عهدنامه ترکمانچای و فاجعه ملی در تاریخ ایران

امروز ۱۸۰ سال از تحمیل عهدنامه شوم و ننگنین « ترکمانچای» توسط روسیه بر دولت وقت ایران می گذرد دهها سال قبل از انعقاد عهدنامه های فاجعه باری مانند «گلستان» ۱۱۹۲ شمسی ۱۸۱۳ میلادی و «ترکمانچای» دولت توسعه طلب روسیه برای اشغال سرزمین های قفقازی ایران تلاش می کرد هربار که اقتدار دولت مرکزی در ایران تضعیف می شد, تحرکات دولت های توسعه طلب روسیه و ترکهای عثمانی برای اشغال سرزمین های قفقازی ایران بیشتر می شد

امروز ۱۸۰ سال از تحمیل عهدنامه‌ شوم و ننگنین «‌ترکمانچای» توسط روسیه بر دولت وقت ایران می‌گذرد... دهها سال قبل از انعقاد عهدنامه‌های فاجعه‌باری مانند «گلستان» ( ۱۱۹۲ شمسی/۱۸۱۳ میلادی) و «ترکمانچای» دولت توسعه‌طلب روسیه برای اشغال سرزمین‌های قفقازی ایران تلاش می‌کرد. هربار که اقتدار دولت مرکزی در ایران تضعیف می‌شد، تحرکات دولت‌های توسعه‌طلب روسیه و ترکهای عثمانی برای اشغال سرزمین‌های قفقازی ایران بیشتر می‌شد. چنانکه روسها و ترکها بارها با سوء‌استفاده از آشفتگی‌ها درونی و ضعف دولت مرکزی در ایران به قفقاز یورش بردند و ایران شمالی را اشغال کردند. اما پادشاهان مقتدری مانند شاه عباس کبیر، نادرشاه افشار و آقامحمدخان قاجار شخصاً فرماندهی سپاه ایران را برعهده گرفته و قفقاز را از وجود روسها و ترکهای اشغالگر پاک‌ ساخته و شکست سنگینی بر آنها وارد کردند. آقامحمدخان قاجار (مؤسس سلسلة قاجاریه) برخلاف دیگر شاهان قاجار، اهل جنگ و ستیز بود و مانند یک سرباز ساده زندگی می‌کرد. وی در رأس سپاه ایران برای پاکسازی قفقاز و ایران شمالی از ارتش متجاوز روسیه و سرکوب وابستگان روسیه (حاکم شهر شیشه) به آن مناطق رفت و به طرزی مشکوک ترور شد. پس از ترور وی بود که بار دیگر تحرکات روسیه برای تحقق اهداف توسعه‌طلبانه آغاز شد. بعد از دو دوره جنگ روسیه با ایران که از ۱۸۰۳ تا ۱۸۲۸ میلادی (۱۱۸۲ تا ۱۲۰۷ شمسی) یعنی ۲۵ سال به طول انجامید، روسیه توانست با همدستی انگلستان و فرانسه و کمکهای مقامات وابسته در دربار ایران و در سایة ضعف دولت فتحعلی‌شاه، دو عهدنامة‌ ننگین گلستان و ترکمانچای را بر ایران تحمیل کرده و ۱۷ شهر قفقازی ایران را تحت اشغال و اسارت خود گیرد.

با انعقاد عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای فاجعة‌ ملی در تاریخ ایران رقم خورد، فاجعه‌ای که طی دو قرن گذشته، پیامدهای خسارتباری برای ملت ایران و ساکنان ۱۷ ولایت قفقازی ایران داشته است. ابعاد پیامدهای عهدنامه‌های یاد شده، سرنوشت مردم قفقاز جنوبی را تغییر داد و موقعیت استراتژیک ایران را تضعیف کرد.

● برخی نتایج عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای:

۱) مرزهای شمالی ایران از دریای سیاه و گرجستان به رودخانه ارس تغییر یافت.

۲) اشغال ۱۷ ولایت قفقازی ایران توسط روسیه، در کاهش اقتدار جهان اسلام مؤثر افتاد و میلیونها مسلمان ساکن در آن مناطق، تحت حاکمیت روسیه مسیحی قرار گرفتند.

۳) فرهنگ اسلامی و ایرانی در قفقاز دچار ضایعات و خسارتهای تاریخی شد، الفبای اسلامی (عربی و فارسی) ممنوع، حوزه‌ها و مدارس علمی و دینی تعطیل شد و هزاران روشنفکر دینی، شاعر، نویسنده و بخصوص علمای قفقاز در معرض قتل و تبعید و زندان قرار گرفتند. مساجد تخریب و تعطیل گردید.

