جمع سپاری راه حلی پرارزش در فضای مجازی

آغاز قرن بیستم با یکی از مهم ترین اختراعات بشر در آلمان همراه بود خودرو این وسیله کالاها و خدمات را با سرعت بیشتری به نقاط دورتر از محل تولید می رساند و به این ترتیب نقش مهمی در توسعه پایدار جوامع پیشرفته بازی کرد, اما تولید انبوه خودرو مدیون ابداع مهمی بود که در«خط تولید» کارخانجات فورد در ایالات متحده انجام شد

آغاز قرن بیستم با یکی از مهم‌ترین اختراعات بشر در آلمان همراه بود: خودرو. این وسیله کالاها و خدمات را با سرعت بیشتری به نقاط دورتر از محل تولید می‌رساند و به این ترتیب نقش مهمی در توسعه پایدار جوامع پیشرفته بازی کرد، اما تولید انبوه خودرو مدیون ابداع مهمی بود که در«خط تولید» کارخانجات فورد در ایالات متحده انجام شد.

پیش از ابداع خط تولید، خودروها در کارگاه‌ها و به صورت ثابت به دست تعداد کمی متخصص ساخته می‌شد. سرعت تولید، بسیار پایین بود. هنوز هم تعدادی از خودروهای خاص مانند بوگاتی ویرون که فقط حدود ۲۰۰ دستگاه از آن ساخته شده با این روش تولید می‌شوند، اما ابداع فورد باعث جهش عظیمی در تیراژ تولید شد. دیگر به جای یکی دو مهندس و چند کارگر متخصص، تعداد زیادی کارگر ساده که وظایف خیلی ساده‌ای داشتند در طول خطی قرار می‌گرفتند و خودرو با گذر از این مسیر، آرام آرام تکمیل می‌‌شد. به این ترتیب نقش ابداع خط تولید در توسعه جوامع انسانی مشخص شد؛ بخصوص این که به فاصله کمی بعد از راه افتادن خط تولید در صنعت خودروسازی، این شیوه بسرعت در همه صنایعی که کالا یا خدمات انبوه تولید می‌کردند، به کار گرفته شد. خط تولید باعث تغییر در نگرش کلی نسبت به تولید شد و اختصاصی شدن خدمات را به همراه آورد. این امر بویژه در بخش خدمات باعث ایجاد نهادها یا بنگاه‌های تخصصی در زمینه‌های خاص شد که به دیگر شرکت‌ها یا بنگاه‌هایی که وظیفه اصلی آنها (وظایف ستادی) با نیازهای روزمره‌شان متفاوت بود، خدمات ارائه می‌کردند. به این ترتیب مفهومی به نام برون‌سپاری (Outsourcing) شکل گرفت. به این ترتیب بنگاهی که کارش تولید انبوه خودروست، به جای این که همه مراحل کار را خودش انجام دهد، بخش اصلی کار را انجام می‌دهد و دیگر نیازهایش، از ذوب فلز و تهیه مواد اولیه یا قطعه‌سازی و تولید بخش‌های خاص خودرو گرفته تا خدماتی مثل حسابداری و مسائل حقوقی یا حتی تهیه غذای کارگران خود را برون‌سپاری می‌کند. این موضوع بشدت باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها شده و ارزش افزوده را بالاتر می‌برد. زیرا مثلا بنگاهی که زیرساخت مناسب برای تولید غذای انبوه را دارد، بهتر و ارزان‌تر می‌تواند غذای یک کارخانه را تامین کند تا کارخانه‌ای که کار اصلی‌اش تولید یک کالای خاص مثل گوشی تلفن همراه است.

آغاز قرن بیست‌ویکم هم با انقلاب فناوری اطلاعات همراه بود. این موضوع بویژه با رواج دستگاه‌هایی نظیر تلفن همراه هوشمند و تبلت‌ها که با پهنای باند وسیع به شبکه همراه متصل هستند، از یک طرف و رابط‌های مبتنی بر وب ۲ مثل شبکه‌های اجتماعی اینترنتی که در آن کاربران اطلاعات را به اشتراک می‌گذارند، از سوی دیگرسرعت بسیاری گرفت. وقتی صحبت از انقلاب می‌شود منظور تغییر پایه‌ای و ساختاری در همه شئون زندگی انسان است. مثلا مفهوم «شهروند روزنامه‌نگار» (Citizen Journalist) یکی از آن بخش‌های مهم و قابل توجه است که پیش از وقوع انقلاب فناوری اطلاعات محلی از اعراب نداشت. زیرا ابزارهای روزنامه‌نگاری در دسترس همه نبود، اما امروز یک گوشی همراه نسبتا ساده که در دست یک نوجوان است می‌تواند کاربردهایی در ضبط و انتشار تصویر، متن خبری یا فایل صوتی داشته باشد و او را (در صورت قرارگرفتن در فضا و زمان مناسب) تبدیل به کسی کند که یکی از تاثیرگزارترین و خبرسازترین سوژه‌های روز را روی شبکه‌های اجتماعی مخابره می‌کند. میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا هستند که فقط یکی دو ثانیه بعد از انتشار، امکان دسترسی به آن را دارند.

