ولادت فاطمه س

رسول خدا به تناسب ابعاد متعدد شخصیتی فاطمه س او را به اسامی و القاب متعددی می نامید كه همه آنها زیبایند و غرور آفرین, رنگ مكتب و اندیشه اسلامی دارند و هر كدام به مناسبتی و در جائی به كار می رفته اند و یا نوعی از حالات و صفات فاطمه س را نشان می دادند

زمان حمل فرا رسید، خدیجه اززنان قریش در امر وضع حمل كمك خواست بخاطر سابقه نارضائی از این وصلت و شاید هم نارضائی از تغییرعقیده و مذهب او كمك به او را نپذیرفتند. حزن و اندوه خدیجه فزونی یافت و بنا بر آنچه كه نوشته‏اند ناگهان در باز شد و جمعی از زنان بر او وارد شدند.

- فقالت احدیهن لا تحزنی یا خدیجه - از بین آنان زنی رو به او كرد و گفت ای خدیجه محزون مباش.

- فارسلنا ربك الیك و نحن اخواتك - خدای تو ما را به سوی تو فرستاد و ما خواهران و یاران توایم.

- انا ساره - من ساره‏ام (همسر ابراهیم (ع)).

- و هذه آسیه بنت مزاحم وهی رفیقتك فی الجنهٔ .و این آسیه (همسر فرعون) و همدم تو در بهشت است .

- و هذه مریم بنت عمران و این مریم بنت عمران (مادر عیسی است).

- و هذه كلثم اخت موسی بن عمران و ابن كلثم خواهر موسی بن عمران است .

- بعثنا الله الیك لِنُلّی عنك ما بلی النساء من النساء خداوند ما را به سوی تو گسیل داشت تا در اموری كه برای زنان پدید می‏آید ترا یاور و كمك كار باشیم. [۱۸]

بدین سالن به كمك خدیجه پرداختند تا فاطمه را به دنیا آورد.

● در حین ولادت

فاطمه (س) آن معجزه آفرینش و آن سیده زنان به دنیا آمد و بنا به سرورده مرحوم حجهٔ الاسلام خراسانی در حریم مكه خورشیدی درخشید كه مروه و صفا از نور او روشنائی یافتند:

اشرقت فی حریم مكهٔ شمس‏

فاستنارت بمروها و صفاها

بدنیا آمد در حالیكه بنا به نوشته محدث قمی ره ذكر شهادت بر لب داشت. [۱۹] بدینگونه:

- اشهد ان لا اله الا الله گواهی می‏دهم كه خدائی جز الله نیست .

- و ان ابی رسول الله سید الانبیاء و گواهی می‏دهم كه پدرم رسول خدا و سید پیامبر است .

- و ان بعلی سید الاوصیاء و همسرم علی سید اوصیاءاست

- و ولدی سادهٔ الاسباط

و فرزندانم سید اسباط پیامبرند

شاید بروز چنین واقعه‏ای برای اذهان كمتر قابل قبول باشد ولی در بینش دینی وقوع چنین امری غیر قابل امكان نیست. این قرآن كتاب خداوند است كه در دست ماست و در حقانیت آن شك و ریبی نیست در قرآن سخن از مریم است كه بدون واسطه و اسباب عادی زاد و ولد، از او فرزندی چون عیسی پدید آمد. عیسائی كه در گهواره سخن گفت و یا آدم ابوالبشر را از خاك پدید آورد و از روح منسوب به خود در او دمید و حیاتش بخشید. از چنان خدائی بعید نیست كه بخواهد دختری از صلب پیامبر بدین حال و هوا و خصایص پدید آورد. داستان چنین كارهای شگفت‏انگیز در همه كتب مقدس فراوان مشاهده می‏شود و طبیعی است كه این امر از آیات خداوند باشد .

● در تاریخ ولادتش

اینكه فاطمه (س) كی و در چه تاریخی بدنیا آمد در بین مورخان وحدت نظر نیست و این خود یك بحث تاریخی است و حق این است كه در این باب اطلاع درستی نداریم و آنچه كه درباره آن داوری می‏شود باتكای نوعی استحسان عقلی است. ما در اینجا نظراتی را كه دیگران در كتب خود نوشته و جمع‏آوری كرده‏اند ذكر می‏كنیم و نخست در مورد سال ولادتش بحث كنیم .

۱) ابوالفرج اصفهانی در كتاب مقاتل الطالبین سال ولادتش را پنج سال قبل از بعثت، مقارن سال نوسازی خانه كعبه ذكر كرده است. صاحب كشف الغمه هم این رأی و نظر را پسندیده و از امام باقر (ع) روایتی را در این باره ذكر كرده است. ابن اثیر هم همین رأی را برگزیده است. [۲۰]

۲) صاحب الاستیعاب (ابن عبدالبر) ولادت او را در سال دوم بعثت ذكر كرده، رأیی كه مورد تأیید در كتاب الاصابه هم هست [۲۱]، شیخ طوسی، كفعمی، و مجلسی هم این رأی را برگزیده‏اند[۲۲] به همین گونه است طرز فكر حاكم در مستدرك، شیخ مفید در ارشاد و ابن شهر آشوب در مناقب.

۳) گروهی از علمای امامیه ولادت او را در سال پنجم بعثت نوشته‏اند، یعنی در ۴۵ سالگی پیامبر مثل مرحوم طبرسی، مرحوم كلینی [۲۳] و در این اندیشه مورخان اهل سنت تاییدی نكرده‏اند.

البته گروه اندكی هم هستند كه ولادت او را در سال اول بعثت نوشته‏اند ولی در كل به نظر می‏رسد رأی سالهای پنجم قبل از بعثت و یا دوم آن به صواب نزدیكتر باشد.

اما درباره روز ولادت او.

▪ عده‏ای آن را روز جمعه دهم جمادی الاخر نوشته‏اند.

▪ برخی هم آن روز جمعه بیستم جمادی الاخر.

و البته به تناسب روز و تاریخ ولادت فاطمه (س) كه مورد بحث و اختلاف است در مورد سن و سال ازدواج و وفات او هم اختلاف رأی خواهد بود و اینكه او در چه سنی ازدواج كرده و در چه سنی وفات یافته جای سخن بسیار است .

● نامگذاری او

اسم به معنی نشانه و اسم گذاری نوعی نشانه‏گذاری است. از نظر علمی نوع اسم در شخصیت حال و آینده فرد بسیار مؤثر است و از نظر روان موجب نوع احساس نیك یا بد، حركت یا ركود، رشد یا انحطاط است و به همین خاطر در اسلام راجع به آن توصیه‏های بسیاری شده است .

مثلاً اسلام خواسته است برای فرزندان نامی را برگزینند كه سازنده و رشد دهنده باشد، وابستگی او را به مكتبی و اندیشه‏ای نشان دهد، موجب احساس غرور و سرافرازی او در حال و آینده باشد، او را به موضعگیری ویژه و مثبتی وا دارد، حتی در مواردی خط فكری و سیاسی آدمی را در حفاظت و احیای یك اندیشه نشان دهد.

رسول خدا به تناسب ابعاد متعدد شخصیتی فاطمه (س) او را به اسامی و القاب متعددی می‏نامید كه همه آنها زیبایند و غرور آفرین، رنگ مكتب و اندیشه اسلامی دارند و هر كدام به مناسبتی و در جائی به كار می‏رفته‏اند و یا نوعی از حالات و صفات فاطمه (س) را نشان می‏دادند.

