غم فراق شور اشتیاق

همان گونه که ورود ماه مبارک رمضان برای مومن خوشایند و دلپذیر است, وداع و خداحافظی و فراق آن دردناک و ناراحت کننده می باشد

همان‌گونه که ورود ماه مبارک رمضان برای مومن خوشایند و دلپذیر است، وداع و خداحافظی و فراق آن دردناک و ناراحت کننده می‌باشد. فراق همدمی که در سایه فضایل آن انسان به والاترین درجات و اعلی مرتبه کمالات می‌رسد، قطعا سنگین و غیر‌قابل جبران خواهد بود. وداع با ماه مبارک رمضان، برای اولیا و دوستان خاص خداوند و کسانی که عظمت این ماه را درک نموده و از خوان ضیافت الهی متنعم گشته‌اند، حقیقتاً دشوار و تلخ است، هر چند کسانی که حسن مجاورت این ماه را درک ننموده و با نارضایتی و زحمت روزه و عبادتهای آن را انجام داده و این ماه را به سر برده باشند، طبیعتاً نباید چندان از فراقت آن احساس غربت و ناراحتی نمایند. ‏

هر اندازه معرفت انسان به مقام ماه مبارک رمضان نزد خدا، بیشتر و بهره‌مندی وی از برکات بی‌شمار این ماهِ باعظمت، فزونتر باشد به همان نسبت مفارقت و وداع او نیز دشوارتر خواهد بود. امام العارفین حضرت زین‌العابدین (ع) در دعای وداع ماه مبارک رمضان، از ماه رمضان به عنوان دوستی یاد کرده که بودنش مسرت‌آور و فقدانش موجب وحشت است: "السلام علیک من قرین جلّ قدره موجودا و افجع فقده مفقودا و مرجو الم فراقه؛ سلام بر تو ای ماهی که به هنگام آمدن بسیار مسرت آمیز بودی و به هنگام رفتن، دل را در نگرانی و اضطراب رها کردی و رفتی". امام العارفین حضرت زین العابدین (ع) که از ماه رمضان با عنوان "بزرگترین ماه خدا؛ شهر الله الأکبر" و "گرامی‌ترین یار و همراه؛ أکرم مصحوب من الأوقات" یاد کرده و برتری این ماه بر سایر ایام را، با وصف "شهر لا تنافسه الأیام؛ ماهی که هیچ زمان دیگری با آن توان رقابت و منافسه ندارد"، بیان نموده ‌است، آنچنان از فراق و جدایی این میهمان گران‌مایه اظهار ناراحتی و غم می‌کند که این فراقت را "فاجعه": "السلام علیک من قرین جلّ قدره موجوداً و أفجع فراقه مفقوداً؛ سلام بر تو که همراهی و وجودت، گرانقدر و نبودن و جدایی‌ات، فاجعه است"؛ و "مایه وحشت" می‌خواند: "و أوحشنا انصرافه عنّا؛ از اینکه (این ماه پر برکت) منصرف شد و از ما فاصله گرفت، ما را به وحشت انداخت"؛ و در فرازهای پایانی دعا، با "مصیبت" خواندن ترک این ماه، از خداوند تقاضای تدارک و جبران آن را می‌نماید: "اللهم صل علی محمد و آله و اجبر مصیبتنا بشهرنا و بارک لنا فی یوم عیدنا و فطرنا؛ خدایا، بر محمد و آل او درود فرست و مصیبتی را که با رفتن ماه رمضان بر ما وارد شده، جبران نما و روز عیدمان را بر ما خجسته گردان". ‏

امام سجاد (ع) در دعای وداع ماه رمضان، پس از احصای کلیات نعمتهای الهی و بیان اینکه بخشش‌های خداوند ابتدایی و در واقع تفضل است نه استحقاقی و اینکه ما لیاقت آنها را داشته باشیم، ماه رمضان و روزه آن را یکی از نعمتها و بخشش‌های عظیم الهی معرفی کرده و می‌فرماید: "وأنت جعلت من صفایا تلک الوظائف وخصائص تلک الفروض شهر رمضان ... وقد أقام فینا هذا الشهر مقام حمدٍ و صحبنا صحبه مبرور؛ خدایا نعمتهای فراوانی به ما دادی. یکی از برجسته‌ترین نعمتها، ماه رمضان و یکی از بهترین فضیلتها روزه این ماه است که نصیب ما کردی؛ و هیچ زمانی، به عظمت زمان ماه مبارک رمضان نیست. گذشته از آنکه شب قدر را در آن قرار دادی، این ماه را ظرف نزول قرآن کریم قرار دادی که چنین فیضی در این ماه نازل شده است. اگر کسی با قرآن باشد همراه قرآن بالا می‌رود و این را بر ملّت مسلمان منّت نهادی؛ زیرا ملتهای دیگر در ماه رمضان روزه نمی‌گیرند و این نعمت را مخصوص مسلمانان نمودی". حال جدایی از ماه رمضان با این همه برکات و معنویت و نورانیتی که به همراه داشته، قطعا برای محبین و دوستداران عبادت و مناجات و راز و نیاز با خدا بسیار ناگوار و تلخ خواهد بود.

