واکسیناسیون در طیور

صنعتی شدن پرورش طیور , افزایش تراکم نگهداری و استفاده از روش های مختلف جهت بالا بردن میزان تولید و افزایش ظرفیت های ژنتیکی طیور به منظور تولید بیشتر, باعث شده تا طیور بطور روز افزونی در معرض بیماری های ویروسی و باکتریایی قرار گیرند

امروزه واکسیناسیون به عنوان یکی از مهمترین راههای پیشگیری از بیماری های ویروسی در صنعت طیور مطرح می باشد. تنظیم برنامه مناسب برای پیشگیری از بیماری های طیور بسیار مهمتر از استفاده از واکسن به تنهایی می باشد. واکسیناسیون موجب فعال شدن دستگاه ایمنی بدن پرنده و در نتیجه افزایش ایمنی بدن در مقابل بیماری ها می گردد. در این مقاله عوامل متعددی که مانع از موفقیت یک برنامه واکسیناسیون می گردند معرفی خواهند شد. بنابراین جهت رسیدن به نتیجه مطلوب در پرورش طیور باید به این جزئیات توجه فراوانی نموده و معیارهای پیشگیرانه و دقیقی در هنگام واکسیناسیون بکار روند. توجه به موارد زیر گامی در جهت رسیدن به این هدف مهم خواهد بود.

●کیفیت جوجه ها

۱- توجه به عیار پادتن مادری در هفته اول پرورش جوجه ها بسیار حائز اهمیت می باشد چرا که پادتن مادری می تواند مانع از تأثیر واکسن های زنده شود.

۲- سالم بودن پرندگان در هنگام واکسیناسیون بسیار مهم است . پرندگانی که سالم بوده و عاری از هرگونه بیماری باشند و همچنین از غذای کافی وشرایط بهداشتی مناسب برخوردار گردند در مقایسه با پرندگان بیمار وضعیت پاسخ مطلوب تری به واکسیناسیون خواهند داد. زیرا واکسن می تواند سبب فعال شدن عفونت های موجود در بدن پرنده گردد.بنابراین در هنگام ورود جوجه ها با برداشتن تعدادی از جوجه ها از داخل ماشین حمل جوجه بایستی وضعیت بهداشتی جوجه ها بررسی گردد. مواردی که باید جهت بررسی کیفیت جوجه ها در آزمایشگاه مد نظر قرار گیرند عبارتند از : کالبد گشایی و انجام معاینات درمانگاهی از قبیل بررسی دهیدراتاسیون ، التهاب چشم و کیسه های هوایی ، ناهنجاری های فیزیولوژیکی و وضعیت بدن پرنده .انجام آزمایشات باکتریولوژی جهت بررسی اشرشیا کلی و سالمونلا و استافیلوکوکوس ارئوس همچنین آزمایش های قارچ شناسی و آزمایشات سرمی در مورد مایکوپلاسما. بدست آوردن تیتراسیون پادتن های مادری از قبیل برونشیت، نیوکاسل و گامبورو. لازم به توضیح است که نژادهای مختلف و حتی جوجه های موجود در گله از یک نژاد می توانند پاسخ های متفاوتی در برابر این واکسیناسیون از خود نشان دهند.

●تأثیر عوامل محیطی سالن پرورش بر واکسیناسیون

مکانیسم های تنظیم دمای بدن جوجه ها در نخستین روزهای زندگی چندان کارآمد نمی باشد. بنابراین ۴۸ ساعت قبل از ورود جوجه ها به سالن باید عمل پیش گرمایی انجام داد و در طول روزهای اولیه زندگی از تغییرات حرارتی ، بیش از ۵ درجه سانتی گراد جلوگیری نمود. چرا که هوای سرد و مرطوب باعث آسیب به کیسه های هوایی و ایجاد ضایعات کلیوی و نفریت ، همچنین بروز اسهال در اثر تماس با بستر سرد می گردد. در نتیجه نمی توان از واکسن های استفاده شده انتظار پاسخ مطلوبی داشت .وجود گرد وغبار و گازهای مضر تنفسی از قبیل دی اکسید کربن و آمونیاک که در اثر تهویه نامطلوب در سالن افزایش می یابنــــــــد می تواند باعث بروز بیماری های تنفسی و در نتیجه کاهش راندمان واکسیناسیون گردد. توجه به این نکتـــــــه بسیار حائز اهمیت می باشد که تهویه بیش از اندازه باعث افزایش سرعت جریان هوا، کاهش درجه حرارت سالــن و در نتیجه کاهش دمای بدن پرنده می گردد. بنابراین سرعت هوا در سالن و میزان تهویه همواره بایستی مورد توجه قرار گیرد.