● نوع اسامی

امام صادق (ع) فرمد: ان لفاطمهٔ تسعهٔ اسماء عند الله عزو جل. برای فاطمه (س) در نزد خدا نه اسم است: فاطمه، والصدیقه، و المباركه، و الزكیه، و الراضیه، والمرضیه، و المحدثه، و الزهراء و الطاهره. [۲۴]

در شرح و توضیح این اسماء گفته‏اند او

▪ فاطمه است زیرا كه از شر و از دوزخ بریده است .

▪ طاهره است یعنی پاك و پاكیزه از نقایص و صفات ناپسند.

▪ زكیه است یعنی رشد یافته و رشد یابنده در جنبه كمالات و خیرات.

▪ مباركه است یعنی صاحب خیر و بركت در علم و فضل و كمالات و نسل .

▪ صدیقه است یعنی بسیار راستگو و درست.

▪ راضیه است یعنی خشنود به رضای حق و تسلیم در راه او.

▪ مرضیه است یعنی مورد پسند خدا و اولیای او.

▪ محدثه است یعنی زنی كه فرشته الهی با او سخن می‏گوید.

▪ مطهره است یعنی از هر آلودگی و پلیدی دور است .

▪ نامهای دیگری هم براساس روایات، برای او ذكر كرده‏اند كه اهم آنها عبارتنداز:

▪- زهراء یعنی كسی كه از او نور و درخشندگی متجلی می‏شود، فروغ تابان معرفت، نمونه روشن خداپرستی است و نُوُرها اشتقّ مِن نور عظمهٔ اله.

▪ معصومه یعنی محصوره از گناه.

▪ بتول یعنی كسی كه حیض نشود. التی لم ترحمرهٔ قط [۲۵].

▪ ابن اثیر در النهایه گوید بدان علت بتولش خواندند كه از زنان عصر خود بحسب فضیلت و تقوا و نسب منقطع و ممتاز بود و هم به دلیل انقطاعتش از دنیا و اتصالش بمنبع سرمدی.

▪ منصورهیعنی كسی كه یاری می‏شود (به قصاص قاتل فرزندش).

▪ حصان یعنی كسی كه عفیف است و پاكدامن.

▪ حره یعنی كسی كه آزاد از وابستگی به خاك و رمل و شوائب آن است .

▪ عذرایعنی بكر و باكره.

▪ هانیه یعنی مهربان در حق شوهر.

▪ شفیعه یعنی دارنده مقام شفاعت.

و اینها خود درس آموزند و جهت دهنده و می‏ارزد كه در خانواده‏های شیعی برای فرزندان از اینگونه نامها برگزیده شود. ما را در اسامی دیگری كه برای فرزندان بر می‏گزینیم اگر اعتراضی نباشد انتقادی وارد است .

● درباره نام فاطمه (س)

در میان اسامی متعددی كه برای اوست نام فاطمه (س) از همه معروفتر و به گوش‏ها آشناتر و در كتب اسلامی ذكر این نام بیشترین است. در مورد معنی و وجه تسمیه‏اش گفته‏اند: او فاطمه (س) است: [۲۶]

▪ لا نها فطمت عن الطمت، بدان خاطر كه از آزار حیض بازداشته شده.

▪ لا نها فطمت عن الشر زیرا كه او از شر بریده و جداست.

▪ لانها فطمت عن الخلق‏زیرا كه او از مردم بریده شده.

▪ لا نها فطمت محبیها عن النار زیرا كه دوستدارانش از آتش دوزخ دور و بركنارند.

▪ لانها فطمت و شیعتها عن النار زیرا كه او و شیعیانش از آتش دور و بركنارند.

▪ لان الخلق فطموا عن كنه معرفتها زیرا كه مردم از كنه معرفتش بازداشته شده‏اند.

▪ لانها فطمت عن ماسوی اله‏زیرا كه او از غیر خدا بریده است.

