گرفتن مایع مغزی نخاعی در کودکان

تقریباً هر روز متخصصین کودکان با والدینی مواجه می شوند که هنگام مراجعه به مراکز درمانی, کودک آنها مشکوک به عفونت پرده های مغز مننژیت می باشد هنگامی که کودک بسیار بی قرار و تب دار بوده و استفراغ های مکرر, کاهش هوشیاری یا تشنج داشته باشد احتمال چنین تشخیصی مطرح است

پزشکان برای تشخیص بیماری نیاز به انجام آزمایشاتی بر روی مایع نخاعی کودک دارند اما درست در چنین لحظه‌ای که تشخیص هرچه سریع‌تر و درمان فوری ضرورت دارد، برخی از والدین به‌دلیل باورهای نادرست موجود در جامعه اجازهٔ انجام چنین اقدامی را نمی‌دهند. واقعیت این است که عمدهٔ این افراد در صورتی‌که از اطلاعات کافی در مورد این روش تشخیصی برخوردار باشند، مانع انجام آن نمی‌شوند.

- مایع مغزی نخاعی چیست؟

مایع مغزی - نخاعی مایعی شفاق و بی‌رنگ است که در داخل فضاهای داخلی مغز و همچنین بین پرده‌های مغزی جریان دارد. این مایع دارای مقداری پروتئین، قند و تعداد کمی سلول است و همچنین در اطراف نخاع نیز جریان دارد.

- مایع مغزی نخاعی چه وظیفه‌ای در بدن دارد؟

یکی از عملکردهای اصلی این مایع، حفظ مغز در داخل حفرهٔ جمجمه است بدین معنی که مغز به سهولت در این مایع شناور است و اگر ضربه‌ای به سر وارد شود، هیچ‌یک از قسمت‌های مغز بلافاصله به سادگی ضربه و صدمه نمی‌بیند.

- چرا پزشکان اقدام به گرفتن مایع نخاع می‌نمایند؟

گرفتن مایع نخاع (پونکسیون کمری) جزء بررسی‌هائی است که پزشکان در زمان مشکوک شدن به عفونت پرده‌های مغزی (مننژیت) یا التهاب مغز آن را انجام می‌دهند. گاهی نیز برای تشخیص سایر بیماری‌های مغزی از جمله خونریزی‌های خاص مغزی و بیماری‌های التهابی انجام می‌شود. در برخی اوقات از این روش برای تزریق برخی داروها به داخل فضاهای دور مغز و نخاع نیز استفاده می‌شود.

- گرفتن مایع نخاع به چه شکل انجام می‌شود؟

گرفتن مایع نخاع در بین پزشکان به LP شهرت دارد که از دو حرف اول Lumbar Puncture به معنای پونکسیون کمری گرفته شده است. در این روش، کودک یا شیرخوار را ممکن است به پهلو خوابانده یا به حالت نشسته قرار دهند و معمولاً یک نفر دستیار ستون فقرات را خم می‌کند تا فضای بین مهره‌های کمر از پشت باز شود. پس از ضدعفونی کردن و آماده‌سازی محل موردنظر، سوزن مناسبی را از لابه‌لای دو مهرهٔ کمری عبور می‌دهند تا نوک سوزن وارد این فضای اطراف نخاعی شود. در این حالت چند قطره از مایع نخاعی گرفته می‌شود و سپس سوزن خارج شده و محل پانسمان می‌شود.

- آیا مایع گرفته شده از کودک قابل جبران است؟

بلی در یک کودک طبیعی هر ساعت ۲۰ میلی‌لیتر مایع مغزی نخاعی تولید می‌شود که بدین‌ترتیب می‌توان انتظار داشت در فاصلهٔ کوتاهی از انجام LP، مایع کشیده شده جبران شود.

- معمولاً پزشکان در چه کودکانی این اقدام را انجام می‌دهند؟

انجام LP یا گرفتن مایع نخاع در هر نوزاد، شیرخوار یا کودکی که مشکوک به عفونت مغزی یا پرده‌های مغز باشد اقدامی بسیار ضروری و فوری است که نباید به تأخیر انداخته شود. به‌عنوان مثال کلیهٔ شیرخوارانی که با تب و تشنج مراجعه می‌کنند یا علائمی مانند از دست رفتن هوشیاری، ضعف ناگهانی عضلانی، سفتی گردن دارند، مشکوک به مننژیت یا عفونت و التهاب مغز تلقی می‌شوند.