●توجه به رعایت اصول بهداشتی و امنیت زیستی بر واکسیناسیون

۱- ورود و خروج همزمان جوجه ها در یک مزرعه (all in – all out ) .

۲- توجه به جهت وزش باد و فاصله مرغداری از جاده ها و مزارع دیگر در طراحی سالن پرورشی

۳- محصور نمودن کامل سالن ها به منظور جلوگیری از انتقال عوامل بیماری زا.

۴- کنترل و مراقبت شدید ورود و خروج وسایل نقلیه و افراد مختلف .

۵- پاک سازی و ضدعفونی منظم سالن ها با مواد ضد عفونی کننده مؤثر .

۶- کنترل جوندگان و حشرات در محیط پرورش .

●بررسی کیفیت آب و دان مورد استفاده و چگونگی تأثیر آنها بر واکسیناسیون طیور

▪ آب

کیفیت آب مورد استفاده در واکسیناسیون از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. PH آب آشامیدنی طیور باید در حدود ۵/۵ تا ۵/۷ باشد. در این PH هیچ مشکلی از نظر پرورشی ایجاد نخواهد شد. PH اسید تر باعث بروز مشکلات استخوانی و PH قلیایی تر موجب بروز اختلالات گوارشی می گردد. همچنین سختی آب نیز باید در حد نرمال باشد که در حدود p.p.m ۱۰۰ می باشد. استفاده از آب با سختی بالا میزان استهلاک و نابودی وسایل فلزی و لاستیکی را افزایش خواهد داد. همچنین لایه های رسوبــــــی در جدار داخلی لوله ها بوجود می آید و حلالیت برخی از آنتی بیوتیک ها ( از قبیل تتراسیکلین ها و کنیولون ها ) و ضد عفونی کننده ها را کاهـــش می دهد. بطور مثال کلر با کلسیم ترکیب و رسوب کلرید کلسیم بوجود می آورد .

* کیفیت آب آشامیدنی نه تنها به کیفیت منابع تأمین آب بلکه به پاکیزگی سیستم توزیع آب بستگی دارد وجود زنگ زدگی ، رسوب ، جلبک و ترکیبات آلاینده متفرقه باعث غیرفعال شدن مواد ضد عفونی و ایجاد محیطی مطلوب جهت رشد میکروارگانیسم ها می گردد.

جهت از بین بردن آلاینده های معدنی باید از یک محلول قلیایی در درون لوله ها استفاده نمود.

▪دان

دان مورد استفاده جهت تغذیه طیور باید عاری از سالمونلا ، کلی باسیلی ها وسموم قارچی باشد. چرا که این باکتری ها و سموم باعث تضعیف سیستم ایمنی پرندگان و در نتیجه ایجاد بیماری های عفونی و باکتریایی و عدم پاسخ مناسب به واکسن می گردند. متداولترین روش جهت انجام واکسیناسیون در مرغداری ها از طریق آب آشامیدنی مورد مصرف طیور می باشد. بهترین موقع جهت استفاده از واکسن به طریقه آشامیدنی صبح زود می باشد. چرا که طیور میل بیشتری به نوشیدن آب دارند و درمناطقی که آب و هوای گرم دارد، دمای محیط از بقیه اوقات شبانه روز خنک تر می باشد.

●واکسیناسیون از طریق آب آشامیدنی

۱ - آب مورد استفاده جهت واکسن باید تمیز و قابل شرب و تازه باشد. همچنین عاری از مواد آلی معلق و باکتری های مختلف باشد.

