باید آزاد باشم

منسل آهنگسازی است که در عرض چند سال توانسته موفقیت در یک گروه راک را به موفقیت و رشدی سریع و بی نظیر در موسیقی فیلم بدل کند

● درباره موسیقی فیلم چشمه آخرین ساخته کلینت منسل

فیلم «چشمه» (Fountain) یکی از بهترین های سال ۲۰۰۶ بود که موسیقی زیبای آن نقطه قوت بزرگی در موفقیت فیلم به حساب می آید. به نظر می رسد که آرنوفسکی هم در تولیدات سینمایی خود علاقه به استفاده از تیم (اگر بشود اسمش را تیم گذاشت) دارد، یا حداقل آنکه به استفاده از چند تن از مهره های فیلم های گذشته خود، به طوری که مثلاً در این فیلم هم از بازیگرانی چون «الن برستین» و «مارک ماگولیس» که در فیلم «مرثیه ای برای یک رویا» حضور داشتند استفاده کرده است و همچنین از آهنگساز طلایی دو فیلم گذشته خود «کلینت منسل». البته منسل هم همچون فیلم «مرثیه ای برای یک رویا» دوباره کوارتت «کرانس»۱ را فراخوانده تا اثر زیبای دیگری با هم خلق کنند.

همکاری درن آرنوفسکی و کلینت منسل در سومین پروژه کاری باز هم اثری موفق از آب درآمده است. هر دو فیلم قبلی آرنوفسکی که موسیقی آن توسط منسل ساخته شده بود، جزء بهترین همکاری های سینما و موسیقی بودند (به یاد بیاورید موسیقی شاهکار فیلم «مرثیه ای برای یک رویا» را که چگونه ضرباهنگ و نوای موسیقی ساخته منسل باعث دوچندان شدن احساسات بیننده با آنچه می دید می شد). نکته بسیار قابل توجه در کارهای منسل قدرت انطباق تحسین آمیز موسیقی او با شرایط و حال و هوای فیلم است.

چرا که او کارهایی همچون موسیقی فیلم «ساهارا» که کاری جزمانند است و همچنین فیلم «هلاکت» که تلفیقی از تکنو و راک است را هم در کارنامه دارد. به طوری که اگر به نام آهنگساز این فیلم ها توجه نکنید، سخت می توان حدس زد که هر سه اثر یک نفر است.

موسیقی فیلم «چشمه» موسیقی محزونی است که غم در سراسر آن جریان دارد، بر عکس موسیقی فیلم «مرثیه ای برای یک رویا» که در هر صحنه از فیلم موسیقی مطابق حس و حال فیلم در جریان بود، بعضی اوقات موسیقی ریتمیک، بعضی اوقات غم انگیز و محزون و گهگاه موسیقی های تند مطابق با حال و هوای افراد درون فیلم. ولی موسیقی فیلم «چشمه» تماماً بر حالت هایی تیره و غمناک تکیه می کند.

موسیقی فیلم همزمان با مراحل تولید پس از فیلمبرداری ضبط شده است. فیلمی که حدوداً ۶ سال برای ساخت آن زمان صرف شد. منسل حین ساخت و اجرای اثر دائم سعی داشت حال و هوای فیلم را با روش های گوناگون زنده کند تا حس فیلم هر چه بیشتر در موسیقی جریان داشته باشد. او در این باره می گوید؛ «برای ساخت موسیقی لازم بود فیلم را بارها ببینم و حس کنم که چه حس هایی در من به وجود می آید.»

او در مصاحبه ای در خصوص ساخت موسیقی این فیلم می گوید؛ «وقتی شما با کسی همچون «درن» کار می کنید، کسی که من همان اندازه که با او دوست هستم همان قدر از او درک هنری دارم، و زمانی که او ایده خود را برای من شرح می دهد حس می کنم که دوست دارم امکاناتم برای ساخت موسیقی بی نهایت باشد... روش من برای نوشتن موسیقی فیلم آن است که جذب فیلم شوم. مجذوب آنچه «درن» به من می گوید... و به مکانی بروم که بتوانم آزادانه آنچه در سر دارم را به موسیقی تبدیل کنم... من بهترین کارهایم را با آرنوفسکی انجام داده ام...»