در کنار مفهوم «شهروند روزنامه‌نگار» چند مفهوم دیگر هم وجوددارد که شکل‌گیری آنها مدیون انقلاب فناوری اطلاعات است و تاثیراتی نیز بر زندگی انسان دارد. یکی از آنها جمع‌سپاری (Crowdsourcing) است. جمع‌سپاری از دو جز تشکیل شده، Crowd که به معنی جمعیت است و Source به معنی منبع و اشاره به جمعیتی انسانی دارد که دارای مسئولیتی خاص (با پرداخت مالی مشخص یا حتی رایگان) است.

این مفهوم که بتازگی و با رواج شبکه‌های اجتماعی زیاد شنیده می‌شود، اصلا چیز جدیدی نیست و قبلا در جوامع انسانی به صورت محدودتر وجود داشته است. در این زمینه می‌‌توان به مراسم سوگواری ماه محرم اشاره کرد. چند روز پیش از آغاز محرم، بزرگان محله در جایی جمع می‌شوند و هر کس بنا به توانایی خود کاری را تقبل می‌کند. گروهی آشپزی را به‌ عهده می‌گیرند، گروهی فرش و زیرانداز تکیه را تامین می‌کنند، گروهی از جوانان داربست را ردیف می‌کنند و... خیلی‌ها هم که نمی‌توانند کمک فیزیکی کنند با پرداخت اندکی پول سهم خود را ادا می‌کنند. خلاصه این که جمعی به مناسبتی دورهم و با هم یک فعالیتی را آغاز می‌کنند و عموما هم بدون چشمداشت مالی آن را به سرانجام می‌رسانند. چنین روش‌هایی جمع‌سپاری (Crowdsourcing) نامیده می‌‌شود. پس جمع‌سپاری ریشه‌ای بسیار قدیمی در فعالیت‌های انسانی دارد، اما عموما در اکوسیستم‌های کوچک و بخصوص در مراسم مناسبتی ظهور پیدا می‌کند. گاهی هم فعالیت‌های انساندوستانه یا دوستدار محیط زیست بر این اساس برگزار می‌شود. مثلا گهگاه می‌شنویم در فلان تاریخ از همه علاقه‌مندان طبیعت خواسته می‌‌شود به سمت کوه‌های توچال بیایند و تا آنجا که می‌‌توانند زباله‌های کوهستان را جمع‌آوری کنند و در راه بازگشت به پایین انتقال دهد. این هم یکی از استفاده‌های رایج از توان بالای موجود در روش جمع‌سپاری است.

امروزه شبکه‌های نسل ۳ و ۴ تلفن همراه که اینترنت با پهنای باند بالا را به خیابان‌ها آورده‌اند این امکان را مهیا کرده‌اند استفاده از ظرفیت‌های جمع‌سپاری افزایش یابد. در حقیقت پیش از این جمع‌سپاری مفهومی در حاشیه بود، اما با رواج زندگی مبتنی بر اینترنت، جمع‌سپاری می‌تواند قابلیت عظیم خود را در تولید ارزش نشان دهد؛ زیرا به وسیله اینترنت همراه، سازماندهی جمعیت زیاد ساده‌تر است. به این ترتیب جمع‌سپاری آرام آرام به مفهومی مهم در زندگی اجتماعی تبدیل می‌شود که می‌تواند نه فقط همان آثار اقتصادی برون‌سپاری در قرن گذشته را داشته باشد بلکه به دلیل خاصیت همگانی‌اش آثار اجتماعی و انسانی بسیار وسیع‌تری دارد که در نهایت باعث بالاتر رفتن ارزش افزوده فعالیت‌های مبتنی بر آی.تی و کاهش آثار منفی زیست‌محیطی فعالیت‌های اقتصادی مانند تولید دی‌اکسیدکربن می‌‌شود.

