذهبی بر اساس تقویم قمری برگزار می شود. در بیشتر کشورهای اسلامی و حتی در کشور ما نیز همین طور است. گرچه تقویم رسمی کشور ما تقویم هجری خورشیدی است، اما مناسبت ها و مراسم دینی و مذهبی بر اساس تقویم هجری قمری در تقویم لحاظ می شود و که برنامه های علمی و جهانی بر اساس تقویم میلادی تعیین می شود.

فرانک فراهانی جم