- آیا گرفتن مایع نخاع اقدامی خطرناک است و ممکن است به کودک صدمه‌ای برساند؟

گرفتن مایع نخاع در صورتی‌که کلیهٔ اصول مربوط به آن رعایت شده باشد اقدامی تقریباً بی‌خطر به‌حساب می‌آید. در حقیقت شایع‌ترین عارضهٔ آن بروز سردرد است که در بزرگسالان شایع‌تر از کودکان می‌باشد و با اندکی استراحت نیز بهبود می‌یابد.

- آیا ممکن است گرفتن مایع نخاع منجر به فلج کودک شود؟

با رعایت اصول مربوطه چنین عارضه‌ای بسیار نادر است. در حقیقت این یکی از باورهای غلطی است که به‌طور شایع در والدین دیده می‌شود و منشاء آن معلوم نیست. واقعیت این است که LP (گرفتن مایع نخاع) از اقداماتی است که گاهی پزشکان برای بررسی علت بیماری‌های فلج‌دهنده مانند فلج‌اطفال نیز به‌کار می‌برند. در این‌صورت اگر فلجی در طی بیماری رخ داده باشد ممکن است به اشتباه به حساب انجام این اقدام گذاشته شده باشد به‌خصوص اینکه در برخی از چنین بیماری‌هائی ممکن است پاها برای همیشه دچار ضعف یا فلج شوند و والدین به اشتباه تصور کرده باشند که کودک از کمر به پائین در اثر LP فلج شده است. بنابراین معمولاً فلج شدن کودکان به خود بیماری مرتبط است و نباید آن را به گرفتن مایع نخاع نسبت داد.

- آیا گرفتن مایع نخاع ممکن است بر باروری فرد در آینده تأثیری بگذارد؟

خیر. متأسفانه معدودی از والدین به‌خصوص در مورد فرزند پسر خود چنین نگرانی دارند که کاملاً بی‌مورد است. گرفتن مایع نخاعی هیچ رابطه‌ٔ مستقیمی با باروری کودک در آینده ندارد و این مورد نیز جزء باورهای غلط رایج در جامعه به‌حساب می‌آید.

- پزشکان برای اینکه هیچ عارضه‌ای در جریان LP یا بعد از آن رخ ندهد معمولاً چه احتیاط‌ها و اقداماتی را انجام می‌دهند؟

کلیهٔ کودکانی که قرار است مایع نخاعی آنها گرفته شود در ابتدا از نظر سطح هوشیاری، وضعیت قلبی تنفسی و معاینهٔ علائم افزایش غیرطبیعی فشار داخل مغزی مورد بررسی قرار می‌گیرند. همچنین پزشکان به ناحیهٔ پائین کمر توجه می‌نمایند تا در محل موردنظر مشکلی از قبل مانند عفونت یا سوختگی و امثال آن وجود نداشته باشد.

- در چه مواردی پزشکان از انجام LP (گرفتن مایع نخاع) به‌طور موقت صرف‌نظر می‌کنند؟

هرگاه پزشکان تشخیص دهند که خم کردن ستون فقرات ممکن است برای کودک مشکلی ایجاد کند یا حال عمومی و سطح هوشیاری وی را بسیار وخیم ارزیابی کنند، بلافاصله درمان را آغاز می‌کنند و ممکن است انجام این اقدام تشخیصی را به بعد موکول کند. همچنین اگر پزشکان نگران ضایعهٔ موضعی در مغز، نخاع یا مشکلات انعقادی باشند نیز انجام LP به بعد موکول می‌شود. گاهی اوقات پزشکان نیاز دارند که در ابتدا با انجام یک سی‌تی‌اسکن مغزی شرایط داخل مغزی را پیش از انجام LP بهتر مشخص کنند. به هر حال نکتهٔ مهم این است که معمولاً پزشکان تمام جوانب را جهت هرچه بهتر انجام شدن LP در نظر می‌گیرند و والدین باید به آنها اعتماد داشته باشند.

- آیا والدین بعد از انجام LP در کودک خود باید احتیاط‌های خاصی را در نظر بگیرند؟

در اکثریت موارد و در صورتی‌که پزشک معالج در مورد کودک دستور خاصی صادر نکرده باشد، لازم نیست اقدام خاصی توسط والدین صورت گیرد. درد و ناراحتی کودک در محل گرفتن مایع نخاع و احیاناً سردرد وی با چند ساعت استراحت برطرف خواهد شد. پانسمان محل LP را می‌توان پس از ۲۴ ساعت برداشت و کودک را در صورتی‌که از سایر جهات ممنوعیتی وجود نداشته باشد، می‌توان پس از ۱ تا ۲ روز حمام نمود.