ایجاد شگفتی

نگاهی به نمایش ”گل” نوشته و کار ”یاسر خاسب”

نمایش "گل" کار "یاسر خاسب" اثری تجربه‌گرا است که برای ایجاد شگفتی در تماشاگر با استفاده از یک عنصر مهم در هنر تئاتر یعنی فیزیک در بازیگری شکل گرفته است. در تئاتر فیزیکال حرکت و بدن به عنوان مهم‌ترین ویژگی در شکل دهی نمایش کاربرد دارد. فرم و حرکت بدن بازیگر در این نمایش در حد ایجاد حس تعجب و شگفتی مخاطب مورد توجه قرار گرفته است.

علاوه بر جنبه فیزیکال در نمایش بی‌کلام "گل" از عنصر نور و موسیقی برای تاکید بر حرکت بدن بازیگر استفاده می‌شود. خاک و گل جنبه بصری نمایش را ایجاد می‌کند. آنچه در صحنه و پوشش بازیگر دیده می‌شود، ترکیب سه عنصر آب و خاک و آتش است. این عناصر در کنار باد در باور و آئین فرهنگ کهن ایران و شرق آسیا به عنوان نماد و عامل آفرینش شناخته می‌شود. عناصر چهارگانه طبیعت در این نمایش کاربرد مفهومی دارد. نمایش "گل" مضمونی درباره خلقت و پیدایش انسان دارد و آب و خاک و آتش منجر به پیدایش انسان می‌شود. خداوند در قرآن کریم آفرینش انسان را از خاک می‌داند. در سوره طه آیه ۵۵ در باب روند آفرینش انسان آمده است: «شما را از زمین (خاک) آفریدیم و به خاک بر می‌گردانیم و بار دیگر از خاک خارج می‌کنیم.» در نمایش "گل" آنچه اتفاق می‌افتد درباره خلقت انسان است. در آغاز نمایش سایه مردی را می‌بینیم که به دنبال نور چراغی را روشن می‌کند و با آب و خاک گل می‌سازد. گل تبدیل به موجودی شبیه انسان می‌شود که همین موجود انسان اولیه را به فنا می‌کشاند تا خود به عنوان یک خالق باقی بماند. خاک و گل در نمایش به عنوان تمثیلی از خلقت و انسان است. اما یکی از عناصر چهارگانه طبیعت یعنی باد در کنار آب و خاک و آتش در نمایش مفهومی عینی و دیداری ندارد. باد یا همان نفس و هوا موجب زنده شدن انسان می‌شود. در یک صحنه انسان خاکی سعی دارد نفس بکشد و زنده بماند. در جایی که نمی‌تواند به نفس کشیدن ادامه بدهد تبدیل به یک جسد می‌شود.

نمایش "گل" با استفاده از خلاقیت بدنی بازیگران شکل گرفته است. "یاسر خاسب" مبنای شکل‌دهی نمایش خود را نشان دادن قدرت خلاقه بدن قرار داده است. در صحنه‌های مختلف نمایش با مواردی مواجه می‌شویم که منجر به تعجب مخاطب از حرکات و انعطاف بدن بازیگران می‌شود. این نکته به عنوان تعلیق اثر مورد توجه قرار گرفته است. برای همین وقتی قطعه مچاله شده‌ای از داخل بشکه بیرون می‌آید و به مرور به یک انسان تبدیل می‌شود، مخاطب با حس تعلیق می‌خواهد واقعیت موجود خلق شده را درک کند.

نمایش "گل" اثری تجربی است که از ویژگی‌های تئاتر کلاسیک به خوبی بهره می‌برد. تجربی بودن اثر به جهت تاکید بر اجرایی بودن نمایش در صحنه و موقعیت‌هایی است که شکل می‌گیرد. مضمون ساده و قابل فهم و استفاده مناسب از ویژگی تئاتر بی‌کلام و توجه به حرکت و بدن بازیگر از اصول شناخته شده تئاتر کلاسیک است که در نمایش‌های میم و پانتومیم کاربرد دارد. نمایش با اتکاء بر یک ایده نمایشی و با بازی یاسر خاسب و علی اصغر قاجاری به عنوان بازیگران صحنه توجه مخاطب را به حرکت در صحنه جلب می‌کند. در تئاتر تجربی استفاده مناسب از امکانات تئاتر اهمیت جدی دارد. یرژی گروتفسکی می‌گوید: «منظور از تئاتر تجربی این نیست که تئاتر دیگری دارد متولد می‌شود بلکه وضعیت‌های دیگر کم کم دارد تئاتر نامیده می‌شود.» یاسر خاسب در نمایش خود این جسارت را دارد که با یک ایده ساده و با عنصر اصلی نمایش یعنی بازیگر برای خلق یک نمایش تاثیرگذار تلاش نماید.

نمایش از ایده‌های مختلف نمایشی بهره می‌برد که برخی از آنها در انتقال مفهوم نمایش نیاز به بازنگری دارد. در صحنه‌ای از نمایش بدن بازیگر با صفحات روزنامه پوشانده می‌شود. در کلیت نمایش که از ابزار و اشیاء مختلف که مختص هیچ دوره تاریخی نیست و حالتی بدوی و ابتدایی به صحنه می‌دهد استفاده می‌شود. ایده روزنامه از جهت معنا قابل درک نیست. در طراحی صحنه نمایش همه عناصر صحنه برای ایجاد یک فضای به رنگ خاک است. از نورهای رنگی استفاده نمی‌شود و در نورپردازی موضعی بر حالت محو و تاریک چهره و بدن بازیگر تاکید می‌شود. یکی از محاسن بزرگ نمایش در کارگردانی فضاسازی قابل درک نمایش است. اما با وجود تلاش بازیگران برای باور پذیر بودن حرکات و رفتار در صحنه آتش آنچه اتفاق می‌افتد تصنعی است. حرکات دشوار فیزیکی بازیگران این ویژگی را ایجاد می‌کند که عمل آنها برای مخاطب قابل تحسین باشد اما در صحنه‌ای که بازیگر با مشعل آتش کار می‌کند در برابر سایر موقعیت‌های نمایش این صحنه باورپذیر نیست. البته در این صحنه الزامی برای حرکت فیزیکی صحنه در بازی با آتش وجود ندارد و کارگردان می‌توانست با ایده‌ای نمایشی این وضعیت را ایجاد نماید.

نمایش "گل" تجربه‌ای موفق در تئاتر فیزیکال است. مهمترین ویژگی نمایش استفاده مناسب از حضور بازیگر و انتقال مضمون است. گروه جوان نمایش این توانایی را دارند که تجربه‌های نویی را در زمینه هنر نمایش خلق نمایند. می‌توان به حضور موثر این گروه در کارهای آینده بسیار امیدوار بود.

شهرام کرمی