جامعه اسلامی از دیدگاه امام سجاد ع

نگاهی به دعاهای امام سجاد ع

با نگاهی به ادعیه ای که از معصومین (علیهم السلام) به شیعیان رسیده است می توان درس ها و عبرت های بسیاری گرفت و با تحقیق و تفسیر در آنان نکات قابل توجهی را دریافت. در این مقاله با توجه به بخشی از دعاهای منقول از امام سجاد (ع) که دارای مضامینی جهت حفظ جامعه اسلامی است، نکاتی را یادآور گشته ایم. نکاتی که برای پاسداشت از یک جامعه اسلامی باید مدنظر آحاد آن جامعه قرار گیرد.‌

۱‌) حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم ‌

امام سجاد (ع) به گواهی تاریخ نه لحظه‌ای در کنار ظالمان و حاکمان مستبد قرار گرفت، نه از ایشان حمایت کرد و نه حتی از حمایت مظلومان دریغ نمود ولی برای بیدار ساختن خفتگانی که با مشاهده‌ بی‌عدالتی‌ها و جباریت‌ها چشم بر هم می‌نهادند و خود را به غفلت می‌زدند، با زبان دعا، به نکوهش یاوران ظلم و عناصر بی‌تفاوت در برابر بی‌عدالتی‌ها پرداخته، چنین بیان داشته‌اند: ‌‌”اللهم انی اعتذر الیک من مظلوم بحضرتی فلم انصره، ... و من حق ذی حق لزسنی لمومن فلم اوفره.” ‌

‌”خداوندا! من از اینکه مظلومی در برابر چشمان من مورد ستم قرار گرفته باشد و او را یاری نکرده باشم، از درگاه تو پوزش می‌خواهم... و از هر حقی که از ناحیه مومنی بر عهده‌ من بوده است و من آن را به جای نیاورده‌ام، عذر می‌جویم.” ‌

الف) تبری از ستمکاران ‌

اصل مبارزه با پادشاه ستمگر است و آنگاه که توان مبارزه نباشد دوری از معاونت و همکاری با او و درآنگاه که این نیز میسر نگردد لااقل تبری و اعلام نصرت از اوست که این اقل موضع‌داری در زندگی سیاسی است و در این زمینه راه‌ها و طرقی است که از جمله آنها عبارت است از: ‌

▪ لعنت فرستادن بر آنها: ایشان در دعای ۴۸ سخن از این دارند که خداوندا مقام خلافت مقامی است که در خور اصنیای توست ولی در اثر خیانت دیگران آنها مغلوب و مقهور قرار گرفتند و حقشان بر باد رفت. ‌

▪ نفرین بر ظالم: امام (ع) در قالب دعا گاهی از خدای می‌خواهد ستمکار را اخذ کند و تیر ستمش را کند سازد و برای او سرگرمی و اشتغالی فراهم کند که دستش دراز نگردد و در وصول به هدف ناپسند خود ناموفق بار آید. ‌

▪ دعا برای خود در برابر شر آنها: گاهی امام به ما می‌آموزد که خود را در پناه خدا قرار دهید و از او بخواهید که به شما امنیت دهد و شر ستمکاران را از شما دور دارد، جبروت ستمکار را در هم شکند و ما را از شر هر فتنه و بدگویی و حد و دشمنی و کید خود و لشکریانشان دور دارد. ‌

ب) دعای چهل و نهم صحیفه‌ سجادیه: دعا جهت دفع کید و مکر دشمنان ‌

حضرت با این دعا جهت دفع کید و مکر دشمنان به درگاه خدا راز و نیاز می‌کرد: ‌

شمشیر عداوت دشمنان امام سجاد، همواره امام سجاد را مورد هدف قرار می‌داد. امام سجاد باید تدبیر و سیاستی برای دفع مکاید دشمنان به کار می‌بست. امام سجاد (ع) با تمام وجود از خدا یاری می‌طلبید تا به او در این راه یاری کند و این یعنی همراهی دین و سیاست. ‌

▪ دعا به آل محمد (ص) که در واقع خلفای راستین پیامبر (ص) و منادیان بر حق به سوی نجاتند. ایشان دعا می‌کنند که خداوندا بر عده‌شان بیفزا، و سلاحشان را تند و تیز بفرما، حوزه آنها را مصون بدار و... ایشان همچنان دعاهایی در مورد مرزداران، سپاهیان اسلام و صحت و عافیت آنها دارند که فرازهایی از آن خواهد آمد. ‌

