آن گشت با ون آمد

همه چیز درباره گذشته و حال گشت های ارشاد

گشت های ارشاد، شکل بیرونی، اصلی ترین و مستمرترین بخش طرح ارتقای امنیت اجتماعی، یعنی برخورد با نوع پوشش است. در فروردین ۱۳۸۶، مقامات نیروی انتظامی اعلام کردند طرحی برای برخورد با آنچه "بدحجابی" یا "بدپوشی" می دانند، اجرا خواهند کرد. از آن زمان و از آن پس، آنها به مناسبت فصل و مد، فهرستی از مصادیق بدحجابی و بدپوششی را اعلام کرده اند که اگر چه برخی از لباسها یا مدهای مربوط به مردان را هم در بر می گرفت اما عمدتا متوجه زنان بود.

در کوتاه زمانی پس از اعلام طرح، برخورد با بدحجابی در خیابان های تهران و شهرهای بزرگ، آغاز شد. هر روز چندین "ون" نیروی انتظامی از زنانی پر می شد که به دلیل نوع پوشش نامناسب دستگیر شده بودند و باید به کلانتری ها و مقرهای نیروی انتظامی برده می شدند تا برایشان پرونده تشکیل شود. بدون تردید بدحجابی در کشوری اسلا می همچون کشور ما امر نگران کننده ای است و در این موضوع همه دلسوزان کشور و نظام متفق القولند، اما پرسش اینجاست که بهترین راهکار رفع این مشکل چیست؟

● کلی تذکر بعد از یک ماه

براساس آمارهای اعلام شده از سوی نیروی انتظامی، تنها در یک ماه پس از آغاز طرح ارتقای امنیت اجتماعی، ۱۴ هزار و ۶۳۵ نفر در ۱۰ استان اصفهان، کردستان، اردبیل، مازندران، گیلان، خراسان شمالی، مرکزی، سمنان، خوزستان، فارس و فرودگاه ها و ایستگاه های قطار دستگیر شدند و ۶۷ هزار نفر نیز به خاطر پوشش خود تذکر دریافت کردند.

استمرار این بخش از طرح ارتقای امنیت اجتماعی، باعث شد که بودجه و امکانات ثابتی به آن اختصاص یابد. ون های نیروی انتظامی کم کم، هم تعداشان زیاد شد و هم برچسبی پشت و پهلوی آنها نصب شد که رویش نوشته شده بود: "گشت ارشاد". این ون ها به طور ثابت در مناطقی از شهر تهران و سایر شهرهای بزرگ مستقر شدند که عمدتا محل رفت و آمد و زیست شهری بود.

علی رغم همه انتقادات صریحی که نه تنها از سوی فعالان جامعه مدنی که از سوی نیروهای سیاسی و حتی مسوولان دولتی مطرح شده، گشت های ارشاد همچنان حضور "نمادین" و "نهادین" خود را حفظ کردند و شاید همین دو وجه باعث شده بود که کاندیداهای ریاست جمهوری بسیار جدی به گشت های ارشاد بپردازند. شاید حذف گشت ارشاد از خیابانهای شهر در روزهای انتخابات و تا همین چند وقت پیش دلیل بر عدم مطلوبیت این نهاد اصلاح کننده اجتماعی باشد.

● حوادثی در میانه اجرای طرح

طرح امنیت اجتماعی که از اردیبهشت ماه سال ۸۶ آغاز شد جدا از انتقاداتی که برخی حقوقدانان و جامعه شناس ها به آن داشتند، همراه با حوادثی هم بود که بازتاب های منفی زیادی داشت. مرداد سال ۸۶ تصاویری از یک زن روی برخی سایت های خبری قرار گرفت که از سوی ماموران گشت ارشاد مورد ضرب و شتم قرار گرفته بود. در پی انتشار اخباری در بعضی از سایت ها مبنی بر برخورد خشن عوامل گشت ارشاد با یک زن در میدان هفت تیر تهران، رئیس مرکز اطلاع رسانی پلیس تهران از بررسی دقیق و همه جانبه این موضوع در پلیس خبر داد.

