فرجام روزنامه نگاری سنتی

تأملی بر کتاب «روزنامه نگاری پس از اینترنت» اثر یانیک استین

۱) «اینترنت وسیله جدیدی برای انتقال اطلاعات نیست؛ پایان نوعی از روزنامه‌نگاری است که تاکنون وجود داشته است. مطبوعات نیز فصل جدیدی از تاریخ خود را آغاز نکرده است، بلکه تاریخ دیگری تحت نظام اینترنت آغاز شده است.»

این چیزی است که در اولین صفحات کتاب «مطبوعات بدون گوتنبرگ» می‌خوانیم که یکی از نویسندگان آن برونو پاتینو، روزنامه‌نگار مشهور فرانسوی و تئوریسین برجسته علوم سیاسی است که تا سال ۲۰۰۸ رئیس‌ هفته‌نامه لوموند اینتراکتیو بود. او که تحت تأثیر اندیشه مک لوهان است، روزنامه‌نگاری امروزی را زیر سایه سنگین اینترنت و قدرت تکنولوژی اطلاعاتی توصیف می‌کند.

آیا براستی اینترنت ناقوس تزلزل روزنامه‌نگاری سنتی را به صدا درآورده است و پایان تاریخ مطبوعات مکتوب را اعلام می‌کند؟

۲) به تازگی انتشارات گزیده کار «جام جم» در راستای ارائه آثاری در حوزه روزنامه‌نگاری و ترجمه و نشر کتاب‌هایی در زمینه علوم ارتباطات، اثری منتشر کرده با عنوان «روزنامه‌نگاری پس از اینترنت» اثر یانیک استین که به قلم مینوخانی به فارسی برگردانده شده است.

این کتاب حاصل رساله دکتری مؤلف است که در سال ۲۰۰۶ در گرونوبل فرانسه دفاع شد و با نوع رویکردی انجام گرفته که امروزه معروف به «مکتب گرونوبل در علوم ارتباطات» است. استین با شیوه تحقیق مونوگرافیک فضایی برای مخاطب ایجاد می‌کند که هر کس بتواند جایگاه خود را در آن به دست آورد و از سوی دیگر نظریه‌های خود را با توجه به حوزه «علوم اجتماعی» مفهوم‌پردازی می‌کند.

تحقیق او در هفت فصل تنظیم و تدوین شده است که این فصول چنین عنوان گرفته‌اند؛

۱) کارگزاران «خارج از رسانه» اطلاعات آنلاین

۲) مطبوعات آنلاین: داستانی تازه

۳) مشاغل اطلاعات و روزنامه‌نگاری وب

۴) روزنامه‌نگاری تحت سلطه

۵) سطحی شدن روزنامه‌نگاری

۶) تحت سلطه بازاریابی

۷) فرهنگ جدیدی در شغل.

داده هایی که در این تحقیق ارائه می‌شود، براساس تحقیقات میدانی استوار است که در فاصله بیش از دوسال، بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ انجام شده است.

۵۰ مصاحبه‌ای که با روزنامه‌نگاران انجام شده است، محور اصلی این تحقیق را شکل می‌دهد. در بین جمعیت مورد هدف، روزنامه‌نگاران وب، سردبیران، وب مسترها و مسئولان انتشاراتی حضور دارند که در دل گروه گسترده‌ای قرار می‌گیرند که آنها را «فعالان اطلاعات آنلاین» می‌نامیم.

در واقع هدف این تحقیق، نگاهی به پدیده «روزنامه‌نگاری آنلاین» است تا شاخصه‌هایی برای جامعه‌شناسی و تاریخ روزنامه‌نگاری آنلاین ارائه دهد.

۳) با ظهور اینترنت، فرصتی برای دیجیتالی شدن صدا، تصویر و متن به وجود آمد. در زمانی که جامعه دیجیتالی می‌شد، اینترنت به عنوان «رسانه رسانه‌ها»، رسانه «شخصی» ، «تعاملی» و نهایتاً به عنوان «مولتی مدیا» مطرح شد. در واقع اینترنت به عنوان یک «تکنیک عام»، در همه فضاهای فعالیت انسانی (تولید، مصرف، تفریح، اطلاعات، ارتباطات و...) نفوذ کرد و به ظهور روش‌های اجتماعی جدید ارتباطات یاری رساند.

