چرا پوستمان لک می شود

پوست بدن, یک عضو زنده است و از چند لایه تشکیل شده است رنگ پوست هم به دلیل رنگدانه ای به نام «ملانین» است که در اثر تماس با نورآفتاب می تواند تغییر کند

پوست بدن، یک عضو زنده است و از چند لایه تشکیل‌شده است. رنگ پوست‌ هم به دلیل رنگدانه‌‌ای به نام «ملانین» است که در اثر تماس با نورآفتاب می‌تواند تغییر کند...

نقش مهم «ملانین» حفاظت از لایه‌های زیرین پوست در برابر نور خورشید و جذب سلول‌های تخریب‌شده است و به همین دلیل تعداد این رنگدانه‌ها در نقاطی که در معرض نور خورشید هستند، ۲ برابر نقاط دیگر است. علت تغییراتی که در رنگ پوست‌ به‌وجود می‌آید و ایجاد لک‌ها، تغییراتی است که در سلول‌های رنگدانه‌ای ایجاد می‌شود. با دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده، متخصص پوست و مو و رییس مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ آقای دکتر! چرا لکه‌های پوستی تا این حد مهم تلقی می‌شوند؟

- چون این تغییرات مشکلات روحی- روانی و اجتماعی برای افراد ایجاد می‌کنند به‌خصوص در کسانی که به دلیل نوع شغل خود، تماس چهره‌به چهره و مستمر دارند، این لک‌ها باعث افسردگی یا تاثیرگذاری بر فعالیت?هایشان می‌شود بنابراین تشخیص درست و درمان صحیح مهم است. گاه درمان‌های غلط می‌تواند مشکل بیمار را افزایش دهد. پزشک باید اطلاعات صحیحی در مورد بیماری، روش درمانی، طول مدت درمان و مراقبت‌های پس از درمان در اختیار بیماران قرار بدهد تا آگاهی لازم را برای همکاری با او پیدا کنند.

▪ چرا رنگ پوست تغییر می‌کند و لکه ایجاد می‌شود؟

- این تغییرات معمولا به ۲ صورت است؛ پررنگی یا لک تیره و کمرنگی یا سفیدشدن. علت ایجاد لکه‌های تیره پوست، افزایش ملانین یا افزایش فعالیت این سلول‌های رنگ‌ساز است.

▪ چرا ملانین زیاد می‌شود؟

- عوامل متعددی می‌تواند روی میزان و کیفیت رنگدانه‌ها تاثیر بگذارد و در پوست تغییر رنگ و لک پدید آورد؛ بیمار‌ی‌های ارثی و ژنتیکی، بیماری‌های هورمونی، بیماری‌های التهابی، بیماری‌های سوخت و ساز سلولی، برخی داروها و عوامل شیمیایی، بدخیمی‌های پوستی و علل تغذیه‌ای مانند کمبود ویتامین و سوءتغذیه. گاهی هم در اثر تداخل و ترکیب عوامل هورمونال و نورآفتاب، ملانین افزایش می‌یابد مانند به‌وجود آمدن لک در دوران بارداری که خیلی شایع‌ است، این لکه‌ها قهوه‌ای رنگ و قرینه‌اند و معمولا در دوران بارداری در چهره خانم‌ها ایجاد و پس از زایمان ناپدید می‌شوند، اما ممکن است برای ماه‌ها یا سال‌ها باقی بمانند.

▪ می‌توان از ایجاد این لک‌ها پیشگیری کرد؟

- علت اصلی ایجاد لک بارداری یا «ملاسما» مشخص نیست که بتوان از آن جلوگیری کرد، ولی در بیشتر موارد با فعالیت‌های هورمونی مرتبط است، چون با مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری هم ایجاد می‌شود. لک بارداری در موارد نادری میان خانم‌های مجرد و حتی مردان نیز دیده می‌شود. استفاده از داروهای حساس‌کننده به نورآفتاب و اختلال فعالیت تیرویید یا تخمدان نیز می‌تواند دلیل دیگر پدید آمدن آنها باشد.

▪ این لک‌ها درمانی هم لازم دارند؟

- معمولا نه، چون پس از زایمان معمولا بعد از مدتی خود به خود از بین می‌روند. این لکه‌ها بیشتر در گونه، پیشانی و چانه دیده می‌شوند و در مواردی که با مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری ایجاد‌شده باشند، باید مصرف قرص قطع شود و البته مدت زیادی طول می‌کشد تا پس از قطع قرص، از بین بروند و حتی ممکن است هرگز به‌طور کامل برطرف نشوند. برای سرعت‌بخشیدن به روند بهبود، اقدام‌هایی انجام می‌‌شود مانند لایه‌برداری خفیف با کمک مواد شیمیایی سطحی که بسیار موثر و مطمئن است چون در واقع با کمک ترکیب‌های بی‌رنگ‌کننده، جلوی فعالیت رنگدانه‌هایی که لکه‌ها را ایجاد می‌کنند، گرفته می‌شود.

▪ با لیزر‌کردن هم می‌توان لکه‌ها را از بین برد؟

- نقش لیزر در درمان ملاسما یا لک بارداری تاکنون به اثبات نرسیده است. البته در بعضی از انواع ملاسما می‌توان از درمان لیزر استفاده کرد ولی معمولا بلافاصله پس از قطع درمان، عود می‌کند. در واقع بهترین درمان برای این لک‌ها، تماس نداشتن با نورآفتاب است که برای این کار باید از کرم‌های ضدآفتاب استفاده کرد.

