علل و راه حل لکنت

نگاهی به دلیل و درمان لکنت زبان به بهانه پخش سریال «راه طولانی»

● علل و راه‌حل لکنت

همه ما تجربه بروز اختلال در گفتار به صورت وقفه یا گیر، تکرار کلمه یا بخشی از آن یا کشیده شدن بیش از اندازه تولید برخی اصوات را داشته‌ایم...

وقتی میزان این اختلال‌ها آنقدر زیاد می‌شود که روند طبیعی گفتار، آسیب‌ می‌بیند به طوری که شنونده واکنش غیرعادی از خود نشان می‌دهد و به دنبال آن گوینده نیز دچار نگرانی و احساسی منفی به خود می‌شود، دیگر با روان نبودن طبیعی گفتار مواجه نیستیم بلکه با پدیده‌ای پاتولوژیک به نام «لکنت» روبرو هستیم.

گفتار، فرایند پیچیده‌ای است که از ایده‌پردازی در ذهن شروع و با حرکت‌های همزمان و هماهنگ تعداد بسیار زیادی از عضلات لب‌ها، زبان، حلق، حنجره، دیافراگم و عضلات قفسه سینه تکمیل می‌شود.

● نشانه‌های لکنت

واضح‌ترین علایم لکنت، همان وقفه‌هایی است که در روند گفتار روی می‌دهد. مکث‌های ناخواسته، گیر و بروز انقباض در عضلات لب‌ها، زبان یا تارهای صوتی حنجره، تکرار غیرعادی هجایی از یک کلمه و کشیدن یک صامت یا مصوت از شایع‌ترین علامت‌ها هستند ولی علایم لکنت به این موارد ختم نمی‌شود. ترس از بیان برخی کلمات و جایگزین کردن کلمه‌ای دیگر، اجتناب از صحبت کردن در برخی موقعیت‌ها، توسل به حرکات جبرانی مانند فشار آوردن به لب‌ها، بستن چشم‌ها، مشت کردن دست‌ها و منقبض کردن عضلات بدن و ... از دیگر نشانه‌های لکنت هستند. اینها حرکت‌هایی هستند که فرد تصور می‌کند، می‌تواند به کمک آنها از وقفه‌ای که در فرایند گفتار روی داده است، خلاص شود. حال آنکه این رفتارها خود باعث تشدید لکنت و پیچیده‌تر شدن درمان آن می‌شوند.

● ماهیت لکنت

هیچ کودکی اولین کلمه‌ها را با لکنت بیان نمی‌کند. لکنت معمولا بین ۲ تا ۵ سالگی و پس از آنکه کودک دوره‌ای از رشد طبیعی گفتار را سپری کرد، بروز می‌کند. اگرچه بیشتر خانواده‌ها ترسیدن یا ضربه عاطفی به کودک را عامل اصلی لکنت می‌دانند، ولی ترس یا ضربه‌های روحی به تنهایی نمی‌توانند باعث ایجاد لکنت شوند. تقریبا علت ۶۰ درصد موارد لکنت یک اختلال ژنتیکی و خانوادگی است. روان نبودن گفتار کودک نتیجه ناهماهنگی توانایی‌های ذهنی با قابلیت‌های حرکتی اوست.

اینکه کودک سعی دارد ایده‌هایش را همانند بزرگسالان در قالب جمله‌های طولانی و پیچیده جمع‌آوری و به سرعت بیان کند در حالی که مهارت لازم را در این زمینه ندارد و هنوز مناطق حرکتی مغزش رشد کافی ندارند، به بروز اختلال‌های گفتاری می‌انجامد.

اگر روان نبودن گفتار شدید باشد یا خانواده و اطرافیان کودک در مورد آن نگران شوند و کودک در محیطی پرتنش و پراسترس رشد کند، احتمال تشدید اختلال در گفتار و تبدیل آن به لکنت افزایش می‌یابد. در واقع، لکنت محصول مجموعه‌ای از علل فیزیولوژیک (اختلال در نیمکره‌ مغز)، ژنتیک (زمینه ژنتیکی)، عاطفی(هیجان‌های شدید) و خانوادگی (انتظارات نامعقول، حساسیت‌های مفرط، سختگیری‌های تربیتی) و استرس‌های محیطی است و نمی‌توان فقط یک علت واحد برای آن ذکر کرد.

● درصد شیوع

تقریبا ۱ درصد از جمعیت بزرگسالان جامعه، لکنت زبان دارند و تعداد مردهای دچار لکنت زبان ? برابر تعداد زن‌هاست. در کودکان، میزان شیوع حدود ۵ درصد است. این مساله بدان معناست که ۸۰ درصد کودکان مبتلا بهبود می‌یابند و فقط۲۰ درصد تا بزرگسالی با این مشکل دست?وپنجه نرم می‌کنند.

● راهکار چیست؟

نقش خانواده‌ها و مداخله زودهنگام آ‌نها در بهبود و پیشگیری از انتقال لکنت به دوره بزرگسالی بسیار مهم است بنابراین اگر کودکتان مبتلا به لکنت زبان است:

هرگز او را به دلیل لکنتش سرزنش نکنید.

با حوصله به گفته‌هایش گوش دهید و هنگام صحبت، سرعت خود را پایین بیاورید.

محیطی آرام و دور از استرس برایش فراهم و سعی کنید نگرانی و اضطرابتان را به او منتقل نکنید.

با مشاهده اولین علایم لکنت، به یکی از متخصصان گفتار درمانی مراجعه کنید.

● اگر بزرگسال هستید...

درمان افرادی که در بزرگسالی همچنان دچار لکنت هستند، فرایندی طولانی و تدریجی است. اگرچه داروها می‌توانند در کاهش اضطراب مبتلایان به لکنت موثر باشند ولی متاسفانه تاکنون هیچ دارویی که تاثیر ماندگار و دائمی در بهبود لکنت داشته باشد، شناخته نشده است بنابراین درمان بر پایه اصلاح الگوهای نادرست گفتاری و سازماندهی مجدد سیستم عصبی برای کنترل موفق گفتار استوار است. گفتار درمانگران به شما می‌آموزند:

چگونه سرعت گفتارتان را کنترل کنید.

هنگام صحبت عضلات خود را منقبض نکنید و گفتاری به دور از فشار و تقلا داشته باشید.

بر ترس خود غلبه و دیدگاهتان را در مورد باور‌های غلطی که طی سالیان زیاد در اثر برخورد‌های نامناسب خانواده، همسالان و سایر افراد جامعه در شما شکل گرفته، اصلاح کنید.

● درمان دارویی ندارد

لکنت یک بیماری هزار چهره است که علل بسیار متنوعی دارد و درمان دارویی هم ندارد. در این میان، نقش اراده و انگیزه بیمار در درمان آن بسیار پر رنگ جلوه می‌‌کند. کسی که می‌خواهد بر لکنتش غلبه کند، باید پر تلاش و پیگیر باشد، از شکست‌های احتمالی دلسرد و از استمرار تمرین‌ها و طولانی شدن دوره درمان خسته نشود، شجاعت کافی برای درافتادن با هیجان‌ها و نگرش‌های منفی‌ را داشته باشد و خود را برای تغییر جنبه‌های مختلفی از رفتار و شخصیت خود آماده کند.

دکتر سید مجید رفیعی

متخصص گفتار درمانی، استادیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی