خاطره آن کتاب خوب

نمایشنامه خوانی خوب است اما اجرا نیست. نوعی نوستالژی تأویل و بازخوانی متن در حال و هوای ویژه تیپ خاص است. معمولاً دانشجویان و فارغ التحصیلان تئاتر برای شروع کار به نمایشنامه …

نمایشنامه خوانی خوب است اما اجرا نیست. نوعی نوستالژی تأویل و بازخوانی متن در حال و هوای ویژه تیپ خاص است. معمولاً دانشجویان و فارغ التحصیلان تئاتر برای شروع کار به نمایشنامه خوانی می پردازند. شاید نمایشنامه خوانی از داستان خوانی می آید. پیش از این در مراسم فرهنگی و جریان های هنری شاهد داستان خوانی و صد البته شعرخوانی نیز بوده ایم. اما شعرخوانی و داستان خوانی یک قدم به گونه «خوانش» نزدیک ترند. اگرچه «خوانش» در رسانه بویژه رسانه گرم (رادیو) بستر واقعی خود را می یابد. تئاتر دکلمه نیست. در قرائت زبان شناختی در متد دکلماسیون متن قرار نمی گیرد، اگر هم قرار بگیرد، در رسانه ای مانند رادیو جواب می دهد.

شاعر و منتقدی می گوید: شعر حرکت آهنگین و نثر پیاده روی است. شعر اگر هم در فضای باز و برای عده ای تماشاگر دکلمه شود، گیرایی متن را ندارد، اگر هم شنیداری می شود، شنیداری شدنش تأثیرگذار نیست. شعر هم در رادیو، یا رسانه شنیداری مثل کاست تأثیرگذار می نماید. همچنین داستان، خوانش متن در متن است. نه خوانش متن در لوکیشن و مقابل دیدگان تماشاگر. با این حال هم شعرخوانی و هم داستان خوانی از مراسم فرهنگی، سالیان، بوده است. طی سال های اخیر نیز شاهد رواج زیاد نمایشنامه خوانی هستیم. دوباره تأکید بر این است که نمایشنامه خوانی ضرری ندارد، خوب است اما چندان هم با تئاتر به معنای واقعی اش رابطه تنگاتنگ ندارد. یکی از کارهای سال های اخیر تئاتری های نسل نو اجرای تک نفره است.

شاید چنین آغازی بهتر می نماید. زیرا در هر حال اجرا است. بازیگر ۲ ماه، ۴۰ روز مانده به اجرا ضبط صوتش را در کوچه، خیابان و منزل از گوشش جدا نمی کند، چند بار دیالوگ ها را خوانده و حفظ کرده و حالا در اوقات معمولی زندگی و نه تمرین دوباره آن را گوش می دهد. قصه همین است، اولین رمز داشتن بیان خوب شنیدن خوب است؛ وقتی می شنویم به خوبی بیان می کنیم. نمایشنامه خوانی می تواند از چنین منظری تأثیرگذار باشد. زیرا اجرا نیست. یادی از متن است. منتهی در بستر باز در مقابل دیدگان تماشاگر، بدون طراحی صحنه، ایجاد چشم انداز دیداری، دیالوگ ها فقط خوانده

می شود، از روی کتاب! در حد فاصل بیان معیار و گفتار، در مرز، بیان تئاتری و دکلمه.

اما تئاتر بی برو برگشت هنر اجراست. هنر دوبارسازی فضا، مکان، زمان، شخصیت ها و تشخص بخشیدن به هویت دراماتیک آنها در منظرگاه تماشاگر و صحنه تعریف شده در مکان و زمان.

بنابراین آنچه برای بچه های تئاتری مهم جلوه گری می کند، خیز برداشتن به سوی اجرا است. شنیداری کردن متن خوب است. اما اله مان های شنیداری همواره برای یک نفر ساخته و پرداخته می شوند، حداقل برای یک مکان کوچک. اگر ۱۰ نفر به قصه رادیویی گوش دهند، قطعاً صددرصد تمرکز ندارند. این در حالی است که رادیو تریبون است. ناچار از گوش دادن به آن هستیم. در تاکسی و اتوبوس چنان ما را غافلگیر می کند که امکان حواس پرتی به ما نمی دهد. غرق در دیالوگ ها و بیان می شویم. گویی استودیو ذهن ماست. صدای بازیگران و صداپیشه گان در لابه لای فکر و ذهن ما می پیچد.

او حضور ناگهانی در لوکیشن است. در لابه لای دقایقی از شب، روز، خیابانی، اتوبانی، محله ای و شهرکی. او می آید، ما برای گوش دادن به صدای او پیش قدم نمی شویم. اما نمایشنامه خوانی اینطور نیست. تماشاگر می آید، تا خاطره کتابی را بشنود. یک لحظه دکلمه بد از آب درمی آید، از سالن می رود و به صندلی خود وقت بخیر می گوید. نمایشنامه خوانی به عنوان یک مراسم، یک فرهنگ، یک حال و هوا، خاطره و نوستالژی جذابیت دارد. جشنواره ها و رویدادهای نمایشنامه خوانی هم همین طور. مراسم فرهنگی اند. یادآوری، خواندن و دکلمه ادبی درام در میان جمع. همچنان که این رسم قبلاً بوده است. داستان نویسی گفته است داستان کوتاه یعنی اثری که بتوان آن را سر سفره شام تعریف کرد. این هم خود رنگ و بوی رسم دارد؛ بسیاری از خانواده های اهل ادب و فرهنگ به صورت دسته جمعی می نشستند، یک نفر با صدای بلند داستانی را می خواند و بقیه گوش می دادند.

در شکل شخصی و محدود به مکان چنین کاری خود کیفیتی دراماتیک دارد، اما تئاتر نیست. یک نفر شعر، داستان، قصه و نمایشنامه می خواند، بقیه گوش می دهند، اتاق، اتاق است، خانه، خانه و اعضای خانواده هم مشغول گوش دادن، مثل لحظه ای از لحظه ها.

در گستره ای فراتر نمایشنامه خوانی هم کیفیتی دراماتیک دارد، خواندن یک نمایشنامه پشت میزی و دو صندلی، در کلاس دانشگاه، سالن آمفی تئاتر، یک کافه یا هر لوکیشن اجرایی دیگر.

اما آنچه در کنار نمایشنامه خوانی مهم و حیاتی می نماید، اجرا است. اجرایی که بازخوانی، بازسازی، بازتولید، تعریف دوباره متن در یک فضا و مکان و زمان ارائه شده است.