چگونه با همسرمان حرف بزنیم

توصیه ها و هشدارهای دکتر محمدی کنگرانی روان پزشک و مشاور خانواده و ازدواج

زبان یکی از مهم‌ترین امتیازهای بشر نسبت به سایر موجودات است و عامل اصلی برقراری ارتباط افراد با یکدیگر. متاسفانه در دنیای امروز و با پیشرفت‌های تکنولوژیک روزافزون، هنوز بسیاری از ما در برقراری ارتباط با کسانی که دوستشان داریم (همسر، مادر، پدر، دوست و...) ناتوان هستیم...

به همین دلیل تنهایی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات انسان امروز است و متاسفانه گاهی شدیدترین نوع تنهایی در خانواده دیده می‌شود. بی‌شک در زندگی بسیاری از ما این اتفاق افتاده و گاه نیز با این گلایه همسرمان مواجه شده‌ایم که: «هیچ‌گاه به حرف من گوش نمی‌کنی»، یا «اگر گوش کرده بودی متوجه خواسته من شده بودی»، و.... اما آیا تا به حال شده با خود بگوییم چقدر به این سخنان توجه و به گلایه‌های همسرتان گوش کرده‌ایم؟ در همین رابطه با دکتر حامد محمدی‌کنگرانی، مشاور خانواده و ازدواج و عضو کمیته رسانه و کمیته آموزش انجمن روان‌پزشکان ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ می‌گویند خوب گوش‌دادن از مهم‌ترین مهارت‌های ارتباطی است، چرا؟

انسان برای رهایی از تنهایی، نیازمند برقراری ارتباط صحیح با دیگران است و در این راه، مهارت‌های ارتباطی بسیار موثر هستند. از مهم‌ترین این مهارت‌ها، مهارت «گوش‌کردن» صحیح است. براساس پژوهش‌های انجام‌شده، هر فرد عادی و شاغل، ۷۰ درصد زمان بیداری خود را به برقراری ارتباط با دیگران می‌گذراند. از این زمان، ۹ درصد به نوشتن، ۱۶ درصد به مطالعه، ۳۰ درصد به صحبت‌کردن و ۴۵ درصد به گوش‌کردن اختصاص دارد.

▪ پس گوش‌کردن بیشترین فعالیت ما در زمان بیداری است؟

بله، اما براساس همین پژوهش‌ها، حدود ۷۵ درصد حرف‌ها اشتباه شنیده و درک و به سرعت فراموش می‌شوند و به‌اصطلاح «از یک گوش‌ وارد و از گوش دیگر خارج می‌شوند» که مهم‌ترین دلیل آن، عدم آموزش مهارت‌های درست گوش‌کردن به افراد از دوران کودکی است. در مدارس، بیشترین زمان صرف آموزش خواندن، نوشتن و ریاضیات می‌شود و آموزش درست‌ گوش‌کردن عملا فراموش می‌شود. متاسفانه والدین هم در دوران کودکی پیوسته پیام‌هایی ضدگوش‌کردن به بچه‌ها می‌دهند؛ پیام‌هایی مانند اینکه «حرف‌های دیگران را جدی نگیر»، یا «از این حرفی که زد، منظوری نداشت.» درحالی که استفاده مکرر از آنها و همچنین نوع رفتار زن و مرد با یکدیگر و درست گوش‌نکردن آنها به صحبت‌های هم، عملا به کودک می‌آموزد «حرف، باد هواست» و ارزش گوش‌کردن ندارد. درنتیجه کودک در بزرگسالی در ارتباط با همسر و دوستان خود دچار مشکل می‌شود زیرا در دوران کودکی، مهارت گوش‌کردن را نیاموخته است. درحالی که وقتی ما نتوانیم به صحبت‌های دیگران درست گوش کنیم، نمی‌توانیم پاسخ منطقی و عاطفی درستی به آن بدهیم.

▪ اما با وجود اینکه اغلب مردم از خوب، درست و دلنشین صحبت کردن و... می‌گویند، کمتر کسی تفاوت گوش‌دادن و شنیدن را می‌داند، در این مورد کمی توضیح می‌دهید؟

بین شنیدن و گوش‌کردن تفاوت‌های زیادی وجود دارد. شنیدن فرایندی حسی و بیولوژیک است که در آن گوش‌ محرک صوتی را دریافت و به مغز منتقل می‌کند اما گوش‌کردن فرایند پیچیده روان‌شناختی است که در آن محرک صوتی، درک، تعبیر و تفسیر می‌شود؛ مشکل شایع بسیاری از زوج‌ها که گله‌مندند همسرم به حرف من گوش نمی‌دهد. درواقع با آنکه شنونده صحبت‌های گوینده را می‌شنود ولی هیچ‌کدام از آنها را نمی‌فهمد زیرا حواس و تمرکزش جای دیگری است به‌خصوص زمانی که شوهر در حال دیدن فوتبال یا اخبار است و همسرش درباره اتفاق‌های طول روز با تفصیل صحبت می‌کند. پس از مدتی که می‌پرسد نظر تو چیست؟ شوهر با تعجب می‌گوید: «هان!». به عبارت دیگر «گوشم با شماست ولی حواسم جای دیگر است» که همین امر، زمینه‌ساز سوءتفاهم‌ها و رنجش‌های بسیاری در خانواده‌ها می‌شود.

