محیط زیست در چنبره اقتصاد

اما یکی از مسائل واضح این است که خطرات مشکل محیط زیست در تمام کشورها یکسان نیست زیرا عواملی همچون شرایط اکولوژیکی , اقتصادی, اجتماعی, جغرافیایی و میزان صنعتی بودن کشورها و نحوه استفاده از صنایع در کشورهای مختلف باهم تفاوت دارد

وقوع دو انقلاب صنعتی و تکنولوژیکی از جمله اتفاقاتی بودند که باعث رشد مادی در جوامع معاصر شدند اما آنها منشأ خطر برای محیط زیست انسان ها نیز به شمار می روند. درباره این مسئله که رشد صنعتی سریع، استفاده بیش از حد خاک، مصرف روزافزون کالاها، افزایش جمعیت و تراکم آنها در مناطق شهری به محیط زیست آسیب می رساند هیچ کس شک و تردید ندارد اگرچه تاکنون برآورد دقیقی درباره میزان خسارت ها انجام نشده است. اما کاهش منابع طبیعی، بیابان زایی، بارش باران های اسیدی، سوراخ شدن لایه ازن، کاهش آب های زیرزمینی، انقراض برخی از انواع موجودات زنده، تغییرات آب و هوایی ناشی از دی اکسید کربن بر صحت بشریت و محل سکونت وی تأثیر گذاشته است.

اما یکی از مسائل واضح این است که خطرات مشکل محیط زیست در تمام کشورها یکسان نیست زیرا عواملی همچون شرایط اکولوژیکی ، اقتصادی، اجتماعی، جغرافیایی و میزان صنعتی بودن کشورها و نحوه استفاده از صنایع در کشورهای مختلف باهم تفاوت دارد. واقعیت این است آنچه که در قرن فعلی رخ می دهد به بهره برداری انبوه از منابع طبیعی و آلودگی های ناشی از صنایع جدید بازمی گردد به طوری که اختلالاتی را در موازین دقیق کره زمین ایجاد کرده است و این مسئله بر زندگی انسان ها تأثیر گذاشته و جامعه بشریت تا حدی توانایی خویش برای هماهنگی با متغیرهای به وجود آمده را از دست داده است. اکنون بشریت با شرایطی روبه رو شده که در گذشته سابقه نداشته است و سازگاری با آثار منفی برخی از آلاینده های صنعتی و سایر مشکلات دنیای جدید که ناشی از شیوه های زندگی امروزی است امکان پذیر نیست.

در شرایط کنونی برای دولت ها دشوار است که در سایه متغیرهای فعلی سکوت اختیار کنند و واکنشی نشان ندهند، در حالی که بخش زیادی از ملت ها نسبت به محیط زیست آگاهتر شده اند. کشورهای صنعتی در پایان دهه شصت اعتراف کردند که تدوین سیاست های جدیدی برای حمایت از محیط زیست امری ضروری است. کشورهای فوق به این نتیجه رسیدند که فقط تشویق برای افزایش تولید کالاها و خدمات کافی نیست بلکه باید به بهبود کیفی زندگی شهروندان نیز توجه شود. در سایه سیاست هایی که در این راستا تصویب شد تولید دی اکسید کربن علی رغم نشاط اقتصادی تا حدی کاهش یافت و آلودگی تعدادی از رودخانه ها و دریاچه ها کمتر و کیفیت هوا خصوصاً در شهرهای بزرگی همچون توکیو، لندن و پاریس بهتر شد.

مشکل محیط زیست از جمله مشکلاتی است که کاملاً با مسئله اقتصاد مرتبط است زیرآلودگی نتیجه مستقیم فعالیت های اقتصادی است و مبارزه با آلودگی آثار مهمی بر فعالیت های اقتصادی برجای می گذارد. اصول اقتصادی که سیاست های حمایت از محیط زیست بر آن استوار است همچنان ناهماهنگ اند و همچنان سؤالاتی باقی مانده که لازم است تا پژوهشگران اقتصادی ومحیط زیست با دقت بیشتری پاسخگوی آنها باشند. از جمله این سؤالات عبارتند از: مظاهر و پدیده های آسیب رسان به محیط زیست کدامند مسئولان و قربانیان آلودگی محیط زیست چه کسانی هستند چگونه می توان بر آسیب های وارده به محیط زیست غلبه کرد و یا آنها را کاهش داد پیامدهای سیاست های حمایت از محیط زیست بر تولید، سرمایه گذاری، نیروهای کار و توزیع درآمدها چیست دیدگاه های پژوهشگران درخصوص مکانیزم های سیاست های زیست محیطی به سه بخش عمده تقسیم می شود.