۲‌) اهتمام امام به حفظ کیان سرزمین‌های اسلامی ‌

امام سجاد (ع) هر چند خلافت را در دست ناصالحان می‌بیند و حق رهبری دینی و اجتماعی ائمه (ع) را مورد هجوم حکام می‌داند اما از آنجا که در بینش امام (ع)، مسئله‌ اسلام و گسترش اندیشه‌ توحیدی و باورهای اسلامی در راس اهداف سیاسی مکتب امامت قرار داد و اصولا مسئله‌ ولایت در جهت تامین صحیح همین اهداف مطرح شده است، امام (ع) موضوع “حاکمان جبار و ناصالح” را از “اصل پاسداری از کیان اسلام و سرزمین‌های اسلامی” جدا ساخته و به دلیل تضادی که با دستگاه سیاسی حاکم دارد، خود را از سایر واقعیت‌های اجتماعی کنار نمی‌کشد و در برابر تحولات جاری جهان اسلام بی‌تفاوت نمی‌ماند، بلکه با صراحت هر چه تمام‌تر موضع خود را بیان می‌دارد و در قبال عواملی که مرزهای سرزمین‌های اسلامی را تهدید می‌کند، موضع می‌گیرد و مسلمانان را برای پاسداری از مرزها تهییج می‌نماید. ‌

دعای امام (ع) برای مرزداران، در حقیقت اعلامیه‌ای است برای بسیج مسلمانان به سوی مرزها برای مقابله با دشمنان خارجی اسلام و پاسداری از دستاوردهای سیاسی- نظامی مسلمانان. این بسیج در شرایطی صورت می‌گیرد که امام (ع)، کمترین اعتماد و دلبستگی به دستگاه سیاسی و دولتمردان عصرش ندارد، بلکه در ستیز کامل با آنان است. ‌

بنابراین، حفظ عقیده‌ اسلامی و حدود آن از التزام به فروع دین و واجبات و محرمات آن- در صورتی که امر میان این دو دور بزند- مهمتر است. ‌

تشویق مسلمانان از سوی امام (ع) برای روی آوردن به جهاد و پاسداری از مرزها، هر چند در ظاهر به تحکیم پایه‌های سیاسی دولتمردان عصر کمک می‌کند، اما امام با بینش سیاسی ژرف خود و دلبستگی عمیقی که با اسلام دارد، دریافته است که در آن شرایط، حفظ کیان اسلام در اولویت نخست قرار دارد و با تداوم کیان جامعه اسلامی است که می‌توان به تعیین نوع حکومت و اصلاح حاکمان پرداخت. ‌

سخنان امام در این زمینه سراسر روح و رهنمود و تهییج است. ‌

حماسه‌ای که در قامت نیایش، محراب را با قیام کفرستیزان و سجده و رکوع مناجاتیان پیوند داده است. ‌

نگهبانان مرزها- هویتشان هر چه باشد- بیش از آنکه از یاران حکومت به شمار آیند، پاسداران سرزمین مقدس اسلامی و شرافت اسلام هستند، زیرا ایرانیان از مرزها دفاع و از خطوط مقدم رویارویی با دشمن نگهبانی می‌کنند و این امری است که بر هر مسلمانی واجب است و هر مسلمانی باید بکوشد به هر شکل ممکن از کسانی که مدافع مرزها هستند، پشتیبانی کند. ‌

زمامداران هر چند در داخل کشور، در وضعیت بد و فاسدی به سر ببرند، ناگزیر (دیر یا زود) از بین خواهند رفت و نیز هر چند در کشتار و ستمگری و جنایت و ویرانگری بکوشند، هرگز نمی‌توانند تمامی آثار و نشانه‌های این دین را که مسلمانان پاسداری از آنها را جزء وظایف خود می‌دانند، از بین ببرند. ‌

امام سجاد (ع) هر چند با رژیم اموی مخالف است و می‌کوشید آنها را رسوا کند و عملکردش را نادرست معرفی نماید و بدی مدیریت او را برملا سازد و بر پا دارندگان این رژیم را کسانی بداند که پا را از دایره‌ حق و عدالت بیرون نهاده‌اند و هنوز به قتلگاه شهیدان کربلا با چشمان اشکبار می‌نگرد، لیکن همین طور با صدایی که گریه آن را قطع می‌کند و با آهنگی نیرومند که هر عذر و بهانه‌ای را از میان برمی‌دارد، برای مرزبانان دعا می‌کند. ‌

الف) دعای بیست و هفت: دعا برای مرزداران اسلام ‌

دعای ۲۷ که امام سجاد در این دعا برای مرزداران اسلام دعا می‌کند و از خدا نصرت و قدرت و حفظ آنها را به دعا می‌طلبد. روی این دعا می‌توان نگاهی از جنبه‌ سیاسی انداخت اینکه امام سجاد برای مرزداران دعا می‌کند نشان‌دهنده‌ اهمیت دفاع مرزهای حکومت اسلامی است و می‌خواهد هر چه بیشتر به واسطه‌ دعاهایش به اهل الثغور نیرو و توانایی و امید دهد تا هرگز حوزه‌ حکومت اسلامی مورد تجاوز بیگانگان قرار نگیرد و این خود مسئله‌ اهمیت حکومت اسلامی را در نظر امام سجاد می‌رساند. ‌

امام سجاد حمایت و نگهبانی مرزهای کشور را که به واسطه‌ سپاهیان اسلام صورت می‌گیرد از خدا خواستار است حفظ مرزهای کشور اسلام، حکم حفظ حریم یک انسان را دارد. انسان هرگز تحمل آن را ندارد که بفهمد مورد تجاوز قرار گرفته بلکه با تمام وجود از شرف و عزت و شخصیت خود دفاع می‌کند. مسلمین و حکومت مسلمین نیز باید از چنان درک و فهم و شعور بالایی نسبت به اسلام برخوردار باشد که تجاوز به کشور اسلامی را تجاوز به حیثیت خود دانند. البته باید روز به روز وحدت مردم یک کشور با هم و همچنین وحدت کشورهای اسلامی بیشتر شود تا قدرت مسلمانان بیشتر شود. ‌