سرهنگ مهدی احمدی درخصوص چگونگی جزئیات حادثه در میدان هفت تیر به خبرگزاری فارس گفت ماموران گشت ارشاد در میدان هفت تیر در حال تذکر به تعدادی از افراد بدحجاب بودند که یکی از ماموران متوجه فیلمبرداری دختر جوانی از طریق تلفن همراه از این صحنه شد و از وی درخواست کرد تا برای ارائه توضیحات به همراه عوامل گشت به مقر پلیس بیاید. وی گفت: مقاومت فرد مورد نظر برای اعزام به پایگاه پلیس باعث بروز درگیری فیزیکی بین ماموران زن و دختر مورد نظر شد که این امر تجمع مردم را در پی داشت. احمدی تصریح کرد: فرد یاد شده هیچ ارتباط یا نسبتی با افراد مورد ارشاد نداشته و پلیس تهران بررسی همه جانبه خود را درباره این موضوع آغاز کرده است .

این در حالی بود که به گفته شاهدان، این زن پس از خارج شدن از ایستگاه مترو از سوی ماموران به او تذکر داده شده و ماموران قصد انتقال وی به خودروی ون پلیس را داشته اند که درگیری رخ داده است.

اما پنجم اسفندماه سال ۸۶ نیز حاثه ای دیگر در مقابل پاساژ گلدیس در صادقیه رخ داد که این بار رئیس پلیس امنیت اخلاقی ناجا توضیحاتی ارائه داد. حادثه زمانی رخ داد که یک دختر در برابر دستگیری از سوی ماموران گشت ارشاد مقاومت کرد و منجر به درگیری شد. این صحنه موجب اعتراض مردم در محل شد و با حضور ماموران یگان امداد در محل، ۱۵ نفر از معترضان بازداشت شدند.

رئیس پلیس امنیت اخلاقی ناجا پس از انتشار این خبر و عکس های آن، اظهار کرد که افرادی قصد آشوب داشتند که بازداشت شدند و بیشتر آنها هم همان شب آزاد شدند. پس از وقوع حوادثی مشابه در شیراز و برخی شهرهای دیگر، بار دیگر در ضلع شمالی چهار راه ولی عصر، بنابر مشاهدات خبرنگار ایلنا، ماموران مرد گشت ارشاد، دو زن را که بد پوشش تشخیص داده بودند، مورد ضرب و شتم قرار دادند. پس از این اتفاق، سرهنگ احمدی، رئیس مرکز اطلاع رسانی پلیس پایتخت به خبرنگار کارگزاران گفت: این زن ها قصد حمله به ماموران را داشته اند و مامور از خود دفاع کرده است. وی البته ضرب و شتم این زن را رد کرد. صحبت های احمدی در حالی بود که فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ گفت: باید بررسی بیشتری انجام دهیم و در صورتی که این تخلف برای ما مسجل شود، برخورد قاطعی خواهیم داشت. همچنین فرمانده پلیس فرودگاه ها از جلوگیری از سفر ۱۲۸ نفر ،اخذ تعهد کتبی از ۶۷۹۹ نفر و تذکر به ۱۷۱هزارو۱۵۱ نفر بدلیل آنچه بدحجابی خواند در ۵ماه اول سال ۱۳۸۷ خبر داد.

● مردم از وجود گشت ارشاد راضی هستند

در ابتدای اجرای این طرح، آمارهای متفاوتی از ۷۸ تا ۹۳ درصد رضایت مردم از طرح امنیت اجتماعی و برخورد با بدپوششی ارائه شد و آخرین آمار را سال ۸۶ رئیس پلیس پیشگیری نیروی انتظامی وقت در گفت وگو با خبرگزاری فارس داد و گفت: طی سفرهایی که به استان های کشور داشتیم سعی کردیم تا به صورت چهره به چهره با مردم ارتباط برقرار کرده و نظرات آنها را در زمینه اجرای طرح امنیت اجتماعی جویا شویم که مطابق بررسی های انجام گرفته، بدون اغراق ۹۵ درصد از مردم با اجرای این طرح توسط پلیس موافق بوده و خواستار تداوم آن هستند.

وی با تاکید بر اینکه یکی از وظایف پلیس در حوزه جرم، پیشگیری است، گفت: به نظر من اجرای طرح امنیت اجتماعی غیر از جنبه های عملیاتی آن در حوزه پیشگیری از وقوع جرم بسیار موفق تر بوده است. سردار رجب زاده تصریح کرد: طی اجرای طرح امنیت اجتماعی، میزان جرائم خشن در کشور ۳۸درصد کاهش داشته و در حوزه جرائم خرد نیز با کاهش ۵درصدی مواجه شده ایم. پیش از این و همزمان با آغاز طرح، سردار رادان، فرمانده انتظامی پایتخت در جمع خبرنگاران اعلام کرد طبق نظرسنجی ها ۹۳ درصد مردم خواهان برخورد نیروی انتظامی با بدحجابی هستند.

