فقری که ما را به ثروت می رساند

فقر دو قسم است فقر حقیقی و آن عبارت است از احتیاج و این در مورد تمام موجودات غیر از خدا مصداق پیدا می کند «انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی» دوم فقر اضافی است و به معنای احتیاج به بعضی از ضروریات است و این فقیر خود چهار قسم دارد یکی آنکه مال دنیا را دوست دارد و نهایت رغبت بدان را دارد و نهایت رنج و تعب را در آن می کشد ولیکن چیزی به دست او نمی آید و این را فقیر حریص گویند

احتمالاً پاسخ ۹۹درصد از شما در جواب به این سوال که آیا دوست دارید فقیر باشید یا پولدار، این است که ترجیح می‌دهید پولدار باشید و شاید استدلال شما این باشد که در این صورت بهتر می‌توانید در جهت خدا و اعمال خیر گام بردارید. امام صادق «علیه‌السلام»، از پدرانش می‌فرمایند که: فقر به آن نزدیک است که به کفر انجامد... (الحیاة/ ترجمه احمد آرام /ج‏۴) اما چه فقری به کفر می‌انجامد؟

فقر و اقسام آن

فقر دو قسم است؛ فقر حقیقی و آن عبارت است از احتیاج و این در مورد تمام موجودات غیر از خدا مصداق پیدا می‌کند «انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی» دوم فقر اضافی است و به معنای احتیاج به بعضی از ضروریات است و این فقیر خود چهار قسم دارد:یکی آنکه مال دنیا را دوست دارد و نهایت رغبت بدان را دارد و نهایت رنج و تعب را در آن می‌کشد ولیکن چیزی به دست او نمی‌آید و این را فقیر حریص گویند.دوم آنکه مالداری را از بی‌چیزی بیشتر دوست داشته باشد ولیکن محبت او به مرتبه‌ای نیست که خود را به مشقت اندازد و از حرام مضایقه نداشته باشد بلکه اگر بی‌زحمت و به اندک طلبی که مانع عبادت او نشود و چیزی به دستش آید خوشحال می‌شود.سوم آنکه مطلقاً رغبت و محبتی به مال نداشته باشد و آن را نخواهد بلکه از آن نیز گریزان باشد و اگر مالی نیز به او رسد از آن اعراض کند و این فقیر را زاهد گویند.چهارم آنکه نه محبتی به مال داشته نه کراهتی از آن، نه از مال داشتن شاد باشد و نه اگر مالی بیابد از آن اعراض کند، بلکه وجود و عدم مال نزد او مساوی باشد و به فقر و غنا هر دو راضی باشد و اگر مال بیابد مشغول هوا و هوس نشود و اگر نیابد پریشان خاطر نگردد. چنین شخصی را فقیر مستغنی راضی، یا فقیر عارف باید نامید.