۲- آب مصرفی باید دارای PH در حدود ۵/۵ تا ۵/۷ باشد. در صورت قلیایی بودن آب باید آن را اسید نمود .

۳- میزان فلزات موجود در آب باید در حد کم باشد. مثلا" آب چاه حاوی مقادیر زیادی از آهن و مس می باشد که این یون ها می توانند باعث خنثی شدن واکسن گردند. در این صورت ناگزیر به استفاده از آب شرب عمومی مصرف انسانی خواهیم بود .

۴- آب مورد استفاده باید عاری از کلر و هر گونه ماده ضد عفونی کننده باشد. چنانچه به آب مصرفی طیور کلر اضافه گردد باید حداقل ۴۸ ساعت قبل و ۲۴ ساعت پس از واکسیناسیون از استفاده کلر در آب اجتناب نمود. جهت خنثی نمودن کلر موجود در آب توصیه به مصرف ۵/۲ گرم شیر خشک بدون چربی در هر لیتر آب و یا افزودن ۱۶ میلی گرم تیوسولفات سدیم در هرلیتر آب در حدود ۱۰ دقیقه قبل از افزودن واکسن به آب می شود .

۵- حدود یک تا دو ساعت قبل از انجام واکسیناسیون باید آب آشامیدنی مورد مصرف طیور را قطع نمود.

۶- ظروف مورد استفاده جهت واکسیناسیون باید پلاستیکی باشد و از ضدعفونی کردن آنها قبل از انجام واکسیناسیون باید پرهیز گردد.

۷- حداقل آب مورد نیاز به ازاء هر ۱۰۰۰ قطعه پرنده ، یک لیتر به ازاء هر روز سن طیور می باشد.

۸- توزیع واکسن در سالن باید ظرف مدت ۳۰ دقیقه انجام گردد. طول مدت مصرف واکسن بر یکنواختی سطح ایمنی در گلــــه تأثیر می گذارد.

۹- در هنگام استفاده از واکسن باید حداقل یک نفر در سالن راه برود تا پرنده هایی که نشسته اند و استراحت می کنند به نوشیدن آت ترغیب شوند.

۱۰- بهتر است جهت آب مورد استفاده در واکسیناسیون به روش اسپری از آب مقطر استفاده نمود. جهت کنترل عفونت های ثانویه باکتریایی می توان قبل و بعد از واکسیناسیون از آنتی بیوتیک ها استفاده نمود .

بدین وسیله از بروز این عفونت ها توسط باکتری های فرصت طلب در پرنده هایی که در اثـــر استرس دچار تضعیف دستگاه ایمنی شده اند پیشگیری می گردد. این گونه آنتی بیوتیک ها را نباید با واکسن مخلوط نمود . در جوجه های گوشتی ، آفلاتوکسین ها موجب تضعیف شدید دستگاه ایمنی به همراه کاهش لنفوسیتهای موجود در بورس فابرسیوس می گردند. در اثر تضعیف سیستم ایمنی عملکرد دفاعی دستگاهی ایمنی کاهش یافته و در نتیجه پرندگان دربرابر ابتلا به عفونت ها حساس تر شده و واکسیناسیون با شکست مواجه خواهد شد. بنابراین باید با استفاده از موادی که باعث غیر فعال شدن سموم قارچی موجود در مواد خوراکـــــــــی می گردند ازگسترش آلودگی های قارچی در طیور پیشگیری نمود. افزودن مواد جاذب مانند زئولیت ریا، کائولین و سیلیکات های آلومینیوم و غیره در جذب و خنثی سازی سموم قارچی مؤثر می باشد. البته در صورت زیاد بودن قارچ ها، این مواد تأثیر چندانی نخواهند داشت .

●انواع واکسن

واکسن های مورد استفاده در طیور به دو گروه زیر تقسیم می گردند:

۱- واکسن های زنده ، تخفیف حدت یافته.

۲- واکسن های غیر فعال .

---