شمیم ولایت

باتوجه و دقت در کتاب های عقایدی متوجه خواهیم شد که شاخص ترین چهره دین که در طول نبوت و امامت قرار گرفته و مقبغ همه کمالات و خیرات است حقیقت ولایت است

باتوجه و دقت در کتاب‌های عقایدی متوجه خواهیم شد که شاخص‌ترین چهره دین که در طول نبوت و امامت قرار گرفته و مقبغ همه کمالات و خیرات است حقیقت ولایت است.

ولایت از یک سو قرب به حق است و از سوی دیگر ظهور فیض رب و انتشار مولویت حقیقی خداوند است. بارزترین و درعین حال کامل‌ترین چهره ولایت بعد از پیامبر‌(ص) همانا وجود مبارک حضرت امیرالمومنین است که شناخت و معرفت به آن یکی از راهکارها برای راهیابی به مراحل ولایت است.

واژه “ولایت”در قرآن در قالب اسم، فعل ، مفرد و جمع بودن در ۲۳۳ مورد به کار رفته است که معنای ولایت گاه رتبه وجودی اولیای الهی رانشان می‌دهد و در جایی سمت قراردادی والیان جامعه اسلامی را بیان می‌کند. تفاوت این دو معنا در ین است که ولایت اولیای الهی به علت‌های برتر وابسته است. به همین دلیل ولایت با انشا و اعتبار بشر وضع نشده و با تهاجم ضد بشری از بین نمی‌رود. برخلاف ولایت والیان جامعه که یک اعتبار بشری بوده و با نقض بشر زوال می‌پذیرد.

از طرف دیگر ولایت به معنای سرپرستی مخصوص خدای سبحان است و گاهی نیز “ولاء” به معنای نصرت و محبت است یعنی اینکه دو شیء در اثر قرب به همدیگر، از دوستی یک دیگر برخوردار بوده و این معنا هم در بین انسان‌ها نسبت به یکدیگر قابل صدق است و هم در بین خدای متعال و بندگان.

پس از آنکه به صورت مختصر درباره معانی ولایت صحبت کردیم این سوال می‌تواند به ذهن بیاید که آیا ولایت یک امر ذاتی و باطنی و فطری است که انسان آن را می‌پذیرد یا ولایت در خارج نیز وجود دارد؟ برای پاسخ دادن به این سوال ابتدا اقسام ولایت را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

خدای سبحان دارای دو نوع ولایت است: -۱ ولایت تکوینی -۲ ولایت تشریعی

زیرا براساس توحید ربوبی تنها خداوند است که با اعمال ولایت، جهان‌ هستی را اداره کرده و همچنین براساس پذیرش نبوت و فراغت از اثبات وحی، تنها خداست که حق وضع قانون دارد.

و قوانین وضع شده را توسط پبامبر‌(ص) به مردم ابلاغ می‌کند. برای اثبات ولایت تشریعی آیه می گوید: “یا ایها الذین اموا اطیعو الله و اطیعو الرسول و اولی الامر منکم

علت اینکه ولایت انبیاء و اولیا در طول ولایت خداوند نیست آن است که ولایت خداوندی که احد و صمد است نامتناهی و خارج از حد و حصر ست و چو نامتناهی است به مقطع خاصی محدود نمی‌گردد تا از آن مقطع به بعد نوبت به ولایت دیگری برسد. با نفی ولایت طولی یا عرضی از غیر خداوند اگر ولایتی به دیگران اسناد داده می‌شود. به ناچار مظهر ولایت خداوند خواهد بود، یعنی ولایت تکوینی و تشریعی هر ولی‌، در حقیقت مظهر و لایت حق است و آن شخص محل جلوه ولایت خداوند است که ولایت خداوند در آن تجلی کرده است.

در مورد تحقق ولایت در خارج نیز می‌توان گفت: انسان به دلیل اینکه یکی از حلقه‌های وجود نظام هستی بوده و با همه موجودات در ارتباط است یعنی هم با خدا ارتباط دارد و هم با خود، هم با طبیعت ارتباط دارد و هم با انسان‌های دیگر، برای او هم ولایت یک جانبه قابل اثبات است و هم ولایت دو جانبه بنابراین آیاتی از قرآن می‌تواند از وقوع و تحقق ولایت در خارج خبر دهد.