▪ یکی دیگر از مشکلات زیبایی، لکه‌های ناخوشایند کک‌ومک است. لطفا در این مورد توضیح بدهید.

- کک‌ومک یا فرکل‌ها، لکه‌های کوچک قهوه‌ای?رنگی هستند که به دلیل تولید بیش از حد ملانین ایجاد و در افراد با پوست روشن، موهای بلوند و چشمان آبی بیشتر دیده می‌شوند. در مناطقی از پوست که در تماس با نور خورشید است، مانند صورت، شانه‌ها و پشت، این لکه‌های کوچک فراوان‌تر و در تابستان‌ها تعداد، اندازه و عمق کک‌ومک‌ها بیشتر از زمستان است. کک‌ومک معمولا از سن ۵ سالگی شروع می‌شود و بی‌خطر است.

▪ یعنی مراجعه به پزشک متخصص برای درمان کک‌ومک لازم نیست؟

- بستگی دارد؛ کک‌‌ومک‌هایی که در سنین پایین ایجاد می‌شوند و حتی در زمستان‌ها هم باقی می‌مانند یا کک‌‌ومک‌هایی که به دلیل تماس با اشعه آفتاب به وجود می‌آیند، باید حتما به‌وسیله پزشک بررسی شوند، چون بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند باعث ایجاد کک‌ومک شوند، اما به‌طور کلی این نوع لکه‌ها به درمان نیاز ندارند و معمولا ترکیب‌های موضعی‌ای تجویز می‌شود که در درازمدت کک‌ومک‌ها را از بین می‌برند. اگر هم درمان موضعی موثر نبود، از لیزر برای از بین بردن آنها کمک می‌گیریم.

▪ گاهی در صورت و دست افراد مسن لکه‌هایی پررنگ و کوچک می‌بینیم. آنها از چه نوعی هستند؟

- این لکه‌ها را «لک پیری» می‌نامیم که با افزایش سن و به دلیل تماس طولانی‌مدت با نورآفتاب به‌وجود می‌آیند. هرچه سن بالاتر رود، این لک‌ها پررنگ‌تر، زیادتر و گسترده‌تر می‌شوند و شروع آنها از سن ۳۰ تا ۴۰ سالگی است.

▪ احتمال بدخیمی این لک‌ها وجود دارد؟

- در نمونه‌برداری‌های انجام‌شده، معمولا تغییرات بدخیمی دیده نمی‌شود اما طی سال‌های بعد، می‌توانند به ضایعات بدخیم تبدیل شوند. پس بهتر است هرچه سریع‌تر برای درمان آنها اقدام شود.

▪ درمان لک پیری چگونه است؟

- اگر لک‌ها منفرد باشند، با جراحی از بین می‌روند، ولی عموما آنها را با لیزر درمان می‌کنیم زیرا نتایج آن بسیار رضایت‌بخش است. درمان‌های موضعی مانند کرم‌های مخصوص که لکه‌ها را کمرنگ‌ می‌کنند، نیز کاربرد دارند، اما باید چند ماه از آنها استفاده کرد و اثرگذاری‌شان قطعی نیست.

▪ می‌توان ازلک‌های پیری پیشگیری کرد؟

- بله، با روش بسیار آسان و مطمئن استفاده از کرم‌های ضدآفتاب و جلوگیری از برنزه‌شدن چه با استفاده از منابع مصنوعی اشعه ماورای بنفش و چه در آفتاب.

▪ چه علت‌های دیگری برای ایجاد لک‌های تیره وجود دارد؟

- دلایل بروز لک فراوان هستند؛ بعضی بیماری‌ها مانند نارسایی کبدی و کلیوی، آسم و التهاب‌های پوستی مانند لیکن پلان و...، آسیب یا ضربه به پوست (مانند افراد چاقی که مالش پوست در ناحیه ران‌ها در آنها باعث ایجاد لک در آن محل می‌شود یا جوش‌های غرور جوانی دستکاری‌شده، کشیدن شدید کیسه زبر)، مصرف بعضی داروها (مانند داروی ضدمالاریا که لک‌های قهوه‌ای یا آبی تیره در صورت یا سقف کام ایجاد می‌کند)، سوءتغذیه و کمبود بعضی ویتامین‌ها و لک‌های تیره‌ شغلی به‌دلیل در تماس بودن با نورآفتاب، روغن‌های معدنی، آسفالت و... علت‌های دیگری هم برای ایجاد لک صورت و بدن وجود دارد که به‌دلیل نادر بودن، به آنها اشاره نکردم و هنگام مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌ها بررسی می‌شود.

▪ به نظر درمان لک‌ها با داروهای گیاهی امکان دارد؟

- نه، حتی گاهی این کار درمان را مشکل یا حتی غیرممکن می‌‌کند. پزشک با توجه به وضعیت بیمار، نوع لک و علت آن و درمان را توصیه می‌کند. البته به تازگی از عصاره گیاه شیرین‌بیان برای درمان لک‌های پوستی استفاده‌ می‌شود و در بررسی‌ها نتایج خوبی به‌دست آمده است. مطالعه‌ها روی گیاه شیرین‌بیان همچنان ادامه دارد و امیدوارکننده است اما تاکید می‌کنم که درمان لک‌های تیره پوست را به افراد غیرپزشک و تجویزهای آنها نسپارید.

نسیم تقوی