فقر بهتر است یا بی‌نیازی؟

اقسام فقر اگر چه مختلفند ولیکن صفت فقر فی نفسه نسبت به اغنا افضل است و اخبار در ستایش آن بسیار است. رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: بار خدایا محمد و آل محمد علیهم السّلام را به اندازه کفاف روزی بده و به دشمنان محمد و آل محمد مال و فرزندانی زیاد عطا کن. (مشکاة الأنوار / ترجمه عطاردی/۱۱۶) و نیز فرمود: هر غنی و فقیری روز قیامت آرزو می‏کند که کاش در دنیا فقط به اندازه امرار معاش داشت. گفته‏اند: یکی دیگر از عرفا به مرض سختی مبتلا گردید و در عین حال گرفتار فقر و سختی شدید نیز شد، ولی می‏گفت: «ای معبود و آقایم! مرا به مرض و فقر مبتلا کردی و این کاری است که تو با انبیا و مرسلین انجام دادی پس من چگونه شکر این نعمت تو را ادا نمایم.» (آرام بخش دل داغدیدگان ( ترجمه مسکن الف اد)/ ۲۲۷ ) امام صادق علیه‌السلام فرمودند: خداوند متعال روز قیامت به طرف فقرای مومنان توجه می‏کند و می‏گوید: سوگند به عزت و جلال خودم من شما را در دنیا فقیر نکردم تا خوار گردید یا می‏خواستم شما را سبک نمایم، اکنون جبران فقر شما را در دنیا می‏کنم و اکنون هر کس در دنیا به شما کمک کرده او را وارد بهشت سازید. امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداوند در مناجات خود به موسی علیه‌السلام فرمود: ای موسی: هر گاه مشاهده کردی که فقر به طرف تو می‏آید به او خوش آمد بگو که فقر از شعار بندگان صالح می‏باشد و هر گاه دیدی که مال به طرفت می‏آید بدان آن گناهی است که به آن عقوبت خواهی شد. (ایمان و کفر (ترجمه الإیمان و الکفر بحارالأنوار)/ ج‏۲/ ۳۱۸ ) فقیر راضی بهتر است یا غنی بخشنده؟در جواب به این پرسش که آیا فقیر صابر راضی که به اندک چیزی قانع باشد بهتر است یا غنی سخی که مال خود را در راه خدا بذل نماید؟ بعضی اولی را ترجیح داده و برخی دومی را. و این سخن در صورتی است که آن غنی هم دلبستگی به مال نداشته باشد و علامت آن این است که اگر آنچه دارد از دست او رود مطلقاً در دل او تفاوتی به هم نرسد. اما با وجود علاقه و محبت غنی به مال سخنی نیست که با وجود بخشش فراوان فقیر راضی افضل است. همچنان که مروی است که روزی پیغمبر به اصحاب خود فرمود که بهترین مردم کیست؟ عرض کردند که مالداری که حق خدا را به جا آورد. حضرت فرمود این خوب مردی است ولیکن او مراد من نیست. عرض کردند پس بهترین مردم کیست؟ فرمود: فقیری است که به قدر قوه خود عطا کند.

رفع تهیدستی و فقر

هرچند فقر به معنای خاص آن ستوده شده با این وجود باید از فقر به خداوند متعال پناه برد چرا که داشتن خلق صبر و رضا از خصیصه‌های نیکوست که هر کسی بدان آراسته نیست، از این‌رو راهکارهایی نیز در جهت رفع فقر و نیاز ارائه شده است.امام صادق علیه‌السلام می‏فرماید: هر که نعمتی بر او رخ نمود بسیار بگوید «الحمد للَّه» و هر که را هم حزن بسیار بدو روی آورد باید طلب آمرزش کند و هر که فقر و تهیدستی گریبانش گرفت بسیار بگوید: «لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه العلیّ العظیم» که این فقر را از او بزداید.امام علیه‌السلام می‏فرماید: مردی از انصار از نظر پیامبر پنهان شد و چون باز آمد حضرت صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم به او فرمود: چه چیز تو را از ما پنهان داشت؟ او در پاسخ عرض کرد: یا رسول‌ا...! فقر و کثرت بیماری. حضرت به او فرمود: مگر به تو سخنی را نیاموختم که اگر آن را بگویی فقر و بیماری از تو کناره گیرد؟ عرض کرد: آری یا رسول‌ا... . پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: هر گاه صبح و شام کردی بگو:«لا حول و لا قوة الا باللَّه العلی العظیم، توکّلت علی الحیّ الّذی لا یموت و الحمد لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً». آن مرد می‏گوید: بخدا سوگند این دعا را سه روز نخواندم مگر آنکه تهیدستی و بیماری از من دور شد.(بهشت کافی/ترجمه روضه کافی/ ۱۲۸) امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: نیکی و صدقه، فقر را می‏زداید و بر عمر می‏افزاید و هفتاد نوع مرگ بد را دور می‏کند. (الخصال / ترجمه جعفری/ ج‏۱/ ۷۹ ).

مریم پناهنده