رسانه سالاری در توسعه صادرات

سیاست جهش صادرات غیرنفتی که از حدود ۱۴ سال پیش در کشور ما اتخاذ شده و روند اجرای آن همچنان ادامه دارد, باعث شده است که ارزش صادرات غیرنفتی ایران از حدود ۲ ۳ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۴ به بیش از ۲۰ میلیارد دلار در ابتدای سال جاری افزایش یابد

سیاست جهش صادرات غیرنفتی که از حدود ۱۴ سال پیش در کشور ما اتخاذ شده و روند اجرای آن همچنان ادامه دارد، باعث شده است که ارزش صادرات غیرنفتی ایران از حدود ۲/۳ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۴ به بیش از ۲۰ میلیارد دلار در ابتدای سال جاری افزایش یابد.‏

موفقیت این راهبرد اجرایی در سال‌های گذشته و حفظ آهنگ رشد صادرات غیرنفتی علاوه بر عواملی نظیر افزایش تولید و ارتقای کیفیت محصولات، اصلاح مقررات تجاری، حمایت و تشویق بازرگانان و تولیدکنندگان و تکمیل و بهبود زیرساخت‌های اقتصادی، مرهون ترویج فرهنگ صادرات در جامعه و ایجاد یک عزم ملی برای تسخیر بازارهای خارجی است.‏

بینش سنتی که در گذشته تولید ملی را برای مصرف ملی در نظر می‌گرفت و غایت انتظار از صنایع کشور را به تامین نیاز بازار داخلی محدود می‌ساخت، اینک به سرعت در حال تغییر است و جای خود را به فرهنگ صادرات محوری می‌دهد که موفقیت در بازار پررقابت بین‌المللی را شرط لازم برای بقا و ادامه حیات اقتصادی تولیدکنندگان می‌داند.‏

این فرهنگ نوپا اگرچه در مدتی کوتاه شکل گرفته و هنوز تمام لایه‌های فکری جامعه اقتصادی ما را در بر نگرفته ولی چنان تاثیر ژرفی بر بخش‌های مختلف صنعتی و تجاری ایران گذاشته است که سودای صادرات و کسب درآمد ارزی را به فوریت در دل هر تولیدکننده با اندک سابقه فعالیت اقتصادی حاکم می‌سازد و او را به تلاش برای نفوذ در بازارهای بین‌المللی تشویق می‌کند.‏

امروزه اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی و نقش آن در بهبود معیشت مردم نه تنها برای دانش‌آموزان دوره دبستان که مفهوم «صادرات» را در کتب درسی خود مطالعه می‌کنند، بلکه برای ساکنان روستاهای محروم در اقصی نقاط ایران و آحاد زنان و مردان جامعه در حال روشن‌سازی و نهادینه شدن است و این مهم جز با مشارکت و همکاری رسانه‌های گروهی امکان نا‌پذیر و دست‌نیافتنی بود.‏

رسانه‌های گروهی قادرند با استفاده از ظرفیت انتشار فراگیر و ادبیات روان مفاهیم مختلف اجتماعی و اقتصادی را به راحتی برای اقشار گوناگون جامعه با سطوح آگاهی مختلف تشریح کنند و از سوی دیگر خواسته‌ها و نیازهای مردم در قبول و اجرای برنامه‌های توسعه را به مدیران و برنامه‌ریزان جامعه منتقل سازند.‏

این ویژگی ارتباط دوسویه و عادلانه رسانه‌ها میان مردم و مسئولان موجب وفاق و همکاری اجتماعی برای حرکت در مسیر توسعه است که معمولاً از آن به عنوان «عزم ملی» یاد می‌شود.‏

‏۱۴ سال پیش هنگامی که برای نخستین مرتبه واژه «جهش صادراتی» به نقل از برنامه‌ریزان و مدیران اجرایی کشور در رسانه‌های گروهی مطرح شد، به جز سه روزنامه عمومی چاپ صبح و سه روزنامه عمومی چاپ عصر با شمارگان محدود و یکی دو خبرگزاری سراسری و البته صدا و سیما به عنوان رسانه ملی، کانال دیگری برای ترویج و بسط «فرهنگ صادرات‌محور» و تشریح اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی وجود نداشت که به دلیل محدودیت فضای انتشار، عمومیت مطالب منتشره و غیرمتخصص بودن کادر فنی رسانه‌ها و خبرنگاران، فعالیت وسایل اطلاع‌رسانی در این موضوع کارایی مطلوبی نداشت.‏

اما رفته رفته با تعمیق این بینش در جامعه و افزایش نیاز به کسب اطلاعات در مورد شیوه‌های تولید صادراتی و ضوابط حضور در بازارهای بین‌المللی در بین فعالان اقتصادی، فضای فعالیت بیشتر برای رسانه‌های گروهی مهیا شد و حتی رسانه‌هایی با پسوند اقتصاد در عناوین و موضوعات تخصصی در این حوزه راه‌اندازی شد که در گام‌های آغازین به مقوله اقتصاد تنها از منظری عام می‌نگریستند.‏

در ادامه این روند، توسعه روزافزون تولید کالاهای متنوع و شدت تحولات بازار داخلی همگام با رشد صادرات غیرنفتی، فعالیت رسانه‌ای ایران را به سمت و سویی کشید که برخی رسانه‌ها (از مطبوعات و خبرگزاری‌ها گرفته تا صدا و سیما) برای جذب مخاطبان بیشتر در این حوزه ناچار به انتشار مطالبی تخصصی با محوریت بازرگانی خارجی و ایجاد جایگاهی ویژه برای ترویج فرهنگ صادرات در میان سایر مطالب خود شدند.‏