▪ و امام صادق (ع): لقد فطمها بالعلم و عن الطمث فی المیثاق - فسماها فاطمهٔ - ثم قال انی فطمتك بالعلم و فطمتك بالطمث [۲۷] خداوند اورا با علم و دانش درآمیخت و از شكول در پیمان بازداشت او را فاطمه (س) نامید و فرمود تو را از كسب دانش اكتسابی بازداشتم و از پلیدی‏ها دور نمودم.

● كنیه‏ها و تعابیر

برای فاطمه (س) كنیه‏هائی است و كنیه‏ها در دنیای گذشته تقریباً نقش نام خانوادگی امروز را برای افراد ایفا می‏كرده‏اند این كنیه‏ها متعددند و هر كدام به مناسبتی و در بیان شأنی از فاطمه (س) بكار می‏رفته‏اند.

▪ برخی از آنها در رابطه با انتساب او به فرزندان اوست مثل ام الحسن، ام الحسین، ام المحسن، ام الائمه، ام السبطین، ام الازهار.

▪ برخی دیگر دارای رنگ جامعه و اجتماعند مثل ام المومنین، ام الایتام، ام النساء، ام الامه.

▪ بعضی در رابطه بافضائل اوست مثل ام العلوم، ام الخیره، ام الفضائل.

▪ و بعضی هم در انتساب او به پدرش مثل ام ابیها (مادر پدرش) [۲۸].

تعابیری هم كه از او در دست است همگی زیبا و در خور شأن اوست از جمله:

▪ فاطمه (س) لطیفه‏ای از عالم لاهوت است، فاطمه (س) مظهر زنی كامل و نمونه انسانیت و فضیلت است، فاطمه (س) واجد بوی بهشت است .

▪ فاطمه (س) ریحانه یا گلی خوشبوست و رسول خدا (ص) می‏فرمود من از فاطمه (س) بوی بهشت را می‏شنوم.

● تربیت او

او در خانه وحی بدنیا آمد و در مهبط فرشتگان رشد یافت. در محلی نشو و نما كرد كه آیه‏های قرآن در آن جا نازل شده‏اند. خانه او از خشت و گلی بیش نبود ولی خانه زبده‏ترین انسانهای جهان بود، پدرش خاتم انبیاء و مادرش سیدهٔ النساء او را چون دو بال ملكوتی در میان گرفتند و به رشد و پرورش او همت گماشتند.

او از دیدی نخستین ثمره وحی و نبوت است و طبعاً سرمایه‏گذاری درباره او بسیار. و این درس مهمی برای مسلمانان است كه برای داشتن نسلی ارزنده و پر ثمر حضور والدین عامل و متعهد ضروری است. پدر و مادر چون دو بالند كه باید فرزند را هم چون جوجه‏ای زیر پر گیرنده و از حرارت بدن وگرمی عاطفه، در آنان حرارت ایمان و علاقه به مذهب را در او پدید آورند و كودكی كه از این حرارت دور باشد بزرگ نخواهد شد.

فاطمه (س) در شرایطی بود كه تنها كودك خانواده بحساب می‏آید، آنهم خانواده‏ای كه پسر نداشت. دو خواهر بزرگش پیش از او ازدواج كرد و ترك خانواده خود كرده بودند. همبازی او بدین سان تنها پدر و مادر اویند و همراز او مادرش.

بسته به اینكه سال ولادت او را در چه تاریخی حساب كنیم می‏توانیم حدس بزنیم كه ایام شیر خوارگی را در شعب گذرانده یا نه، محتمل است او در همانجا به راه افتاده و یا به زبان آمده باشد و در آن دوران خردسالی و پرستاری جز محیط شعب را ندیده باشد. ولی در تمام دوران خردسالی او پدرش كه مصداق وانك لعلی خلق عظیم است [۲۹] توجه عمیقش را به او مبذول می‏داشت و مهر و محبتش را درباره او اعمال كرده و برای آینده‏ای دشوار او را نیكو به بار می‏آورد. آری همت پدر و مادرش او را ام الائمه ساخت، و فاطمه (س) پروراند كه میراث قرآن و عترت ازطریق او سرایت یابند. در همرازی به مادر به درجه‏ای رسید كه توانست وارث اسرار مادر و متحمل آن باشد. و در همراهی با پدر به درجه‏ای رسید كه لقب ام ابیها گرفت و در همه این مورد عنایت خدا با او قرین بود.