۴) میلیونها قفقازی و بخصوص مسلمانان در دوره‌ حاکمیت کمونیستی به مدت هفتاد سال پشت پرده آهنین قرار گرفتند و روابط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آنها با ایران (وطن اصلی‌شان) و جهان اسلام قطع شد.

۵) قفقاز جنوبی که قبل از اشغال آن توسط روسیه و در دوره حاکمیت ایران بر آن منطقه‌ای یکپارچه با اقوام و ادیان و مذاهب مختلف بود، و شهرهایی مانند گنجه، تفلیس، ایروان، نخجوان از مراکز مهم مدنیت اسلامی- ایرانی و پایگاه معارف شیعی و شعر و ادب فارسی بودند، بعد از تحمیل عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، یکپارچگی قفقاز جنوبی از بین رفت، جابجایی جمعیتی در آن صورت گرفت و علاوه بر پیدایش سه کشور کوچک و وابسته در آن، مناطقی مانند قره‌باغ، آبخازیا و آجاریا نیز ادعای استقلال دارند. از بین رفتن یکپارچگی قفقاز به بهای جان و آوارگی میلیونها تن از اهالی تمام شده است.

۶) اشغال ۱۷ ولایت قفقازی ایران توسط روسیه، پدید آمدن دولتهای کوچک و نوپا در منطقه بعد از فروپاشی شوروی نیز به ضرر جهان اسلام و به سود قدرتهای استعماری و صهیونیسم جهانی است.

علاوه بر دولتهای تفلیس و ایروان که مسیحی و ارمنی هستند، حتی دولت باکو نیز که بر منطقه‌ای مسلمان‌نشین با اکثریت مطلق شیعه حاکم است، در مسیر ترسیم شده از سوی غرب حرکت می‌کند و با رژیم صهیونیستی ارتباطی تنگاتنگ و فراگیر دارد، به نحوی که امروز باکو به یکی از مهم‌ترین پایگاههای صهیونیسم جهانی تبدیل شده است.

موارد فوق، تنها گوشه‌ای از تبعات مصیبت‌بار عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای است. دولت‌های کوچک و نوپایی که بعد از فروپاشی شوروی در قفقاز جنوبی تشکیل شده‌اند، برای استحاله شدن در غرب و نابودی فرهنگ اسلامی، تلاش می‌کنند تاریخ واقعی منطقه را تحریف کرده و تاریخی تحریف شده برای آن جعل کنند. این میراثی است که از روسها بر جای مانده است. کمونیست‌ها که در تحریف تاریخ حد و مرزی نمی‌شناختند، در نوشته‌ها و کتابهای به اصطلاح تاریخی خود مدعی می‌شدند که مردم ایالت‌های قفقازی ایران داوطلبانه به روسیه ملحق شده‌اند!؟

کمونیست‌های روس و رفقای آنها در حزب کمونیست باکو که به شدّت از تمایلات و احساسات ایرانگرایی و شیعی مردم مسلمان قفقاز نگران بودند، مبارزه فرهنگی گسترده‌ای را علیه اسلام و فرهنگ ایرانی آغاز کردند و برای فریب نسلهای جدید در ایران شمالی و قطع ارتباط مردم با گذشته و میراث فرهنگی و تاریخی ایرانی و اسلامی، مدعی شدند که گویا با انعقاد عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، سرزمین اران (ایران شمالی با جمهوری آذربایجان بعدی!) به دو قسمت تقسیم شده و قسمتی از آن هنوز در ایران مانده است و بایستی آن ( آذربایجان ایران) را به شوروی ملحق کرد تا یک « جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی» تشکیل شود. در راستای این هدف نیز در دورة جنگ دوم جهانی و اشغال آذربایجان ایران توسط ارتش شوروی، فرقه‌ای به نام « فرقه دمکرات آذربایجان» تشکیل شد که البته این طرح با شکست مواجه گردید، اما حاکمان مسکو و خدمتگزاران آنها در باکو تلاش خود را برای فریب افکار عمومی مسلمان قفقاز (ایران شمالی) ادامه دادند و جعلیات و تخیلات ذهنی خود را به نام تاریخ وارد کتابهای درسی و دانشگاهی و ... کردند.

تحریفات و جعلیات تاریخی در ایران کتابها به حدّی است که تاریخ پژوهان مستقل را به حیرت وا می‌دارد.

با فروپاشی شوروی و پیدا شدن دولت باکو که حدود ۱۷ سال از شناخته شدن آن در سازمان ملل می‌گذرد، این دولت در ردیف دولتهای متحد آمریکا و اسراییل قرار گرفت و مبارزه با اسلام و فرهنگ اسلامی- ایرانی، گسترده‌تر از دوره شوروی تداوم یافت.