او البته یک هفته بعد و یکم اردیبهشت ماه ۸۶ گفت: ۸۳ درصد مردم تهران خواهان مقابله نیروی انتظامی با پدیده بدحجابی هستند." وی پنجم اردیبهشت ماه نیز در جلسه ای مطبوعاتی اظهار کرد: "در بررسی های صورت گرفته از جامعه مشخص شد که ۸۷ درصد شهروندان با ابراز رضایت از طرح، خواهان ادامه آن هستند." رادان مدتی بعد از آغاز طرح و انتقادات متعدد به اجرای آن، در گفت وگویی اختصاصی با روزنامه کیهان، اعلام کرد که "به لجن پراکنی ها توجهی نمی کند" و افزود: "پیش بینی کرده بودیم که برخی ها شروع به زدن آروغ های روشنفکرانه می کنند و با طرح مخالفت می کنند."

اسماعیل احمدی مقدم، فرمانده ناجا، نیز پس از آن با اشاره به اجرای طرح ارتقای امنیت اخلاقی و اجتماعی از سوی نیروی انتظامی، اظهار کرد: "این طرح در اجرا با چالش های زیادی روبه رو شد و ده ها مقاله از سوی دشمن و خودی علیه اجرای این طرح نوشته شد. وی افزود: برخی ها اعلام کردند که باید کار فرهنگی انجام شود و بیان داشتند که کار نیروی انتظامی جواب نمی دهد; مگر ما مانع از اجرای کار فرهنگی شده ایم؟ حکومت باید در اجرای احکام بر حفظ ظاهر جامعه نیز توجه لازم را داشته باشد. وی اظهار کرد: در اجرای طرح امنیت اجتماعی فقط صدا و سیما و قوه قضائیه از آن حمایت کردند و سیاست در اجرای این طرح به گونه ای بود که پرونده ها قضایی نشود.

● ابتکار صراحتا مخالفت کرد

بیست ودوم مردادماه همان سال معصومه ابتکار، عضو شورای شهر تهران با انتقاد از اجرای طرح امنیت اجتماعی گفت: بدترین نوع سیاست و برنامه های اجتماعی، آنهایی است که به دنبال تغییراتی آنی و ظاهری باشد. وی در نطق پیش از دستور خود با بیان اینکه برخورد ضربتی با بدحجابی در راستای اجرای طرح امنیت اجتماعی جواب نمی دهد، افزود: این گونه اقدامات ممکن است، عمل بر فروع دین را از سوی مردم آسیب پذیر یا اتهاماتی را به حکومت وارد کند. ما در دوره های مختلف این کار را تجربه کرده ایم و می دانیم برخورد ضربتی جواب نمی دهد.

وی تصریح کرد: این روزها در گوشه و کنار شهر می بینیم که با پرچم هایی از اقدامات نیروی انتظامی قدردانی شده است، بدون تردید همه ما امنیت خود را مدیون تلاش های پلیس هستیم. اما همان طور که برخی از مراجع تاکید کرده اند، ریسک خطا در این نوع از اقدامات بالاست و باید به عواقب آن نیز اندیشید. عضو شورای شهر تهران تصریح کرد: حتم دارم که همه ما با دلسوزی و نگرانی خواهان حرکت جامعه اسلامی به سوی جامعه نمونه هستیم، اما در نهایت واقعا کدامیک برای ما ارزش دارد، اعتقادات و روح و روان جوانان یا قیافه ظاهری آنها؟

ابتکار خاطرنشان کرد: چرا نتوانسته ایم پس از این همه سال که تمامی امکانات را در اختیار داشتیم، به راهکارهای منسجم و متعالی در این زمینه برسیم؟

● حضور مجدد گشت های ارشاد

با اینکه نحوه عملکرد گشت های ارشاد و ادامه فعالیت آنها از مهم ترین محورهای چالش کاندیداهای انتخابات بود و حتی شخص رئیس جمهور یکی دو ماه مانده به انتخابات با ارسال نامه ای به وزیر کشور خواستار بازنگری حین اجرای این طرح شده بود، فرمانده ناجا ۱۵ تیر سال گذشته از اجرای مجدد طرح امنیت اجتماعی در آینده نزدیک خبر داد و تاکید کرد; بنا نیست هیچ تغییری متاثر از انتخابات در طرح های پلیس ایجاد شود.

