تاثیر فناوری زیستی در افزایش رفاه عمومی

مهمترین مسائل روزمره بشر از دیرباز, تامین سلامتی خود و جامعه بوده است تامین سلامتی جامعه ارتباط مستقیم با بهداشت و تامین غذای سالم دارد

با توجه به این كه فناوری زیستی علم استفاده از سلول زنده است و با توجه به این كه قدمت تولید فرآورده های تخمیری نظیر تولید ماست، سركه، پنیر و غیره به ۸۰۰۰ سال پیش می رسد لذا می توان گفت كه قدمت فناوری زیستی نیز به همین میزان است. از آن زمان بشر بدون اطلاع از وجود میكروارگانیسم ها نه تنها راز تولید موادغذایی جدید بلكه حفظ و نگهداری آنها و ممانعت از فساد موادغذایی را از روش تخمیر ابداع نمود. نقش میكروارگانیسم در تولید این فرآورده ها توسط لویی پاستور دانشمند فرانسوی به ثبت رسید و از این پس نگرش جدیدی در علم فناوری زیستی حاصل گردید. شروع جنگ جهانی اول رونق تولید گلیسرول جهت تولید مواد منفجره توسط آلمان را به همراه داشت و از طرف دیگر انگلیس از میكروب كلستریدیوم استوبوتیلیكوم تولید استن و بوتانل را آغاز نمود. در سال ۱۹۴۰ فلمینگ با تولید آنتی بیوتیك پنی سیلین توسط كپك پنی سیلیوم و پیشرفت تولید صنعتی باعث نجات جان میلیون ها نفر شد و در مسیر پیشرفت با استفاده از روش های نوین اصلاح نژاد و تولید سویه های مناسب جهت تولید بالاتر و با كیفیت بهتر، باعث اقتصادی تر شدن تولید محصول گردید. این روند روز به روز با گشودن درهای جدیدی از جمله تولید پروتئین تك یاخته ها، تولید حشره كش های میكروبی، كودهای بیولوژیك، انواع داروها و آنزیم های صنعتی ادامه یافت.

پس از معرفی DNA توسط واتسون و كریك و شناسایی ابزارهای دستكاری ژنتیكی، فناوری زیستی وارد عرصه جدیدی گردید. دانشمندان ابزار بسیار قدرتمند و موثری یافته بودند كه آنها را قادر ساخت هر سلول زنده را به یك كارخانه كوچك تولید مواد بیولوژیك تبدیل سازد.

از این مرحله فناوری زیستی مدرن كه اساس آن دستكاری ژنتیكی بود خود را به دنیای بشری معرفی نمود. در سال ۱۹۸۴ اولین واكسن دامی با كمك فناوری زیستی و مهندسی ژنتیك تولید گردید. از طرفی مواجه شدن بشر با كمبود موادغذایی، انسان را به تفكر تولید پروتئین تك یاخته از سلول های میكروبی انداخت و تا جایی كه امروزه مقادیر زیادی پروتئین تك یاخته جهت موادغذایی انسان و دام استفاده می گردد. تولید موادغذایی تخمیری، گیاهان مقاوم به آفات، گیاهان مقاوم به كم آبی، افزایش تولید موادغذایی غنی از پروتئین، افزایش میزان روغن دانه های روغنی و حتی تولید مواد دارویی در گیاهان باعث شده كه بشر را قادر سازد، همسو با رشد بی رویه جمعیت، توان تولید موادغذایی را نیز افزایش دهد . از طرفی از سال ۱۹۷۰ بشر با مقاوم شدن حشرات و آفات به سموم شیمیایی خود را با بن بست زیست محیطی بزرگی مواجه دید. به طوری كه در ۱۹۸۰ مجموعاً ۳۹۲ گونه مقاوم مایت و كنه به آفت كش ها شناسایی گردید و این در حالی بود كه در ۱۹۵۵ تنها ۲۵گونه مقاوم شناسایی شده بود. این پدیده باعث شد كشاورزان به صورت بی رویه مصرف سموم كشاورزی را افزایش دهند و با افزایش مصرف این سموم، علاوه بر آلوده شدن محیط زیست به انبوه حشره كش ها باعث مسمومیت تعداد زیادی از افراد گردید به طوری كه WHO گزارش نمود كه سالانه بیش از یك میلیون مسمومیت با آفت كش ها در جهان گزارش می شود كه بیش از دو درصد آنها به مرگ منجر می شود. در این زمان فناوری زیستی با معرفی حشره كش های بیولوژیك و مبارزه بیولوژیك خود را به جهان معرفی نمود. از طرف دیگر استفاده بی رویه از كودهای شیمیایی باعث آلوده شدن آب های زیرزمینی و به هم خوردن تعادل عناصر و میكروارگانیسم های خاك گردید. دانشمندان سویه های میكروبی را به كشاورزان معرفی نموده كه این سویه ها، نه تنها هیچ خطری برای انسان ندارد بلكه با برآورده كردن نیازهای غذایی گیاهان می توان آنها را به جای كودهای شیمیایی استفاده نمود. استفاده از میكروارگانیسم های حل كننده فسفات و میكروارگانیسم های تثبیت كننده ازت باعث افزایش راندمان تولید گیاهان در مزارع گردید بدون این كه با مصرف كودهای شیمیایی میزان آلودگی نیتریت و نیترات را در آب های زیرزمینی افزایش داد.