بنابراین جز خداوند و آن کس که آگاه به علوم الهی است هیچ کسی قادر به پرورش و تدبیر آدمی نیست زیرا جزاو کسی بر اسرار آدمی و انجام و نهایت او آگاه نیست.

در منطق قرآن وضع قانون تنها در اختیار خداوند است.

از این رو اگر کسی بخواهد با اندیشه بشری به نیاز آدمی پاسخ بگوید نعوذ بالله به خدا افترا بسته است یعنی کاری را که به خدا اختصاص دارد از او سلب کرده و به غیر او نسبت داده است

در سراسر جهان هستی نعمت‌های مادی و معنوی از سوی خدای سبحان است. نعمت‌های معنوی مراتب و درجاتی دارد که برترین‌آنها نعمت رسالت و امامت است فرشتگان با همه قداست و شرافتی که دارند تنها واسطه فیض هستند و نمی‌توانند هدایت و رهبری مستقیم جامعه بشری را برعهده بگیرند. موجود کامل و جامعی که می‌تواند فیض‌الهی را معصومانه از خدا دریافت کند و معصومانه به جوامع بشری ابلاغ کند و خود نیز معصومانه به آن عمل کند انسان کامل مانند پیامبر و امام است. از این رو خدای سبحان در قرآن کریم بر نبوت و امامت که جمع آن دو ولایت است تکیه کرد.

خدا ی متعال امامت را ادامه رسالت می‌داند از این رو در حادثه جهانی غدیر خم به پیامبراکرم می‌فرماید: اگر نسق علی بن ابی‌طالب را به دست خود انجام ندهی و لایت را تبین نکنی، اصلا به رسالت الهی عمل نکرده‌ای، یعنی رسالت منهای امامت معادل با رسالت منهای رسالت است زیرا آنچه اساس رسالت را حفظ می‌کنند همان امامت است.

دو عنوان رسالت و ربوبیت که در قرآن آمده نشانه‌ آن است که رسالت پیامبر(ص) و ربوبیت خدا هر دو در آفرینش رویداد جهانی غدیر خم نقش دارد یعنی پروردگار باید آن را پرورش دهد و پرورش بشر بون شریعت و مجری شریعت میسور نیست. پس رسالت رسول اقتضا دارد که وی پیام خدا را به درستی دریافت و ابلا کند و اگر این پیام را به جوامع انسان ابلاغ نکرد، گویا هیچ کاری انجام نداده است.

پس همان طور که گفتیم ولایت تکوینی و تشریعی مخصوص ذات پروردگار است لیکن ولی از اسمای معنی خداوند است از این رو، قران کریم باوجود حصر ولایت در خدای سبحان از ولایت غیر او سخن به میان آورده است. یعنی برخی به جایی می‌رسند که مظهر ولایت خدای سبحان می‌شود. حق از اوصاف فعلی خداوند است و امیرالمومنین مظهر کمال این وصف الهی است.

حضرت علی(ع) دارای همه مراتب وجودی است در مرتبه نورانیت وولایت کلیه که حقیقت امامت اوست به عنایت اله مسلط بر همه عوالم هستی است و چیزی از احاطه آن حضرت مخفی نمی‌ماند. پس تمام حوادث بزگ و کوچک نظام هستی در معرض دید اوست و چیزی به نام آینده، گذشته و حال برای وی مطرح نیست. اشاره‌ای به ولایت فقیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی داشته باشیم در عصر معصوم هیچ کس حق تصدی ندارد مگر اینکه امام،‌ خود، او را منصوب کند و به میزانی که امام دستور دهند او مجری می‌شود چنان که در زمان تصدی امام علی(ع) مالک اشتر و دیگر استاندارن لشکر را نصب می‌کردند که هرکدام در اموری که به آنها واگذار می‌شد انجام وظیفه می‌کردند بعد از امام عصر(عج) در زمان غیبت کبری بحث انتصاب فقیه مطرح می شود از همان زمان هم فقها باتوجه به میزان اقبال مردم اقدام می‌کردند و اعمال ولایت می‌نمودند. در واقع ولایت مطلقه فقیه خود مقید به قیودی است که در شروط ولایت آمد و اگر هرکدام از آن قیود از دست برود این ولایت هم از دست می‌رود و فقیه از مشروعیت ساقط می‌شود.

حاصل آنکه: در عصر غیبت کبری نیز دشمن

زهرا یوسفی مصری