سردار احمدی مقدم ادامه داد; هیچ گونه تغییری در برنامه های پلیس متاثر از انتخابات صورت نمی گیرد، اما در مسیر اجرای بهینه طرح ها هر تغییری که لازم باشد، انجام می شود. وی با بیان اینکه شاید اگر مظاهر بداخلاقی در جامعه به حداقل برسد برخوردها نیز حداقلی شود، گفت; تلاش پلیس این است که طرح هایش بیشتر هشداری، فرهنگی و آموزشی باشد و همچنین در اجرای طرح ها در برخورد با خانم ها از ماموران زن استفاده شود.

به گفته احمدی مقدم، در اجرای طرح های پلیس بنا شد این طرح ها منحصر به خانم ها نباشد که این موضوعات نیز بازنگری شده و در حال اجرا است اما این طرح ها تعطیل نشده است.وی تصریح کرد: اگر برداشتن گشت ارشاد، نمادی از بازگشت مظاهر مفاسد اجتماعی در جامعه تلقی شود، یک خیال باطل است اما اگر احساس شود، با توجه به شرایط جامعه دیگر نیازی به گشت ارشاد نیست، برای تضمین چنین شرایطی پلیس نیز بیکار نیست که گشت ارشاد را به خیابان بیاورد. سردار احمدی مقدم ادامه داد; حضور گشت ارشاد ناشی از یک نیاز در جامعه بود که اگر این نیاز برطرف شود، این امکان وجود دارد که گشت ارشاد هم برداشته شود.

● امنیت اخلاقی به جای گشت ارشاد

اوایل اردیبهشت امسال سردار ساجدی نیا فرمانده انتظامی تهران بزرگ اعلام کرده بود که در نظر داریم با کمک مردم امنیت را در سطح شهر برقرار کنیم به طوری که در تمام طرح های پلیس مشارکت مردمی مدنظر قرار گیرد و تا زمانی که مردم راضی شوند طرح ها ادامه خواهد یافت. همچنین طرح امنیت اخلاقی با رویکرد جدید به زودی در تهران به اجرا درخواهد آمد.

وی در حاشیه دیدار مردمی در مرکز نظارت همگانی ناجا در جمع خبرنگاران خواسته های مردم را براساس اولویت، برخورد با مزاحمت ها و اراذل و اوباش، مبارزه با مواد مخدر، خرده فروشان مواد مخدر و مبارزه با سرقت و موضوعات امنیت اخلاقی اعلام کرد.

فرمانده انتظامی تهران بزرگ گفت: ستاد عفاف و حجاب در دولت تشکیل شده و پلیس هم براساس وظیفه ذاتی خود طرح هایش را در این رابطه آماده کرده که در زمان مقتضی با رویکرد جدید اجرا خواهد شد. اجرای طرح امنیت اخلاقی تنها وظیفه پلیس نیست بلکه باید یک هماهنگی بین تمام دستگاه ها و سازمان ها وجود داشته باشد.

سردار ساجدی نیا در این دیدار گفته بود که گشت ارشاد به مفهومی که قبلا وجود داشت نیست بلکه این گشت ها با رویکرد جدید حاضر می شوند و تذکراتی را به افراد خواهند داد که این متفاوت از رویکرد گذشته است.ضمن آنکه طرح امنیت اخلاقی تنها مربوط به برخورد با بدحجابی نیست بلکه برخورد با مزاحمان نوامیس، برقراری امنیت در مکان های عمومی و پارک ها و... هم در این طرح به اجرا در می آید.

● تحقق وعده در اسرع وقت

همانطور که فرمانده انتظامی تهران وعده داد بود گشت های ارشاد قبل از تابستان و درست همزمان با بازگشایی نمایشگاه کتاب امسال ، حضور فیزیکی خود را در نمایشگاه کتاب تهران نشان دادند و همزمان در سایر استان های کشور نیز رخ نمایی کردند. البته همگان می دانیم که توجه به اصل اصیل رعایت حجاب حتی ورای دستور شرع ، از موازین قانونی نظام جمهوری اسلام است.

با این وجود "طرح ارتقای امنیت اجتماعی" از ابعاد مختلفی مورد بررسی و انتقاد قرار گرفته است که مهمترین آن جایگاه حقوقی اقدامات پلیس و سایر دستگاه های اجرا کننده طرح است.

