تنهایی دیجیتالی

اگر بخواهیم نگاهی جامعه شناختی به وسایل ارتباط جمعی مدرن در جامعه ایرانی داشته باشیم, بالطبع باید کارکرد اجتماعی آن را در نظر بگیریم و این که این ابزارهای نوین ارتباطی به همنوایی و انسجام گروهی در جامعه کمک کرده و انسان ها را به هم نزدیک تر می کند

اگر بخواهیم نگاهی جامعه‌شناختی به وسایل ارتباط جمعی مدرن در جامعه ایرانی داشته باشیم، بالطبع باید کارکرد اجتماعی آن را در نظر بگیریم و این‌که این ابزارهای نوین ارتباطی به همنوایی و انسجام گروهی در جامعه کمک کرده و انسان‌ها را به هم نزدیک‌تر می‌کند.

اما با عمیق‌شدن در کارکردها و لایه‌های پنهان این وسایل به موقعیت متضاد دست می‌یابیم به این معنی که ابزارهای نوین ارتباطی مثل تلفن همراه یا اینترنت بیش از آن‌که به عنوان مظاهر وسایل ارتباط جمعی محسوب شوند به یک نوع فردیت و فردگرایی مدرن دامن زده‌اند و برعکس نام یا کارکرد ظاهریشان به جدایی و فاصله بیشتر آدم‌ها دامن زده‌اند.

اگرچه امروزه به واسطه گسترش ارتباطات الکترونیک شاهد توسعه روابط فردی و مناسبات انسانی آدمی‌ در سطح جهانی هستیم، اما این روابط به ظاهر گسترده به گوشه یک اتاق و پشت میز رایانه ختم شده است.

فردگرایی و اصالت هویت فردی یکی از ویژگی‌های انسان و جوامع مدرن است که هم توسط این ابزارها و ساختارهای جدید ارتباطی شکل گرفته و توسعه یافته و هم فردگرایی انسان جدید، میل به استفاده از این ابزارها را افزایش داده است.

به عبارت دیگر میل به گریز از دیگری امروزه به واسطه تکنولوژی‌های ارتباطی فراهم شده و حتی بخشی از ماهیت محتاط، گریزنده و بی‌حوصله ما در استفاده افراطی از این ابزارها فرافکنی می‌شود.

بهره‌گیری از این وسایل ما را واجد یک دوگانگی رفتاری کرده به طوری که حتی زمانی که به ارتباط با فردی گرایش داریم از او می‌گریزیم و اشتیاق ما به دیگری با ترس و هراس از وی همراه می‌شود.

بسط شبکه‌های مجازی از موبایل و اس‌ام‌اسش تا اینترنت و فیس‌بوکش بخشی از این تعارض پنهان را بازنمایی می‌کند این‌طوری انگار هم از دیگران مصون می‌مانیم و هم با آنها معاشرت می‌کنیم. این شمایلی تازه از تنهایی انسان معاصراست!

اگر بخواهیم کمی‌ مصداقی‌تر به این موضوع بپردازیم می‌توانیم به کمرنگ شدن مناسبات سنتی و روابط انسانی و چهره به چهره ایرانیان متاثر از این آیین‌ها اشاره کنیم. شاید در سال‌های دورتر برخود واجب می‌دانستیم که به مناسبت عید یا هر مناسبت دیگری به نزدیکان و دوستان خود سری بزنیم و صله رحم کنیم، اما امروز به واسطه گسترش استفاده از تلفن همراه و امکانی مثل پیامک به ارسال یک پیامک بسنده می‌کنیم و تنهایی خود را بر حضور در کنار دیگری ترجیح می‌دهیم.

گرچه بسط تکنولوژی‌های نوین مثل اینترنت بسیاری از روابط شغلی و حرفه‌ای را آسان‌تر کرده، اما در عمل به تجلی بیشتر فردیت انسان‌ها در جامعه کمک کرده است.

خیلی از مواقع ما به جای تماس حضوری یا صوتی با همکاران خود ترجیح می‌دهیم از طریق ایمیل، یاهو مسنجر یا فیس‌بوک با او ارتباط برقرار کنیم و مدام از حضور دیگری یا ظهور خود در نزد دیگری گریزانیم.

توسعه کمی ‌وسایل ارتباطی نوین به افت کیفی روابط چهره به چهره و فیزیکی انسان‌ها دامن زده است.

تنهایی دیجیتالی را در سطح عمومی‌ نهادینه می‌کند. انسان معاصر در عین برخورداربودن از انواع مختلف و متنوع ابزارهایی ارتباطی روزبه‌روز تنهاتر شده و درلاک فردیت خود پنهان می‌شود.

شیرینی و جذابیت پنهان روابط مجازی نیز گاه موجب می‌شود تا تلخی این واقعیت اجتماعی کمتر حس شود و با توسعه روزافزون انواع امکانات جدید این وسایل، انسان‌ها بیشتر به دنیای درونی و شخصی‌تر خود پناه می‌برند و چه بسا ریشه بسیاری از افسردگی‌ها و بداخلاقی‌های اجتماعی در فهم این موضوع قابل درک باشد.

«تنهایی دیجیتالی» البته کارکردهای مثبتی هم دارد و صرفا یک تنهایی پوچ و کسل‌کننده نیست، اما بسط افراطی آن می‌تواند افسردگی و انزوای انسانی را در جامعه دامن بزند.

تنهایی دیجیتالی با اجتماعی ‌بودن اجباری گاه دو روی یک سکه‌اند که هیچ‌کدام با فطرت و سرشت آدمی ‌سر سازگاری ندارد.

سید رضا صائمی