۱- ج ۱ سیره ابن هشام .

۲- سیره حلبیه ج ۱، ص ۱۳۲.

۳- ص ۱۳۱ معالم العترهٔ النبویه.

۴- ص ۱۳۹ كشف الغمه ج ۲.

۵- ص ۲۷۹ سفینهٔ ج ۱.

۶- همان مدرك.

۷- ص ۵۵ الزهراء.

۸- ص ۱۰بحار ج ۱۶.

۹- ص ۳۰۲ تذكرهٔالخواص.

۱۰- مسند احمد ص ۱۱۷.

۱۱- ص ۳۰۲ تذكرهٔ الخواص.

۱۲- عوالم العلوم و المعارف ج ۶ ص ۱۰.

۱۳- ص ۱۷ انوار البهیه.

۱۴- ص ۱۲۹ منتهی الامال.

۱۵- كشف الغمه ج ۲ ص ۱۳۹.

۱۶- احقاق الحق ج ۱۰ ص ۱۲ و منابع دیگر .

۱۷- امالی صدوق ره.

۱۸- زندگانی حضرت زهراء (س)

۱۹- ص ۳۱ منتهی الامال.

۲۰- كامل التواریخ ج ۲، ص ۳۴۱.

۲۱- ص ۱۰۱ - الزهراء

۲۲- بحارالانوار ج ۴۳ ص ۸۰۹.

۲۳- ص ۱۴۳ روضهٔ الواعظین ج ۱

۲۴- ص ۴۱۴ خصال صدوق، ج ۲.

۲۵- ص ۱۵ بحارالانوار ج ۲۳.

۲۶- بحارالانوار ج ۴۳ ص ۱۰.

۲۷- ص ۱۹۱ الزهراء.

۲۸- ج ۳ مناقب ابن شهرآشوب ص ۳۵۷ و ص ۸۶ نخبهٔ البیان فی تفصیل سیدهٔ النسوان.

۲۹- آیه ۴ - سوره قلم.

۳۰- عبدالعظیم ربیعی.

۳۱- انوارالتنزیل - آیات آخر سوره تحریم.

۳۲- بحار ج ۴۳ ص ۹۱.

۳۳- آیه ۸ سوره نجم.

۳۴- ص ۴۳۶ ینابیع الموده .

۳۵- ص ۴۱ ذخائر العقبی.

۳۶- ص ۱۳۲ منتهی الامال.

۳۷- ص ۵۲۲ اسد الغابهٔ ج ۵.

۳۸- آیه ۱ سوره قدر.

۳۹- آیه ۱ سوره كوثر.

۴۰- آیه ۵۴ سوره آل عمران.

۴۱- آیه ۳۳ - تطهیر.

۴۲- شرف المؤید ص ۷.

۴۳- ص ۱۹۸ در المنثور ج ۵ - ص ۱۲۴ ینابیع المودهٔ.

۴۴- همان آیه تطهیر.

۴۵- آیه ۹ حشر.

۴۶- سوره دهر آیه ۸.

۴۷- آیه ۱۱ سوره انسان .

۴۸- آیه ۲۳ سوره شورا.

۴۹- آیه ۲ سوره شمس.

۵۰- آیه ۹ قیامت.

۵۱- آیه ۵ انسان.

۵۲- آیه ۱۹ سوره رحمان.

۵۳- ص ۷۶ كشف الغمه ج ۲.

۵۴- بحار ج ۴۳ ص ۲۴.

۵۵- ص ۲۱۹ كنزالعمال ج ۶.

