آشنایی با مکاتب ادبی

اصطلاحی است که در مکتب شکل گرایان روسی به کار می رود و یکی از مهم ترین نظریه های این مکتب نقد است.
از نظر «یان موکاروسکی» زبان شناس چک، ادبی بودن اثر حاصل کوششی است که نویسنده به …

اصطلاحی است که در مکتب شکل گرایان روسی به کار می رود و یکی از مهم ترین نظریه های این مکتب نقد است.

از نظر «یان موکاروسکی» زبان شناس چک، ادبی بودن اثر حاصل کوششی است که نویسنده به قصد پیش نماسازی یعنی برجسته کردن مفهوم و مطلبی به منظور درک و دریافت بهتر، به کار می برد، «ویکتور شکلوسکی» منتقد روسی، پیش نماسازی را غریبه کردن یا به عبارت دیگر، آشنا زدایی از طریق بر هم زدن روش های معمول زبان می داند.

به عقیده او ادبیات، دنیای ادراک روزمره را نا آشنا می کند تا ذوق خواننده را برای درک شور و احساس تازه برانگیزد، به این معنی که نویسنده یا شاعر، مفاهیم آشنا را که بر اثر تکرار و عادت، جلوه و تأثیر خود را از دست داده اند، از راه های مختلف، نا آشنا می کند و بدین ترتیب است که ادبیات وظیفه خود را که بازسازی و باز شناساندن زیبایی های پنهان در این نوع مفاهیم است، انجام می دهد.

نظیر این طرز تفکر در منتقدان و شاعران وابسته به مکتب رمانتیسم نیز وجود داشته است. ساموئل تیلر کالیبرج (۱۷۷۲-۱۸۳۴ م) شاعر و منتقد انگلیسی، اولین مزیت قریحه ادبی را این دانسته است که موضوع های آشنا را به نحوی ارائه می دهد که احساسی تازه را به خواننده منتقل می کند. اما تأکید منتقدان مکتب رمانتیسم، بیشتر بر دنیایی است که باید با جلوه ای تازه شناسانده شود، در حالی که منتقدان مکتب شکل گرایی، بیش از همه، به وسایل هنری که باعث این شناسایی تازه از طریق آشنا زدایی می شود، تأکید می کنند. مهم ترین این وسایل عبارت اند از دور شدن از روال عادی زبان که شاعر برای رسیدن به آن، از ضرب آهنگ قافیه، تکرار تصویرهای خیال، موازنه و تقابل در صورت های گفتار استفاده می کند.

«رومان یا کوبسون» زبان شناس روسی به تجزیه وزن و تکرار صداها در کلمات متجانس یعنی کلماتی که با صدای واحدی شروع می شوند، توجه دارد و این گونه خصوصیات را در شعر، آرایش های اضافی یا تکمیل کننده معنی تلقی نمی کند، بلکه آن ها را نوعی بازسازی زبان به حساب می آورد. در حقیقت تمامی کوشش هایی که از طرف شاعر و نویسنده برای تشخص بخشیدن به کلام انجام می شود (از قبیل باستان گرایی، کاربرد صنعت هنری و انواع تصویر خیال) منجر به آشنا زدایی می شود.

برگرفته از کتاب:واژه نامه هنر شاعری