فناوری زیستی در عرصه محیط زیست پای را فراتر گذاشته و با استفاده از این علم می توان آلودگی های نفتی آب و خاك، آلودگی به مواد پلاستیكی دیر تجزیه شونده، آلودگی های شیمیایی با سموم شیمیایی، رنگ ها، فلزات سنگین، مواد رادیواكتیو را نیز حذف نمود و حتی با تولید بیوفیلترهای مناسب آلودگی های مواد را نیز می توان برطرف نمود.اما جنبه های به كارگیری فناوری زیستی در محیط زیست، كشاورزی، صنایع غذایی و شیمیایی تنها بخش كوچكی از كاربردهای این علم است به طوری كه اكنون فناوری زیستی تبدیل به یكی از پردرآمدترین صنایع دنیا شده است و به نظر می رسد كه تا سال ۲۰۱۰ میزان درآمد این فناوری از مرز ۹۰ میلیارد نیز بگذرد كه سهم صنایع دارویی و بهداشتی از همه صنایع دیگر بارزتر و چشمگیرتر است. در زمینه بهداشت، فناوری زیستی نوین در دو شاخه تشخیص و درمان پیشتاز بوده است. تشخیص سرطان ها، بیماری های ژنتیكی، بیماری های قلبی و عروقی، بیماری های خونی، بیماری های عفونی، بیماری های متابولیك، بیماری های ایمونولوژیك و غیره از جمله بیماری هایی است كه تكنیك های فناوری زیستی در تشخیص و درمان آنها كمك شایانی می نمایند. در ایران نیز دانشمندان ایرانی از این روند عقب نمانده اند به طوری كه امروزه علاوه بر تولید فرآورده های بیولوژیك سنتی نظیر الكل، خمیر مایه، سركه، پروتئین دامی، فناوری تولید حشره كش های میكروبی، داروهای نو تركیب نظیر هورمون رشد، اینترفرون از مرحله تحقیق پای را فراتر گذاشته و در مرحله تولید انبوه قرار گرفته است. از طرف دیگر دستیابی كشور به تكنولوژی سلول های بنیادین، به نتیجه رسیدن تحقیقات متعدد تولید واكسن های نوتركیب و دستیابی كشور به فناوری ساخت فرمانتور، چشم انداز امیدواركننده ای را در این راستا نمایان ساخته است. در پایان یادآور می شود كه این فناوری همچون تیغ دولبه ای است كه از یكسو روند رشد كشور را سرعت می بخشد و كشور را در سطح كشورهای صنعتی دنیا قرار می دهد و از سوی دیگر در صورت عدم كنترل صحیح و دقیق ممكن است باعث خسارت های جبران ناپذیری گردد كه مدیریت علمی توجه مسئولین و سرمایه گذاری كافی در این راستا الزامی است.