از دیگر نکات قابل توجه در موسیقی فیلم استفاده منسل از گروه آوانگارد، «پست راک»۲و اسکاتلندی «ماگ وی»۳ با صداهای گیتار پرحرکتشان و گیتار بیس ملودیک آنها است، که به قسمت های تاریک موسیقی جلوه زیبایی داده است. صداهای گیتار این آلبوم۴ باعث شده پس زمینه ای دراماتیک و زیبا برای اجرای ارکستر چهارنفری باشد. این زمینه سازی خصوصاً در قطعات «وحشت مقدس» و «درخت زندگی» قابل شنیدن است.

منسل که با «چشمه» در سال ۲۰۰۶ خوش درخشیده بود، در دو مسابقه مغلوب شد. او اول در جایزه گلدن گلوب برای بهترین موسیقی فیلم ارژینال کاندید بود، ولی در نهایت مغلوب الکساندر دسپلت برای فیلم «حجاب رنگی» شد و سپس در جایزه منتخب منتقدان مغلوب فیلیپ گلس برای فیلم «شعبده باز» شد، تا اینکه نهایتاً جایزه نخست اتحادیه منتقدین فیلم شیکاگو را برای بهترین موسیقی فیلم ارژینال دریافت کرد. آلبوم «چشمه» از ۱۰ قطعه تشکیل شده و کل زمان آن ۱۵/۴۶ دقیقه است.

در موسیقی فیلم «چشمه» دو موتیف اصلی وجود دارد؛ اول اجرای پنج نت ساده است که در ادامه شروع موسیقی (فیلم) می شنویم و دوم موتیف سه نت، که تقریباً در تمام موسیقی فیلم جریان دارد و بسیار شبیه تم قسمتی از موسیقی فیلم «مردان ایکس؛ آخرین مقاومت» است. این موتیف ها در اشکال گوناگون اجرا شده و در جاهایی نیز با یکدیگر ترکیب می شوند تا در نهایت تم اصلی را به وجود آورند. شروع و پایان آلبوم با اشاراتی کوچک و آرام بر روی پیانو است. در قطعه شماره یک، «آخرین مرد»، موتیف های مورد اشاره آرام آرام آغاز می شوند و تا آنجا پیش می روند که در قطعه سوم آلبوم «درخت زندگی» کامل می شوند.

در قطعه «درخت زندگی» که با یک درام سنگین و کوبنده آغاز می شود، موتیف دوم مذکور (سه نت) همراه با یک ویولنسل الکترونیکی اجرا می شود. این حجم صدای بالا و کوبنده در این قطعه و همچنین قسمت پایانی قطعه «مرگ جاده ای به سوی وحشت است» یادآور قسمت های الکترونیکی خشن موسیقی فیلم «غروب بلک هاوک» اثر « هانس زیمر»۵ (به کارگردانی ریدلی اسکات) است. «شیبالبا»، قطعه ششم آلبوم قطعه ای آرام و زیباست که یادآور صحنه های بدیع و حیرت انگیزی در فیلم است که در آن درن آرنوفسکی سراغ به تصویر درآوردن دنیای مردگان اقوام مایا رفته است.

قطعه «مرگ جاده ای به سوی وحشت است» را می توان بهترین قطعه آلبوم نامید؛ قطعه ای که انگار منسل هر آنچه داشته است در آن استفاده کرده. قطعه ای که شامل طیف گسترده ای از صداهای مختلف است. قطعه با نواهای آرامی از تم کامل آلبوم (آداجیویی غمگین) و موتیف سه نت پیاپی آغاز می شود و پیانو آرام آرام به زیر رفته و صدای ویولنسل است که بر آن غلبه می کند. تم اصلی در این قطعه حضور دارد و چند باری جای خود را با موتیف های آلبوم عوض می کند تا در حرکت هایی دارای رفت و برگشت های کوتاه زیبایی دوچندانی به قطعه دهد. در آخرهای آهنگ و حدوداً دو دقیقه مانده به پایان قطعه، پرکاشن به خوبی و در موقعی که انگار حضورش ضروری است اضافه می شود.

