خیال تان تقریبا راحت باشد

بحران بزرگ اقتصادی در بازارهای جهان

بازارها بدون تنظیم توسط دولت نمی‌توانند به حیات ادامه دهند. البته باید طوری آنها را تنظیم کنیم که جلوی دست و پایشان را نگیریم.به نظر می‌رسد اقتصاد جهانی در حال سقوطی است که از سال ۱۹۲۹ به این طرف تجربه‌اش نکرده‌ایم. تمامی عناصر یک فروپاشی بزرگ مالی و رکود اقتصادی در طول یک هفته گذشته قابل رویت بوده است؛ مردم بیش از مقدار اعتبارشان خرید کرده‌اند و قرض بالا آورده‌اند، شرکت‌های بزرگ دست‌ها را به نشانه تسلیم بالا برده‌اند، شاخص‌ها در بازارهای بورس به شدت پایین آمده و بانک‌ها نمی‌توانند وام‌هایشان را از مردم پس بگیرند پس ورشکست می‌شوند. اما خیال‌تان راحت باشد؛ اوضاع مانند رکود بزرگ سال ۱۹۲۹ نخواهد شد و مردم به گرسنگی و بیکاری نخواهند افتاد.

نیال فرگوسن، مورخ اقتصادی از دانشگاه هاروارد می‌گوید: <در آن زمان دولت فدرال و بانک مرکزی بدترین واکنش‌ها را نشان دادند. اما امسال واکنش کاخ سفید تقریبا درست بود.>

هنگام نوشتن این یادداشت، من از جزئیات دقیق طرح کاخ سفید برای بازگشت اطمینان به بازارهای مالی ایالات متحده (که توسط هنری پالسن و بن برنینک نوشته شده است) اطلاعی نداشتم. هنوز هم نمی‌شود مطمئن بود که این طرح جواب می‌دهد. اما به نظر من کار دولت و بانک مرکزی در مداخله سیستماتیک و گسترده در ماجرا درست بود. سرمایه‌داری مدرن به اعتبار وابسته است و اعتبار هم به اطمینان. اواسط هفته پیش هراس از آینده فراگیر بود و هیچ‌کس آماده قرض دادن پول به هیچ کس - و به هیچ دلیلی - نبود. پس فقط مداخله دولت می‌توانست این فلج روانشناختی را پایان دهد. مهم‌ترین درسی که ما از حدود ۱۰۰ بحران (البته کوچک‌تر) در ۳ دهه گذشته آموخته‌ایم این بوده است که تنها دولت می‌تواند سیستم را - در صورت خفگی- زنده و پرثبات کند. ‌

اولین وظیفه دولت بدون تردید کمک به احیای اطمینان است. دومین وظیفه طرح‌ریزی یک نقشه کارآمد و قابل انعطاف برای خلاصی از سرمایه‌های حجیمی است که دولت در اختیار دارد. بعد، پس از تحلیلی غیرسیاسی و دقیق، باید به آرامی‌در ساختار بازارهای مالی پیچیده و عظیم ایالات متحده تغییراتی دهیم تا بهتر بتوانند در مقابل بحران‌ها مقاومت کنند. ‌

بعضی از مشکلات نیازمند تنظیمات بیشتری هستند. صاحبان شرکت‌هایی که خیال می‌کنند آنقدر بزرگند که سقوط نمی‌کنند باید بسیار مراقب باشند. برای مثال وقتی بنگاه‌های مالی مجبور می‌شوند دارایی‌شان را به حد <قیمت‌های بازار> پایین بیاورند - آن هم وقتی که قیمت‌ها بسیار پایین‌اند - باعث می‌شوند هم شرکت سقوط کند و هم بازار. دولت اینجا باید بسیار مراقب بازار و اقدامات این شرکت‌ها باشد تا جلوی سقوط را بگیرد. اما مشکلات دیگری هم وجود دارند که کمتر نیازمند تنظیم و مداخله دولت هستند. مثلا چرا دولت باید رفتارهای پرریسک بنگاه‌های نیمه‌دولتی‌ای را بیمه کند که هدف‌شان همیشه سود بیشتر بوده و در مواقع بحران به هیچ کاری نمی‌آیند؟ ‌

این بحران باید نقطه پایانی بر این عقیده باشد که دولت‌ها علیه بازارها عمل می‌کنند. دولت‌ها بازارها را به‌وجود می‌آورند و بازارها هم تنها با تنظیم‌های دولتی پا بر جا می‌مانند. اگر می‌خواهید از تنظیم بازار توسط دولت خلاص شوید می‌توانید در ‌هائیتی و سومالی زندگی کنید. البته باید طوری آنها را تنظیم کنیم که جلوی دست و پایشان را نگیریم. هیچ ساختار تنظیمی نمی‌تواند کامل باشد و هیچکدام ریسک را به‌طور کامل از بین نمی‌برند، (و نباید این کار را کنند) آنها در بهترین حالت چرخش‌های دیوانه‌وار گاه به گاه اقتصاد بازار را آرام می‌کنند و در البته جلوی بازده آن را نمی‌گیرند.

واشنگتن احتمالا دیر به فکر مداخله افتاده است و من حس می‌کنم رئیس بانک مرکزی و وزیر دارایی ایالات متحده در مواجهه با بحران شرکت‌های خصوصی با اکراه عمل کردند. (اگر چه اقدامات‌شان کاملا هوشمندانه بود.) دموکرات‌های کنگره هم دل‌شان نمی‌آمد که از دلارهای مالیات‌دهندگان برای نجات این شرکت‌های عظیم خصوصی خرج شود اما به هر حال، اگر بخواهیم عادلانه قضاوت کنیم کاخ سفید کار بزرگی انجام داد و نباید آن را دست‌کم بگیریم. آنها تا به حال یک بانک عظیم سرمایه‌گذاری، بزرگ‌ترین شرکت بیمه جهان و ۵۰ درصد بازار رهن‌های ایالات متحده و همچنین میلیاردها دلار از <دارایی‌های مالی کم‌ارزش> را ملی اعلام کرده‌اند. آنها ایالات متحده را نجات داده‌اند. (کنگره در این مساله فراجناحی رای داد و حتی باراک اوباما، نامزد دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری هم از تصمیم‌های بوش حمایت کرد.) البته نباید فراموش کرد حالا که ماجرا دولتی‌تر شده باید بیشتر مراقب باشیم. ‌

در طول یک سال گذشته بازارها بارها طوری عمل کردند که از آنها انتظار نمی‌رفت اما در طول هفته گذشته دولت بوش همان کاری را کرد که باید می‌کرد. ‌

فرید زکریا‌

ترجمه: کاوه شجاعی

سرپرست بخش بین‌المللی هفته‌نامه نیوزویک