از اواخر دهه ۱۹۹۰، اینترنت وارد محیط کار روزنامه‌نگاران شد و طی چند سال به ابزاری غیرقابل چشم‌پوشی در این حرفه بدل شد. ولی آیا می‌توان گفت که اینترنت در روزنامه‌نگاری نیز انقلابی ایجاد کرده است؟

مؤلف در کتاب «روزنامه‌نگاری پس از اینترنت» بر این واقعیت تأکید می‌گذارد که فضای روزنامه‌نگاری به عنوان حرفه‌ای که همیشه در معرض «بحران‌های هویتی» است با ظهور اولین وب‌سایت‌های اطلاعاتی مورد تهدید واقع شد. آغاز به کار مطبوعات آنلاین با پرسش‌ها، بیم‌ها و واهمه‌هایی در خصوص روزنامه‌نگاران آنلاین همراه بود، آیا این روزنامه نگاران می‌خواهند روزنامه‌نگاران سنتی را از میدان خارج کنند؟ آیا با وجود فراوانی بیش از حد اطلاعات به اخلاق مطبوعاتی احترام می‌گذارند؟ آیا می‌توانند عنوان روزنامه‌نگاران حرفه‌ای را کسب کنند؟

امروزه اطلاعات کمی راجع به روزنامه‌نگاران اینترنتی وجود دارد و هویت روزنامه‌نگاران وب برخلاف همتایان رسانه‌ای‌شان که به «روزنامه‌نگاران سنتی» معروفند، در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است. یکی از اهداف کتاب حاضر، روشن کردن این نقاط ابهام است؛ «روزنامه‌نگاری در اینترنت توسعه پیدا می‌کند، بدون اینکه کسانی که آن را انجام می‌دهند، دیده شوند. موضوع روزنامه‌نگاری آنلاین، موضوعی در سایه است. روزنامه‌نگاری آنلاین که نه انجمنی دارد، نه نماینده‌ای و نه تکنیک واقعاً به رسمیت رسیده‌ای، نه قهرمانی دارند نه جایزه مطرحی، به عنوان یک تخصص حرفه‌ای، ضعیف تجلی کرده است. این روزنامه‌نگاران هنوز هم کم دیده می‌شوند و برای همتایان و مخاطبان‌شان ناشناخته‌اند.»

به همین دلیل، مؤلف در این اثر تحقیقی، سعی دارد کاربردها و بازنمایی‌های روزنامه‌نگاران وب را مورد تدقیق و مداقه قرار دهد و پاسخی به این مسئله بیابد که آیا با ظهور اینترنت ماهیت وجودی روزنامه‌نگاران حرفه‌ای تهدید و عرصه روزنامه‌نگاری سنتی تحدید شده است؟

۴) شکی نیست که اینترنت، روزنامه‌نگاری سنتی را در عرصه آزمون و خطا قرار داده است. ظهور این پدیده بر تمامی حوزه‌های فعالیت خبرنگاران اعم از روزنامه‌نگاران، فعالان در خبرگزاری‌ها و گزارشگران صدا و سیما، اثر مستقیم و غیرقابل گریزی داشته است که این تأثیرات و پیامدهای آن، نیازمند بررسی همه‌جانبه و علمی است. هر چند این مطالعات باید در هر کشوری متناسب با شرایط همان جامعه و باتوجه به میزان نفوذ اینترنت در آن کشور صورت گیرد اما یک دسته تأثیرات یکسان هم قابل مشاهده است که به ذات این رسانه دیجیتال بازمی‌گردد و از کارکرد مشابه آن در همه جوامع حکایت دارد.

کتاب «روزنامه‌نگاری پس از اینترنت» با چنین رویکردی نگاشته شده است و هر چند ناظر به رسانه‌های فرانسه است اما مطالعه و پژوهش در این حوزه‌های مشترک را شامل می‌شود.

کتاب حاضر از ترجمه خوشخوان و قابل قبولی برخوردار است و مؤلف که فارغ‌التحصیل مقطع دکترا در علوم اطلاعات و ارتباطات و محقق «مرکز تحقیقات بر عمل سیاسی در اروپا» در دانشگاه «رن» فرانسه است روح اصلی کار او در این اثر تحقیقی، طرح پرسشی درباره تحول عملکردها و ایدئولوژی کار رسانه‌ای است. مطبوعات آنلاین بخوبی زمینه مشاهده تغییر فرهنگ روزنامه‌نگاری را ایجاد می‌کنند. به نظر می‌رسد مشروعیت روزنامه‌نگاران حرفه‌ای تحت تأثیر قوانین بازاریابی و مشارکت مردم در تولید اطلاعات قرار دارد و مباحثی طرح می‌شود که پایان کار روزنامه‌نگاران حرفه‌ای را اعلام می‌کند. مؤلف در این کتاب نشان می‌دهد که این اتفاق بسیار دور خواهد بود و روزنامه‌نگاران بیش از پیش به سوی نقش‌های جدید هدایت می‌شوند.