▪ آیا این موضوع به ویژگی‌های جنسیتی زن و مرد ارتباطی دارد؟

در مورد اینکه زنان گوش شنواتری دارند یا مردان، نظرهای مختلفی وجود دارد اما توانایی گوش دادن صحیح، ربطی به جنسیت ندارد و مهم کسب مهارت?های لازم در این زمینه است. برای یادگیری اینکه چگونه شنونده‌ای کارآمد و فعال باشیم، باید مهارت‌هایی را یاد گرفت و از آنها استفاده کرد. برخی از این مهارت‌ها که بر چگونگی توجه شنونده به صحبت‌های گوینده تاکید دارند، «مهارت‌های توجه» نامیده می‌شوند. اینها مهارت‌های ارتباطی غیرکلامی بین شنونده و گوینده و بیشتر بر مبنای زبان بدن هستند؛ نوع نشستن و فاصله شنونده (خم‌شدن به سمت گوینده به جای عقب‌رفتن) از فردی که صحبت می‌کند، حرکاتی مانند تکان‌دادن سر به جای بی‌حرکتی کامل یا حرکت‌های سریع و حواس‌پرت‌کن و همچنین برقراری تماس چشمی بین دو طرف از مهم‌ترین مهارت‌های توجه محسوب می‌شوند.

▪ برای اینکه در زندگی مشترک همسران بتوانند به خوبی به حرف‌های هم گوش کنند، بهتر است چه مهارتی داشته باشند؟

بهتر است از «مهارت‌های پیگیری» که گوینده را به ادامه صحبت تشویق می‌کند، استفاده کنند. تشویق‌‌های کوتاه کلامی مانند «اوهوم»، «خب»، «که این‌طور» یا «عجب» و پرسیدن سوال‌های کوتاه و نه طولانی و زیاد که رشته سخن گوینده را پاره ‌کند، باعث می‌شوند گوینده، صحبت‌های خود را ادامه دهد و در ادامه روند گفت‌وگو بسیار مفید هستند. مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که گاهی سکوت‌ و چیزی نگفتن بسیار مهم‌تر از جواب‌دادن و سخن نابجاست. البته گروه دیگری از مهارت‌های گوش‌کردن، پاسخ‌های انعکاسی است که در آن شنونده، احساس خود را از صحبت‌های گوینده و مفهومی که از آنها درک کرده است، به گوینده منتقل و با این کار او را متوجه می‌کند حرف‌هایش را چگونه شنیده و فهمیده است. توضیح مختصر در مورد صحبت‌ها یا ارائه خلاصه‌ای از آنها بسیار مهم است. مثلا گفتن جملاتی مانند «پس من درست فهمیدم که....» یا «منظورت اینه که...» و با بیان آنها با احساس غم، شادی، اضطراب یا ترس به گوینده می‌فهماند من صحبت‌های تو را درست فهمیدم یا نه، چه احساسی به آنها دارم و به کدام قسمت آن علاقه بیشتری دارم.

▪ اما گاهی یکی از همسران همیشه سرگرم روزنامه خواندن یا تماشای تلویزیون است یا با بیان اینکه خسته‌ام و حوصله ندارم، نشان می‌دهد تمایلی به گوش‌دادن صحبت طرف مقابل ندارد. در این صورت، چه?کار باید کرد؟

معمولا بیشتر این رفتارها بهانه‌ای برای فرار از گفت‌وگو درباره موضوعی است که شخص نمی‌خواهد آنها را بشنود. در این موارد به همسران توصیه می‌شود با توجه به شناختی که از طرف مقابل دارند، پاسخ‌ها را پیش‌بینی کنند (نه قضاوت) و در زمانی که احتمال کمترین واکنش منفی را می‌دهند، شروع به صحبت کنند و به محض شنیدن پاسخ‌های تکراری مانند «الان وقتش نیست»، سریع از کوره در نروند و در زمانی مناسب‌تر و از راه دیگر وارد شوند.

▪ حرف آخر؟

تعیین زمان گفت‌وگو فرمول مشخصی ندارد اما مردها علاقه دارند پس از بازگشت به خانه مدتی استراحت و پس از آن صحبت کنند ولی خانم‌ها معمولا دوست دارند تا صحبت‌های جدی را به محض ورود همسر فوری مطرح کنند. بعضی از زوج‌ها ترجیح می‌دهند موقع صرف غذا صحبت کند و بعضی هم از صحبت رودررو می‌پرهیزند و ترجیح می‌دهند با تلفن یا پیامک این کار را انجام دهند که اصل ارتباط بین زن و شوهر را زیر سوال می‌برد. البته گاهی صبر کردن بیش از حد برای رسیدن زمان مناسب گفت‌وگو باعث از بین رفتن اهمیت آن می‌شود. موضوع دیگر این است که هر صحبتی نیاز به مقدمه و زمینه‌چینی دارد ولی گاهی به دلیل طفره رفتن یا نگرانی از بیان یک مطلب مهم و ترس از واکنش طرف مقابل چنان در مقدمه‌چینی غرق می‌شویم که اصل مطلب را فراموش می‌کنیم. بر اساس یک اصل ساده ولی نه همیشه برقرار، بهتر است مسایل مهم، صریح، محترمانه و با کمترین مقدمه‌چینی بیان شوند.

راضیه پاشایی