۵۶- ج ۱ مناقب ص ۴۶۲.

۵۷- ص ۲۲۹ خصایص.

۵۸- بحار ج ۸ كمپانی ص‏۱۱۱.

۵۹- ص ۹۲ الزهراء.

۶۰- ص ۱۳۵ كشف الغمه.

۶۱- ص ۱۳۷ كشف الغمه.

۶۲- ص ۱۳۳ المختصر.

۶۳- آیه ۱۳۹ سوره نساء.

۶۴- آیه ۲۶ سوره آل عمران.

۶۵- ص ۱۶ بحار ج ۲۵.

۶۶- ص ۱۲۶ ج ۹ - المیزان.

۶۷- ص ۱۳ بحار ج ۴۳.

۶۸- آیه ۲ سوره طلاق.

۶۹- آیه ۱۰۵ سوره مائده.

۷۰- مناقب خوارزمی ج ۱ ص ۵۲.

۷۱- مستدرك حاكم ج ۳ ص ۱۵۳ و ص ۱۱۳ الزهراء.

۷۲- ص ۲۲ بحار ج ۴۳.

۷۳- ص ۲۲ بحار ج ۴۳.

۷۴- اسدالغابه ج ۵ ص ۵۲۲.

۷۵- زندگانی حضرت زهراء.

۷۶- آیه ۴۲ سوره زمر.

۷۷- آیه ۱۱ سوره سجده .

۷۸- آیه ۴۴ سوره زمر.

۷۹- آیه‏۲۵۵ سوره بقره.

۸۰- آیه ۲۸ سوره انبیاء.

۸۱- ص ۹۲ الزهراء.

۸۲- ص ۲۰ ریاحین الشریعه ج ۱.

۸۳- ص ۹۷ بحار ج ۲۵.

۸۴- با توجه به حدیث كسا .

۸۵- بحار ۴۳ ص ۳۶.

۸۶- ص ۶۵ ریاحین الشریعه ج ۱.

۸۷- ص ۲۱۳ بحار ج ۳۶.

۸۸- ص ۲۰۳ ریاحین ج ۱.

۸۹- تحفهٔ الزائر.

۹۰- زندگانی حضرت زهرا (س).

۹۱- انی تارك فیكم الثّقلین...

۹۲- قل لما اسئلكم علیه اجرا...

۹۳- فاطمهٔ الزهراء ترجمه صادقی ص ۶۱.

۹۴- سخنان علی در مسجد به هنگام خطبه فاطمه (س).

۹۵-ص ۱۴۳ ج ۱ - روضه الواعظین.

۹۶- ص ۵۸ ج ۱ شواهدالتنزیل - حافظ حسكانی.

۹۷- مسند احمد بن حنبل ص ۳۲۳.

۹۸- ص ۲۹۲ - الرحمانی.

۹۹- الذریعه ج ۶ ص ۳۷۸.

۱۰۰- آیه ۶۱ سوره آل عمران .

۱۰۱- ص ۱۳۱ ینابیع الموده.

۱۰۲- دلایل الامامه ابن جریر ص ۱۸.

۱۰۳- ص ۱۳۴ منتهی الامال ج ۱.

۱۰۴- تحفهٔ الزائر - مجلسی.

۱۰۵- ص ۶۶ فرائد السمطین ج ۲ به نقل از امام حسین (ع).

۱۰۶- فخر رازی .

۱۰۷- ص ۵۹ شواهد التنزیل - از جابر.

۱۰۸- آیه ۷۴ سوره فرقان.

۱۰۹- شواهد التنزیل ج ۱ص ۴۱۶.

۱۱۰- احقاق الحق ج ۹ ص ۱۵۷.

۱۱۱- ص ۱۰۷ مقتل الحسین - خوارزمی .

۱۱۲- ص ۱۸ بحار ج ۴۳.

منبع:كتاب در مكتب فاطمه (س)

---