پلیس در جریان اجرای طرح انواعی مختلفی از پوشش و آرایش ها را ممنوع کرد و مانع از تولید، واردات، فروش و استفاده از آن شد و اقدام به تذکر یا بازداشت آنان کرد.

این درحالی است که بر اساس قوانین ایران پلیس تنها ضابط قضایی و اجرا کننده قوانین است و نمی تواند راسا قانون گذاری کند. اسماعیل احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی پس از بالا گرفتن انتقادات و خصوصا پس از آنکه غلامحسین الهام سخنگوی دولت احمدی نژاد، حمایت دولت از اجرای "طرح ارتقای امنیت اجتماعی" را انکار کرد گفت:" تاکنون نخواستیم موضوع بند یکم این طرح را عنوان کنیم، اما به دلیل به وجود آمدن این بحث ها باید بگوییم بر اساس بند یکم، تعیین مصادیق حجاب و حد و مرز آن بر عهده نیروی انتظامی است و صراحتا به آن اشاره شده، از این رو تنها انجام وظیفه کردیم. "

در همین رابطه چهل حقوقدان در نامه ای به کمیسیون اصل نود مجلس از نیروی انتظامی به دلیل ایجاد محدودیت ها، ممنوعیت ها و وضع و تفسیر قانون و اجرای مجازات نانوشته، پوشش های بعضا متعارف و مقبول جامعه را با عناوین مجرمانه بدون مستند قانونی، ممنوع و ازمصادیق جرم تلقی کردن و بنابر تشخیص خود اقدام به برخورد با شهروندان کرده، شکایت کردند.

این حقوقدانان طرح ارتقای امنیت اجتماعی را مغایر با اصل ۳۷ قانون اساسی دانستند، که هیچ کس را مجرم ندانسته و اصل را بر برائت قرار داده، مگر هنگامی که عمل ارتکابی جرم تعریف و مجازاتش هم در قانون مجازات اسلامی وجود داشته باشد; چرا که در غیر این صورت بر اساس قاعده فقهی قبح عقاب با بیان، مجازات عملی که جرم بودن آن اعلام نشده، امری است قبیح و مورد ذم شرع و عقل.

همچنین اصل ۵۷ قانون اساسی مبنی بر پذیرش اصل بنیادین تفکیک قوا در نظام جمهوری اسلامی ایران، تصریح کرده که امر خطیر قانون گذاری در صلاحیت قوه مقننه است. این نامه توسط دو نفر از حقوقدانان در همان تاریخ به کمیسیون تسلیم شد.

منتقدان، این طرح را دخالت در امور شخصی افراد می دانند. برخی جامعه شناسان معتقدند این گونه طرح ها موجب تشدید دورویی و نفاق در جامعه و ایجاد چندچهره گی و افزایش فاصله میان مسوولا ن و مردم می شود. همچنین "اطاعت از این طرح ها نشانه مشروعیت اجرای چنین طرح هایی نیست بلکه ناشی از ترس است به همین دلیل در افزایش فاصله مسوولا ن و مردم تاثیر می گذارد.

البته این موضوع جنبه های تازه ای هم به خود گرفته و برخورد با مزاحمان نوامیس و نیز زنان و دختران درخودروها و همچنین ایجاد محدودیت های جدید دردانشگاه ها و نیز فیلمبرداری از بدحجابان برای ایجاد پرونده قضایی برای آنها را دربرگرفته است.

البته کسی منکر این موضوع نیست که بدحجابی و بی حجابی در یک کشور مسلمان همچون کشور ما امر پسندیده ای نیست و باید برای رفع این مشکل، اقدام کرد، اما آیا زور و اجبار تنها راهکار است؟ و آیا این اجبارها تاکنون جواب مثبتی داشته که باز هم به آن راهکار باز می گردیم؟

شاید وقت آن است به این پرسش پاسخ دهیم: چگونه است که در سایر کشورهای اسلامی زنان مسلمان و محجبه به هیچ عنوان روسری از سر برنمی دارند و در بسیاری ازکشورهای اروپایی به رغم همه فشارها و محرومیت ها زنان به دلخواه حجاب رعایت می کنند اما درکشور ما این امر ملزم به فشار، زور ، اجبار ، فعالیت این همه سازمان و صرف این همه هزینه است؟ آیا این امر نشان دهنده ضعف در فرهنگ سازی نیست؟

نویسنده : روشنک محمدی