پس از آن نوبت ویولنسل و گیتار الکترونیک است که اضافه می شوند و تکه های کوچکی از تم اصلی را البته با سرعتی کمی بیشتر از سرعت تم اصلی و موتیف هایی که در پس زمینه در حال نواخته شدن هستند اجرا می کنند. اجرای قطعات چه در این قطعه و چه در دیگر قطعات (کل آلبوم) به زیبایی و مهارت هر چه تمام تر توسط کوارتت «کرانس» و گروه راک «ماگ وی» اجرا می شوند. تعدادی از قطعات در طول فیلم بیش از یک بار استفاده می شوند ولی در نسخه موسیقایی اثر (آلبوم) برای پرهیز از تکرار های بیهوده، زمان کنترل شده و در حد قابل قبولی تنظیم شده است.

نت نویسی منسل برای هر ساز ساده است، تعداد و تنوع سازها محدود است و تم ساده ای نیز ساخته شده است، ولی حس بالای موسیقایی وی و درک کامل حال و هوای فیلم توسط او در نهایت باعث شده قطعه ای بسیار زیبا که دارای لایه های بسیار ظریف و شنیدنی است پدید آید. یکی از موارد بسیار جالب و قابل توجه در ساخت این اثر آن است که نشان می دهد چگونه المان های الکترونیکی به خوبی می توانند در کنار سازهای ارکستری کار کنند به طوری که نه تنها از ارزش سازها و صداهای ارکستری کاسته نشود بلکه بر زیبایی و جذابیت های آن نیز اضافه شود.

آلبوم با قطعه ای به نام «با هم برای همیشه زندگی خواهیم کرد» با پیانویی آرام و دلنشین که توسط رندی کربر نواخته می شود پایان می یابد.

● درباره کلینت منسل

منسل آهنگسازی است که در عرض چند سال توانسته موفقیت در یک گروه راک را به موفقیت و رشدی سریع و بی نظیر در موسیقی فیلم بدل کند. حالا او و موسیقی های مدرنی که برای فیلم های سینمایی می سازد جزء بهترین ها هستند. کلینت منسل متولد سال ۱۹۶۳ در کاونتری انگلستان است. او از سال ۱۹۸۱ تا به حال حضوری مداوم در عالم موسیقی داشته است؛ ابتدا با گروه راک «پاپ خودش را خواهد خورد» و سپس با آهنگسازی در سینما. اولین تجربه وی در سینما در سال ۱۹۹۸در فیلمی به کارگردانی درن آرنوفسکی بود. که گرچه با رقم عجیب و غریب و حیرت انگیز ۶۰ هزار دلار ساخته شده بود، ولی سر و صدای زیادی به پا کرد و فیلم بسیار جالبی بود.

او طی ۹ سال گذشته ۲۲ تجربه دیگر را در عالم سینما تجربه کرده است و تا دریافت جایزه گلدن گلوب هم بالا رفته است (گرچه که هنوز این جایزه را دریافت نکرده). منسل درباره خودش می گوید؛ «من واقعاً آدم خوشبختی هستم، من خیلی چیزها یاد گرفته ام. برای هر فیلمی که کار کرده ام چیزهای متفاوتی یاد گرفته ام. هنوز آن قدرها تجربه ندارم که بتوانم سه هفته ای موسیقی برای یک فیلم بسازم..... کارگردانانی که سراغ من می آیند، می دانند که من برای مدت سه، چهار یا حتی پنج ماه خودم را وقف کار می کنم.» آرنوفسکی پس از همکاری با منسل او را برای ساخت موسیقی فیلم دیدنی «مرثیه ای برای یک رویا» دعوت می کند. همکاری این دو در این فیلم فوق العاده است و چنان اثری بر بیننده می گذارد که تا روزها و ماه ها نواهای شنیده شده و صحنه های دیده شده در ذهن بیننده مرور می شوند.