▪ اول: برخی ها معتقدند که مکانیزم های بازار پس از توسعه می تواند مانع بحرانی شدن مشکلات محیط زیست شود و جایگاه اقتصاد را نیز حفظ کند.

▪ دوم: بخش دیگری از پژوهشگران بر این باورند بهترین استراتژی برای حمایت از محیط زیست و بهبود کیفیت آن عبارتست از اقدام دولت ها در راستای تدوین قوانین و لوایح الزام آور در خصوص حفظ محیط زیست و عدم لطمه زدن به آن و گروه سوم از پژوهشگران گزینه وضع مالیات را مطرح می کنند. این گروه اعتقاد دارند تحمیل مالیات بر عوامل آلوده کننده و آسیب رسان به محیط زیست باعث می شود تا افراد، تأسیسات آلوده کننده و کل افراد جامعه دریابند که وارد کردن خسارت به محیط زیست برایشان هزینه دارد و آنها این هزینه را در محاسبات و برنامه ریزی ها برای تولید و مصرف در نظر می گیرند و سرانجام مالیات آنها را وادار می کند تا وارد کردن خسارت به محیط را به کمترین حد ممکن تقلیل دهند.

با نگاهی به نظرات اقتصاددانان به این نتیجه می رسیم که دیدگاه های آنها درباره مسائل فوق با هم اختلاف دارد و آنها برای ریشه کنی مشکلاتی که محیط زیست را هدف قرار داده است برنامه خاصی ندارند. بلکه هدف آنها دستیابی به میزان آلودگی است که برای محیط زیست قابل تحمل باشد و این مسئله کاملاً با خواسته های پژوهشگران علوم طبیعی تناقض دارد و طرفداران حمایت از محیط زیست را ناامید می کند.

باوجود اختلافاتی که اقتصاددانان با همدیگر دارند به این مسئله اعتراف می کنند که سیستم فعلی تولید، آثاری را از خود برجای می گذارد که برای محیط زندگی انسان ها مناسب نیست از جمله آثار می توان به آلودگی هوا، آب و وارد شدن آشغال ها به طبیعت و لطمه زدن به مناظر طبیعی اشاره کرد. اما اقتصاددانان معتقدند که این آثار در اصل عبارتست از نتایج ثانوی عملیات تولید که با تولیدات نهایی در راستای فروش تفاوت دارد و واحدهای تولیدی خواهان ایجاد آن نیستند بلکه ناخواسته ایجاد می شوند. در ادبیات اقتصادی جدید به آثار جانبی فوق هزینه های خارجی گفته می شود.

به طور کلی هر پدیده ای که به رفاه شهروندان لطمه وارد کند اما به تبادل تجاری و نقدی مربوط نشود هزینه های خارجی گفته می شود در حالی که این پدیده به طور تصادفی وارد زمینه اقتصاد نشده است. اما با توجه به این افکار اقتصاددانان معاصر، تا مدت زمان طولانی از این پدیده چشم پوشی خواهد شد زیرا هزینه های خارجی در محاسبات واحدهای مسبب آلودگی جایی ندارد اگرچه آثار آن به اشخاص، تأسیسات دیگر و به طور کلی محیط لطمه وارد می کند. سهل انگاری درخصوص بررسی آثار اقتصادی مرتبط به هزینه های خارجی به تحلیلات اقتصادی سنتی بازمی گردد به طوری که از زمان آدام اسمیت به ظواهر مختلف بازار، کالاها و خدمات پرداخته می شد. اما پیروی از این شیوه، شیوه درستی نیست زیرا برای مثال مسئله هوا در تبادلات تجاری فاقد اهمیت است در حالی که زندگی انسان ها بدون وجود هوای سالم امکان پذیر نیست.

مترجم اسد شکورپور

منبع: مکتوب