سلولهای بنیادی چیست؟؟

سلول‌های بنیادی سلول‌های پایه‌ای هر اندام، بافت و سلولی در بدن هستند. آن‌ها مانند یک ریزتراشه‌ی خالی هستند که می‌تواند برای انجام هر کار ویژه‌ای برنامه‌ریزی شود. سلول‌های …

سلول‌های بنیادی سلول‌های پایه‌ای هر اندام، بافت و سلولی در بدن هستند. آن‌ها مانند یک ریزتراشه‌ی خالی هستند که می‌تواند برای انجام هر کار ویژه‌ای برنامه‌ریزی شود. سلول‌های بنیادی سلول‌های تمایزنیافته(تخصص نیافته)‌ای هستند که هنوز کار ویژه‌ای بر دوش آن‌ها گذاشته نشده است. سلول‌های بنیادی در شرایط مناسب بافت‌ها و اندام‌های ویژه‌ای را به وجود می‌آورند. هم‌چنین، سلول‌های بنیادی سلول‌های به خود استواری هستند که می‌توانند برای زمانی دراز خودشان را همانندسازی کنند.

این ویژگی‌های بی‌مانند، سلول‌های بنیادی را به عنوان فراهم‌کننده‌ی سلول‌هایی برای درمان بیماری‌های ناتوان‌کننده‌ای مانند آلزلیمر، سرطان، پارکینسون، دیابت نوع۱، آسیب‌های نخاع، سکته‌ها، سوختگی‌ها، بیماری‌های قلب آرتریت استخوانی و آرتریت روماتیسمی، به ما نوید می‌دهد. امروزه، بیش‌تر از اندام‌ها و بافت‌های اهدایی برای جایگزین کردن اندام‌ها و بافت‌هایی که در پی این بیماری‌ها آسیب دیده‌اند، بهره می‌گیرند. دریغا که شمارگان آدمیانی که به جایگزینی اندام نیاز دارند از شمارگان اندام‌های اهدایی بسیار بیش‌تر است. سلول‌های بنیادی فرصتی را برای فراهم کردن سلول‌ها و بافت‌هایی که بتوانند برای درمان این بیماری‌های گوناگون به کار روند، پدید آورده‌اند.

سلول‌های بنیادی چه کاربردهایی می‌تواند داشته باشد؟

بیش‌تر سلول‌های تخصص یافته‌ی انسان اگر آسیب سختی ببینند یا بیمار شوند، نمی‌توانند با فرایندهای طبیعی جایگزین بشوند. از سلول‌های بنیادی برای پدید آوردن سلول‌های تخصص یافته‌ی سالم و کارآمد می‌توان بهره گرفت و این سلول‌ها را جایگزین سلول‌های آسیب دیده یا بیمار کرد.

جایگزین کردن سلول‌های بیمار با سلول‌های سالم را سلول‌درمانی می‌نامند و مانند فرایند جایگزین کردن اندام است؛ البته، در این‌جا به جای اندام تنها از سلول‌ها بهره می‌گیرند. برخی بیماری‌ها و آسیب‌ها را می‌توان با جایگزین اندام سالمی درمان کرد، اما اندوخته‌ی اندام‌ها اهدایی بسیار اندک است. سلول‌های بنیادی می‌توانند سرچشمه‌ی جایگزین و نوشدنی از سلول‌های تخصص‌یافته باشند. به‌تازگی، پژوهشگران بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی جنینی و بالغ را به عنوان خاستگاه گونه‌های سلولی تخصص‌یافته، مانند سلول‌های عصبی، سلول‌های ماهیچه‌ای، سلول‌های خون و سلول‌های پوست، برسی می‌کنند تا آن‌ها را برای درمان بیماری‌های گوناگون به کار برند.