به تعبیر امام سجاد (ع)، مصاحبت با ماه ضیافت الهی و زیستن در کنار آن، کمترین گزندی ندارد و ملال و خستگی روحی و پریشانی خلقی و کمبود در همجواری این ایام متبرک نیست، هر چه هست همه خیر، صلاح، طهارت و پاکی است که خداوند متعال برای بندگان ذخیره ساخته و این هدیه پربرکت را به امت اسلامی تقدیم داشته است: "السلام علیک غیر کریه المصاحبه و لا ذمیم الملابسه؛ درود بر تو که از مصاحبت تو ملالی حاصل نمی‌گردد و از حضورت گزندی پیدا نمی‌شود".

در بخش دیگری از این دعا، امام زین‌العابدین (ع) از طهارت و قداستی که به‌وسیله این ماه عظیم پیدا شد و تیرگی‌هایی که از دلها و جانها زدوده گردید، یاد نموده، می‌فرماید: "السلام علیک کم من سوء صرف بک عنّا و کم من خیر افیض بک علینا؛ درود بر تو ای ماهی که بدی‌های بسیار به‌واسطه تو از ما برطرف شد و خیرات و برکات فراوان به‌وسیله تو بر ما نازل گردید". در ادامه حضرت، خداوند منان را در برابر برکات ویژه‌ای که در این ماه مبارک قرار داده و به امت بزرگ اسلامی اختصاص داده، آنان را در راه به دست آوردن امتیازهای ویژه آن یاری و راهنمایی فرموده، سپاس می‌گوید و از درگاه الهی عذر تقصیر مسئلت نموده، می‌فرماید: "و اوجب لنا عذرک علی ما قصرنا فیه من حقک وابلغ باعمارنا ما بین ایدینا من شهر رمضان المقبل...؛ خدایا عذر ما را در کوتاهی‌هایمان بپذیر و عمر ما را تا ماه رمضان آینده برسان و آن گاه که به ماه رمضان آینده رسیدیم، ما را به آنچه سزاوار بندگی توست و به آنچه باید در آن فرصت انجام دهیم موفق بدار و در مدت این ماه مبارک و ایام ماه رمضان آینده اعمال صالح و شایسته را برای ما مقدر بفرما".

دعا برای درک ماه رمضان سال بعد و طلب آمرزش از خداوند، از جمله دعاهایی است که معصومین (ع) در دعای وداع با ماه مبارک رمضان از درگاه رحمت الهی مسئلت می‌نمودند، همچنان‌که امام سجاد (ع) در دعای وداع ماه رمضان می‌فرمایند: "اللهم اسلخنا بانسلاخ هذا الشهر من خطایانا و اخرجنا بخروجه من سیئاتنا و اجعلنا من اسعد اهله به و اجزلهم قسما فیه و اوفرهم حظا منه؛ خدایا ما را از ماه مبارک رمضان با عفو و آمرزش همه گناهانمان بیرون کن و ما را خوشبخت‌ترین و پراجرترین کسانی قرار ده که در این ماه روزه داشتند". جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: "در جمعه آخر ماه رمضان نزد رسول خدا (ص) رفتم، هنگامی که چشم آن حضرت بر من افتاد فرمود: ای جابر! این جمعه آخر ماه رمضان است.

پس با آن وداع کن و بگو:"خدایا! این رمضان را آخرین روزه ما قرار نده و اگر چنین مقرّر کردی، ما را مورد رحمت خود قرار ده و محروممان مساز". هر کس این را بگوید، به یکی از دو امر نیکو می‌رسد: یا آنکه طول عمر می‌یابد و ماه رمضان بعدی را درک می‌کند و یا آنکه مورد بخشش و رحمت خدا قرار می‌گیرد"(بحارالانوار۹۸: ۱۷۲).

از ابوبصیر روایت شده که امام صادق (ع) هنگام وداع ماه مبارک رمضان به درگاه الهی چنین عرضه می‌داشتند: "بار پروردگارا، تو خود در کتاب مقدّست فرمودی ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده، مایه هدایت و رستگاری مردم ووسیله تشخیص حق از باطل است. اینک ماه رمضان به پایان رسید.

پس از تو تقاضا می‌کنم اگر بر من گناهی باقی مانده که هنوز آن را نیامرزیده‌ای یا می‌خواهی به آن گناه عذابم کنی، تا فجر این شب (آخر) ماه مبارک فرا نرسیده، گناهانم را بیامرزی و از تقصیرم در گذری، ای مهربان‌ترینِ مهربانان"(من لا یحضره الفقیه۲: ۱۶۴). حضرت در پایان دعای مزبور، عید فطر را مایه سرور و تجمع اهل ایمان معرفی کرده، از خداوند متعال توفیق توبه حقیقی در این روز را درخواست می‌نماید: "اللهم انا نتوب الیک فی یوم فطرنا الذی... توبه من لا ینطوی علی رجوع الی ذنب و لا یعود بعدها فی خطیئه توبه نصوحا خلصت من الشک و الارتیاب فتقبلها منا؛ خدایا ما در این روز عیدبه تو روی می‌آوریم و توبه می‌کنیم توبه‌ای که هرگز رجوع به گناه را در پی نداشته باشد و از هر گونه شک و تردید خالص باشد پس توبه ما را بپذیر".

علی خانی