اینک حدود ۱۲ عنوان روزنامه اقتصادی با مجموع شمارگان بالغ بر ۳۰۰ هزار نسخه در روز و بــا دارا بودن صفحات ویژه مطالب مرتبط با بازرگانی خارجی و صادرات غیرنفتی در کنار حدود ۲۰ عنوان روزنامه عمومی با مجموع شمارگان نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار نسخه در روز و دارا بودن صفحات مختص اخبار و گزارشات اقتصادی در کشور منتشر می‌شود.‏

علاوه برآن حداقل ۱۰ خبرگزاری اقتصادی و پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی با محوریت بازرگانی خارجی و صادرات غیرنفتی در کشور فعال است که آمار مخاطبان و بازدیدکنندگان آنها روز به روز در حال افزایش می‌باشد.‏

به این مجموع باید تلکس‌ها و لینک‌های اقتصادی حداقل ۱۲ خبرگزاری عمومی و دهها برنامه متناوب رادیوئی و تلویزیونی در شبکه‌های مختلف صدا و سیما و همچنین فعالیت ۱۲ ساعته رادیو تجارت در برنامه‌های روزانه صدای جمهوری اسلامی ایران و انتشار دهها عنوان هفته‌نامه، ماهنامه و فصلنامه تخصصی را با موضوعات مرتبط با صادرات غیرنفتی بیفزاییم که همگی در جهت تنویر افکار عمومی و جهت‌دهی جامعه به توسعه صادرات غیرنفتی گام برمی‌دارند.‏

رسانه‌های گروهی در حوزه صادرات غیرنفتی اینک تنها منتقل‌کننده اخبار و اطلاعات نیستند و رشد آگاهی‌های تخصصی در میان خبرنگاران به حدی رسیده که برخی از رسانه‌ها به منبع تولید اطلاعات برای برنامه‌ریزان و مدیران اجرایی و همچنین فعالان اقتصادی تبدیل شده‌اند.‏

نقش تولید اطلاعات از سوی رسانه‌های گروهی در بررسی آثار بحران اقتصاد جهانی و یا متقاعدسازی دولت به حذف پیمان ارزی در سال‌های گذشته و حتی اتخاذ سیاست پرداخت جوایز صادراتی برای تشویق صادرکنندگان به توسعه صادرات غیرنفتی و مسائلی از این دست بر کسی پوشیده نیست.‏

بدیهی است رشد شتابان فعالیت‌های رسانه‌ای در ترویج «فرهنگ صادرات محور» علاوه بر خواست و اراده بنگاه‌های رسانه‌ای و فعالان اقتصادی، منبعث از نیاز دستگاه‌های اجرایی و به ویژه وزارت بازرگانی (به عنوان متولی صادرات غیرنفتی) به استفاده از ابزارهای تاثیرگذار و فراگیر فرهنگی و اطلاع‌رسانی است.‏

در واقع اهمیت و جایگاه فعالیت‌های ارتباطی از کانال رسانه‌ها برای ترویج این فرهنگ و ایجاد عزم ملی در توسعه صادرات غیرنفتی که از آن می‌توان به عنوان «رسانه سالاری» در این حوزه یاد کرد، وزارت بازرگانی را به تدوین راهبردهای ویژه برای ارتقای توان اطلاع‌رسانی تخصصی رسانه‌ها و نیز تشویق فعالان عرصه‌های رسانه‌ای به مشارکت بیشتر در بسط و ترویج فرهنگ مذکور مجاب ساخته است.‏برگزاری دوره‌های تخصصی آموزش خبرنگاران حوزه بازرگانی در رسانه‌ها و نیز برپایی جشنواره اطلاع‌رسانی با گرایش تجارت و صادرات غیرنفتی در کنار اجرای دهها برنامه بازدید رسانه‌ای از فعالیت‌های صادرات محور، تاکیدی بر اهمیت ترویج این فرهنگ از مجرای رسانه‌ها نزد وزارت بازرگانی است.‏

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت سیاست جهش صادراتی که روزی مفهومی پیچیده و نامعلوم برای فعالان اقتصادی جامعه و تولیدکنندگان و صادرکنندگان بود، اینک به واسطه عملکرد رسانه‌های گروهی به یک مفهوم فراگیر و موضوع روزمره در جامعه مبدل شده و دستگاه‌های مسئول در این حوزه وابستگی شدیدی به همکاری با رسانه‌ها و استفاده از ظرفیت اطلاع‌رسانی آنها برای ایجاد باور عمومی در مورد ضرورت توسعه صادرات دارند.‏

این سالارمندی رسانه‌ها در تولید و انتقال مفاهیم ساختاری نظیر «اهمیت توسعه صادرات» نباید مختص به یک دستگاه اجرایی و یا محدود به یک دولت باشد.‏

اگر خواهان نهادینه شدن فرهنگ صادرات محور در جامعه هستیم باید باور کارآمدی رسانه در ترویج این فرهنگ را نیز نهادینه کنیم، بنابراین ضروری است «رسانه‌سالاری» به عنوان یک منشور مدیریتی سرلوحه برنامه‌ریزی تمام نهادهای اجرایی در ادوار مختلف خدمت‌رسانی قوه مجریه قرار گیرد.‏

تنها در این صورت می‌توان به تحقق شعار «عزم ملی برای صادرات غیرنفتی» امیدوار بود.‏

کامرن نرجه