به بیان روشن، همچنانکه باکو در دوره شوروی به عنوان یک پایگاه ضدایرانی مورد استفاده حاکمان مسکو بود، بعد از فروپاشی شوروی، این پایگاه به تصرف حاکمان واشنگتن و صهیونیسم جهانی درآمد. امروز در کتابهای درسی دولت باکو، تحریفات و جعلیات و تخیلات تاریخی با جهت‌گیری ضداسلامی و ضدایرانی به نام «تاریخ آذربایجان!» به دانش‌آموزان و دانشجویان آموخته می‌شود. دامنه این تحریفات به حدی گسترده است که بسیاری از دانشجویان و دانش‌آموزان نمی‌دانند که نظامی‌ گنجوی و خاقانی شروانی اشعار خود را به زبان فارسی سروده‌اند زیرا ترجمه‌هایی خام از اشعار این بزرگان به زبان آذری، به عنوان شعرهای نظامی و خاقانی وارد کتابهای درسی شده است! حتی بسیاری نمی‌دانند که تا قبل از انعقاد عهدنامه‌های ننگین گلستان و ترکمانچای، ایالت‌های گنجه و باکو و نخجوان و... بخشی از خاک ایران بوده است زیرا تحریفات و جعلیات تاریخی جدید می‌گوید که دولت باکو و یا «‌دولت آذربایجان!» چند هزار سال سابقه دارد!

در این تحریفات و جعلیات شگفت‌انگیز، دولت صفوی و پادشاهانی چون شاه اسماعیل صفوی و شاه عباس کبیر هم «دولت آذربایجان و پادشاهان آذربایجان!» داشته می‌شوند و حتی اخیراً انستیتوی تاریخ آکادمی علوم باکو نقشه جغرافیایی منتشر کرده و سرزمین ایران در عهد صفوی و شهرهایی چون اصفهان و شیراز و ... را هم بخشی از «‌آذربایجان تاریخی!» معرفی کرده است!؟...

اینها همه حاکی از آن است که نه تنها دولت ۱۷ ساله باکو، بلکه برخی دولتهای دیگر مانند امریکا و اسراییل نیز به شدت از «آگاهی مردم ایران شمالی از گذشته تاریخی‌شان» نگران هستند و با پنهان کردن واقعیت‌های صدها ساله تاریخی در زیر انبوهی از دروغ‌های تبلیغاتی و نظریه‌پردازیهای شیطانی، می‌کوشند «هویتی جعلی، غیرایرانی و حتی غیراسلامی» برای مسلمانان قفقاز جنوبی بخصوص مردم ایران شمالی تعریف کنند.

در چنین وضعیتی، دستگاههای فرهنگی و رسانه‌ای ایران، بخصوص رسانه‌های دولتی سکوت کرده‌اند، درسالگرد انعقاد عهدنامه شوم ترکمانچای که جدایی بخش‌های مهمی از کشورمان با آن رقم خورد، در حالی که دستگاههای دولتی باکو فعالیت خود را در تکرار تحریفات تاریخی و تبلیغات علیه تمامیت ارضی ایران افزون تر کرده‌اند، دستگاههای فرهنگی و رسانه‌ای دولتی ما و بخصوص صدا و سیما، حتی در استانهایی مانند اردبیل و آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی از کنار این فاجعه تاریخی (عهدنامه ترکمانچای) با سکوت و بی‌تفاوتی می‌گذرند. در کنار سکوت و بی‌تفاوتی دستگاههای فرهنگی و رسانه‌ای دولتی و صدا و سیما، بیان این واقعیت ضروری است که ملت ایران و بخصوص آذربایجانی‌ها، هرگز این فاجعه تاریخی را فراموش نکرده‌اند و نویسندگان، تاریخ پژوهان، روزنامه‌نگاران و شاعران مستقل همواره به یاد سرزمین قفقازی ایران بوده و در این راستا کتابها و مقالات و شعرهای فراوانی منتشر کرده‌اند. گویی «حرکت آزادیبخش ایران شمالی» از درون همین فعالیت‌های مردمی سربرآورده است که روشنفکران آذری در ایران و قفقاز رهبری این حرکت فرهنگی را برعهده دارند. شاید تا مدتی قبل از فروپاشی شوروی، کمتر کسی تصور می‌کرد که روزی این دولت قدرتمند و اشغالگر فرو خواهد ریخت و سرزمین‌های قفقازی ایران از حاکمیت آن رها خواهد شد. اما این اتفاق مبارک رخ داد. روزی نیز خواهد رسید که آمریکا و اسراییل نیز مانند شوروی از هم خواهد پاشید و آن روز، فصل تازه‌ای در حیات قفقاز و ایران آغاز خواهد شد وسرزمین‌های اشغالی ایران در قفقاز، آزادی را بازخواهد یافت.

عارف محمدزاده