امام سجاد در تمام دعا، برای سپاهیان اسلام نصرت و فتح و عزت و قوت و صبر و تدبیر دقیق از خداوند مسئلت می‌کند. ‌

امام سجاد برای اینکه هیچ‌کس از جنگ روی نتابد از خداوند می‌خواهد فکر دنیای مادی را از اذهان مرزداران بیرون برد و وعده‌های اخروی خود را در نظر آنها مجسم کند. ‌

از طرف دیگر امام سجاد (ع) برای دشمنان ضعف و سرگردانی و گمراهی و ترس و شکست و پراکندگی از خدا می‌خواهد. ‌

میان دشمنان و اسلحه جنگشان جدایی انداز و محل وثوق و نقطه اتکای آنها را نابود ساز و میان آنها را با محل آذوقه‌شان دور گردان و از راه پیشرفت آنها را حیران و سرگردان ساز و هر جا رو کنند گمراهشان گردان و... ‌

امام سجاد برای دشمنان از خداوند طلب قطع روزی می‌طلبد و حتی از خداوند قطع نسل دشمنان را می‌خواهد یعنی امام سجاد نه‌تنها برای یک حکومت اسلامی به معنای واقعی نیرومندی سپاه اسلام را طلب می‌کند و می‌خواهد جناج اسلامی را از هر جهت قدرتمند کند بلکه نابودی و شکست دشمنان را نیز در تمام عرصه‌ها از خداوند طلب می‌کند یعنی مثبت‌ها باید بمانند اما منفی‌ها هم باید از بین روند همان‌طور که در اسلام نه فقط امر به معروف لازم داشته شده بلکه نهی از منکر نیز در کنار آن و همگام با آن لازم است و اینکه فردی یا جامعه‌ای بتواند در کنار ایجاد خصوصیات برتر، خصوصیات پست را از خود دور کند نهایت قدرت آن فرد و جامعه را می‌رساند مردم عادی که هرگز به فکر پیشرفت و ترقی نیستند حتی شاید هر روز نقاط منفی را در خود بیشتر کنند افرادی هستند که یا فقط به نقاط مثبت توجه می‌کنند و یا فقط به نقاط منفی و اصلا این دو را با هم و یکجا حفظ نمی‌کنند (یعنی ایجاد نقاط مثبت و مبارزه با نقاط منفی) بعضی‌ها هم که اصلا هیچ چیز برایشان مهم نیست. اینکه چگونه زندگی کنند برایشان مهم نیست فقط می‌خواهند لذت نفسانی در کارشان باشد.

‌ب) از مهمترین عوامل پیروزی: شکست روحیه دشمن است ‌

با دشمنان دین در میان خانه‌شان جنگید و در وسط قرارگاهشان به آنان هجوم کرد. ‌

امام (ع) در این دو جمله به نکته مهمی اشاره می‌فرمایند که در پیروزی بر دشمن نقش مهمی دارد و آن شکست روحیه دشمن است، در جنگ‌های امروز می‌بینیم که یکی از عوامل پیروزی، بالا بردن روحیه مبارزان و جنگ‌کنندگان است، افراد مبارز به هر مقدار از روحیه بالا برخوردار باشند شانس بیشتری از پیروزی دارند. افراد سپاهی اگر از روحیه‌ای برخوردار باشند که دشمن را در خانه‌ خود و در میان استحکامات خود صدد حمله و هجوم قرار دهند بی‌شبهه اثر مهمی در شکست روحیه‌ دشمن خواهند داشت از اینجاست که امیرالمومنین، آن یگانه قهرمان میدان‌های جنگ و استاد در فنون جنگی وقتی اهل کوفه را توبیخ و سرزنش می‌کند که در جنگ با معاویه مسامحه کردند می‌فرماید: من به شما گفتم که پیش از آنکه آنان بر شما بتازند شما بر آنان بتازید. به خدا سوگند که هیچ قومی در میان خانه خود مورد تاخت و تاز قرار نگرفتند مگر اینکه ذلیل شوند. ‌

۳‌) ترغیب و تشویق به جهاد ‌

‌”خداوندا! هر رزمنده‌مسلمانی که به ستیزه با مشرکان و مهاجمان به قلمرو اسلام، همت گمارد و یا هر جهادگری که در راستای پیروی از دین به جهاد برخیزد تا اینکه دین تو برتری یابد و حزب تو تقویت شود و دستاوردها و منافع اسلام و امت اسلامی کامل‌تر شود، خداوندا! مشکلات را از پیش پایش بردار و راهش را هموار ساز و کارهایش را سامان‌بخش و پیروزی را برایش تضمین کرده، یارانی شایسته برای او تدارک کن....” ‌

حسین میرزایی