برای مثال، در بیماری پارکینسون، سلول‌های بنیادی ممکن است برای پدیدآوردن گونه‌ی ویژه‌ای از سلول‌ها عصبی، سلول‌هایی که دوپامین آزاد می‌کنند، به کار آیند. اکنون در میدان نظر، این سلول‌های عصبی را می‌توان در بدن بیمار کار گذاشت و آن‌ها در آن‌جا شبکه‌ی عصبی را در بخش آسیب‌دیده از نو سیم‌کشی خواهند کرد و کارکرد آن بخش را به آن بازمی‌گردانند و بنابراین، بیمار را درمان می‌کنند.

سلول‌های بنیادی از کجا به دست می‌آیند؟

زندگی همه‌ی انسان‌ها از یک سلول، به نام تخم، آغاز می‌شود و این تخم پس از لقاح پدید می‌آید. تخم تقسیم می‌شود و دو سلول پدید می‌آورد؛ هر کدام از آن سلول‌ها نیز بار دیگر تقسیم می‌شود و این روند همچنان ادامه می‌یابد. به‌زودی، نزدیک پنج روز پس از لقاح، توپی توخالی از حدود ۱۵۰ سلول پدید می‌آید که بلاستوسیت نامیده می‌شود. بلاستوسیت از از یک دانه‌ی شن کوچک‌تر است و دو گونه سلول دارد: تروفوبلاست و توده‌ی سلولی درونی. سلول‌های بنیادی جنینی سلول‌هایی هستند که توده‌ی سلولی درونی را می‌سازند. از آن‌جا که سلول‌های پایه‌ای جنینی می‌توانند همه‌ی گونه‌های سلولی یک انسان بالغ را پدید آورند، به آن‌ها سلول‌های بنیادی پلری‌پوتنت( Pluripotent )، به معنای بسیار‌توان، گویند.

سلول‌های بنیادی به شمار اندک در بافت‌های گوناگون بدن انسان بالغ نیز پیدا می‌‌شوند. برای مثال، سلول‌های بنیادی مغز استخوان در مغز استخوان یافت می‌شوند و همه‌گونه سلول خونی تخصص‌یافته، از آن‌ها پدید می‌آیند. سلول‌های بنیادی بالغ در اصل برای پدید آوردن گونه‌های سلولی ویژه‌ی بافتی که در آن وجود دارند، برنامه‌ریزی شده‌اند. از این رو، به آن‌ها سلول‌های مالتی‌پوتنت( Multipotent )، به معنای چندتوان، گویند. سلول‌های بنیادی بالغ هنوز در همه‌ی بافت‌های حیاتی پیدا نشده‌اند. در برخی بافت‌ها، مانند مغز، هر چند سلول‌های بنیادی وجود دارند، چندان فعال نیستند و بنابراین به آسانی به آسیب سلولی پاسخ نمی‌دهند. اکنون دانشمندان در پی راه‌هایی هستند که بتوانند این سلول‌های بنیادی را که از پیش وجود دارند، به رشد کردن و ساختن گونه‌ی درستی از سلول‌ها وادار کند تا جای سلول‌های آسیب دیده را بگیرند.

سلول‌های بنیادی را می‌توان از سرچشمه‌هایی مانند بند ناف کودک نوزاد نیز به دست آورد. بند ناف، در مقایسه با بافت‌های بالغی مانند مغز و مغز استخوان، سرچشمه‌ی دست‌یافتنی‌تری برای سلول‌های بنیادی است. گرچه دانشمندان می‌توانند این سلول‌ها را در ظرف‌ها کشت سلول پرورش دهند، این کار را تنها برای زمان محدودی می‌توانند ادامه دهند. به‌تازگی، دانشمندان به وجود سلول‌های بنیادی در دندان‌های کودک و مایع آمنیوتیک، مایعی که کودک به دنیا نیامده را در بر می‌گیرد، پی برده‌اند و این سلول‌ها نیز ممکن است توان پدید آوردن چند گونه سلول را داشته باشند. پژوهش برای شناسایی و مطالعه روی این سلول‌ها بسیار نوید بخش است، اما در گام‌ها نخستین خود است.

منبع: International Society for Stem Cell Research (ISSCR)