منسل دراین باره می گوید؛ «وقتی روش درن را برای تدوین فیلم دیدم، با خودم گفتم خدایا، این غیرممکنه... چطور ممکنه که همون جوری که من موسیقی فیلم را نوشتم، درن هم به تدوین فیلمش نگاه کنه...» پس از همکاری موفقیت آمیز آرنوفسکی و منسل در سال ۲۰۰۱، منسل با دو پیشنهاد همزمان مواجه شد که هر دو آنها را پذیرفت. منسل و آرنوفسکی باز هم با هم همکار شدند.

این بار برای فیلم «چشمه» که ۶ سال زمان برای ساخت آن صرف شده بود و ۳۵ میلیون دلار بودجه. منسل طی این ۹ سال طیف متنوعی از موسیقی فیلم ها را تجربه کرده و با افراد زیادی کار کرده است. پای او حتی به تلویزیون هم برای ساخت موسیقی سریال باز شده است.

او امروزه از اینکه تا به حال کارهای متنوعی انجام داده خوشحال است، در این باره می گوید؛ «در حال حاضر می توانم دو یا سه کار را طی یک سال انجام دهم؛ کارهایی که اساساً هیچ گونه شباهتی با یکدیگر ندارند... امیدوارم بتوانم بیشتر کارهایی را انتخاب کنم که موجب موفقیت و شکوفایی من می شوند، کارهایی که می توانم آنها را در ابتدا خوب بفهمم. تا اینکه آینده کاری خود را در کنترل داشته باشم، نه آنکه هر چه به من پیشنهاد شد بپذیرم و این پیشنهادهای دیگران باشد که آینده مرا می سازد.»

کامران معتمدی

پی نوشت ها

۱- کوارتت کرانس گروه ارکستری چهارنفره امریکایی است متشکل از سه نوازنده ویولن و یک نوازنده ویولنسل که در سال ۱۹۷۵ تشکیل شده است و فعالیت های زیادی تا به امروز داشته اند. سبک غالب کاری آنها را موسیقی کلاسیک معاصر می دانند. آنها کارهای متنوعی تا به امروز انجام داده اند که از جمله می توان به همکاری با آهنگسازان کشورهای مختلف (از جمله آذربایجان و آرژانتین)، همکاری با آهنگسازان مشهوری چون فیلیپ گلس و اجرای موسیقی فیلم را نام برد. آنها تا به امروز اجرای موسیقی ۳ فیلم «مرثیه ای برای یک رویا»، «مخمصه» و «چشمه» را انجام داده اند.

۲- پست راک سبک موسیقی ای است که از اواسط دهه ۸۰ در امریکا و انگلستان به وجود آمد و نوعی ساختارشکنی در استفاده از المان های سنتی راک را به همراه داشت و در ضمن چگالی بالایی از صدا در آهنگ های ساخته شده به وجود می آورد. در آن غالباً از سازهایی مثل ساکسیفون، پیانو، ویولنسل، ویولن و پیانو استفاده می شود.

۳- ماگ وی؛ یکی از گروه های معروف سبک پست راک است، که در سال ۱۹۹۵ تشکیل شده و ۶ آلبوم استودیویی را تا به حال ضبط کرده اند که آخرین آنها «زیدان؛ تصوری از قرن ۲۱» نام دارد. آنها تا به حال سینما را هم تجربه کرده اند که می توان به همین آلبوم آخرشان و موسیقی فیلم های «چشمه»، «گناه میامی» (اثر مایکل مان) و «ویکر پارک» اشاره کرد.

۴- برای راحتی کار کل موسیقی فیلم را همان طور که هست، یعنی آن طور که جداگانه به عنوان اثر موسیقایی به فروش می رسد، آلبوم می نامیم.

۵- هانس زیمر آهنگساز مشهور آلمانی (متولد ۱۹۵۷) است که برای بیش از ۱۰۰ فیلم تا به حال آهنگسازی کرده و فیلم های مشهور و مهمی همچون رمز داوینچی، آخرین سامورایی، بتمن آغاز می کند، هانیبال، ماموریت غیرممکن ۲، گلادیاتور، تلما و لوئیس، کارتون های شیرشاه و ماداگاسکار و... را در کارنامه دارد. وی جوایز زیادی را تا به حال کسب کرده است که جایزه اسکار برای کارتون شیرشاه و جایزه گلدن گلوب برای فیلم گلادیاتور از آن جمله است.