مفهوم جمع‌سپاری از سال ۲۰۰۶ در مقالات چند نویسنده و کارشناس مجله وایرد (Rise of crowdsourcing خیزش جمع‌سپاری، جف هو، ژوئن ۲۰۰۶) دیده شد، اما سال ۲۰۰۸ دارن برابهام، استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی (USC) تعریفی از این مفهوم ارائه کرد که تا امروز بهترین و کامل‌ترین توضیح است: «جمع‌سپاری یعنی توزیع آنلاین فرآیند حل مساله یا مدلسازی.» هفته گذشته در همین صفحه درباره رایانش ابری و نقش آن در آینده زندگی انسان صحبت کردیم. جمع‌سپاری در حقیقت مفهومی است که بستر سخت‌افزاری تعامل‌هایش، رایانش ابری و وب ۲/۰ است. جمع‌سپاری که مفهومی جدید است دانش جوانی است و هنوز هم در طبقه‌بندی انواع آن توافق دقیقی وجود ندارد.

بیش از ۷۰ سال است مردم، مدخل لغت‌نامه انگلیسی آکسفورد را پیشنهاد می‌دهند و بعد از این که متخصصان آن را بررسی کردند، لغتی وارد دیکشنری می‌شود. یا دانش‌نامه ویکی‌پدیا را در نظر بگیرید که حجم بسیار بیشتری از بریتانیکا دارد و بسیار به روز (شاید بتوان گفت به دقیقه!) است و ویرایش آن محصول جمع‌سپاری است. اینها نمونه‌های ساده و بسیار اولیه‌ای از جمع‌سپاری است. چند پژوهش مهم و بنیادی در زمینه ژنتیک با استفاده از روش‌های جمع‌سپاری انجام شده که بعضا به شناخت دقیق‌تر رفتارهای ویروس‌های بیماری‌زا هم منجر شده است. یکی از معروف‌ترین این پژوهش‌ها که وب‌سایت نشنال جئوگرافیک آن را رهبری می‌کرد، دو سال پیش مسیرهای مهاجرت انسان مدرن در هزاران سال پیش، از گرم‌دشت‌های شرق آفریقا به سراسر جهان را به تصویر درآورد، اما بدون شک یکی از مهم‌ترین نمونه‌های جمع‌سپاری، سیستم‌عامل‌ متن باز آزاد اوبونتو است. لغت «اوبونتو» که مفهومی در سبک زندگی آفریقایی‌هاست به جمع‌سپاری خیلی نزدیک است و نشان‌دهنده مدل توسعه این سیستم عامل است. هر کاربری به اندازه توانایی خود سهمی در توسعه آن دارد. از کدنویسی که روی کرنل کار می‌کند تا کاربر عادی که با مشکلی مواجه شده و آن را در فوروم اوبونتو که یکی از بهترین و کامل‌ترین فروم‌ها برای رفع مشکلات کاربران در اینترنت است، می‌گذارد. یکی از شاخه‌های مهم جمع‌سپاری که کاربرد بسیاری در اینترنت دارد، Crowdvoting است. کاربردهای این روش خیلی به نظرسنجی و تخمین زدن‌های آماری نزدیک است. سایت‌های زیادی هستند که نظرات مردم درباره سوال‌های مختلف اجتماعی را جمع‌آوری می‌کنند که فرآیند تصمیم‌گیری را بسیار راحت می‌کند. شاید «رویداد» نمونه ایرانی این نوع وب‌سایت‌هاست. گوگل، آمازون و نت‌فیلیکس هم در خیلی از برنامه‌ریزی‌هایشان بر این مبنا عمل می‌کنند. پیتزا دومینو و کوکاکولا هم ازجمله شرکت‌هایی بودند که برای تولید سایز مناسب پیتزا و شکل بطری نوشابه سراغ Crowdvoting رفتند. خردجمعی هم بخشی از جمع‌سپاری است. در فرآیند جمع‌سپاری شبیه آنچه سایت iStochPhoto انجام می‌دهد، این خرد جمعی است که ارزش عکس‌ها و محصولاتی را تعیین می‌‌کنند که کاربران بیشترین ستاره و امتیاز را به آنها داده‌اند. چنین فرآیندی در چینش سایت‌ها یا رابط‌های مبتنی بر وب ۲ در بازارهای آیتیونز یا گوگل پلی هم دیده می‌شود.

مهدی صارمی‌فر