فتقی که کوچک و بزرگ نمی شناسد

همه ما تاکنون حداقل یکبار از همسایه و دوست و آشنا شنیده ایم که از عارضه ای به نام فتق رنج می برند این عارضه در هر سنی از کودکی تا کهنسالی و در مرد و زن دیده می شود و به شکل یک بیرون زدگی غیرطبیعی از جدار شکم است

همه ما تاکنون حداقل یکبار از همسایه و دوست و آشنا شنیده‌ایم که از عارضه‌ای به نام فتق رنج می‌برند. این عارضه در هر سنی از کودکی تا کهنسالی و در مرد و زن دیده می‌شود و به‌شکل یک بیرون‌زدگی غیرطبیعی از جدار شکم است...

در این مورد با دکتر ژامک خورگامی، جراح عمومی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ آقای دکتر! لطفا بگویید فتق نافی چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟

- فتق نافی به نقص دیواره داخلی شکم در ناحیه ناف گفته می‌شود که مانند سایر فتق‌ها با بیرون‌زدن احشا و محتویات شکم از این حفره مشخص و به‌‌طور کلی به ۲ گروه فتق نافی در کودکان و بزرگسالان تقسیم می‌شود. علت‌ها و درمان این دو گونه با هم متفاوت است.

▪ درباره فتق‌های نافی کودکان بیشتر توضیح دهید.

- فتق نافی نوزادان بسیار شایع است به‌‌طوری که حدود ۲۰-۱۰ درصد نوزادان هنگام تولد مبتلا به درجه?هایی از فتق ناحیه ناف هستند و این میزان در نوزادان نارس بسیار بیشتر مشاهده می‌شود. فتق نافی در دوران جنینی طبیعی است ولی به تدریج و با بزرگ‌تر‌شدن جنین، احشا به داخل حفره شکمی برمی‌گردند و حلقه نافی به مرور تنگ‌تر و در نهایت بسته می‌شود اما اگر بسته‌شدن همراه با تاخیر باشد، نوزاد با فتق نافی متولد خواهد شد.

▪ و بزرگسالان؟

- فتق نافی بزرگسالان حالت اکتسابی دارد و مانند سایر فتق‌ها به دنبال «افزایش فشار داخل شکم» و «ضعف جدار آن» ایجاد می‌شود. البته همیشه علت مشخصی برای آن پیدا نمی‌کنیم، ولی عواملی مثل چاقی، زور‌زدن (در اثر یبوست و سرفه‌های مکرر ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای ریوی)، جمع‌شدن مایع در شکم در اثر ابتلا به بیماری‌های کبدی یا کلیوی و برخی بیماری‌های بافت همبند که باعث شلی جدار شکم می‌شوند می‌توانند زمینه‌‌ساز این ناهنجاری باشند زیرا همه این عوامل فشار داخل شکمی را بالا می‌برند. این مشکل در زنان باردار هم به دلیل افزایش فشار داخل شکم و به هم خوردن سطح هورمون‌های زنانه که باعث شلی عضلات می‌شود نیز دیده می‌شود.

▪ نشانه‌های ابتلا به فتق نافی چیست؟

- معمولا یک برجستگی و تورم در ناحیه ناف یا اطراف آن مشاهده می‌شود که با توجه به شدت نقص موجود در دیوار شکم، می‌تواند کوچک، متوسط و حتی بسیار بزرگ باشد. وقتی که احشای خارج‌شده از سوراخ همان ناحیه از شکم تحت فشار قرارگیرند، توده دردناک می‌شود و اگر عضو بیرون?آمده روده باشد، ممکن است با تحت فشار قرارگرفتن، انسداد پیدا کند. در این حالت بیماران با نشانه‌هایی از قبیل تهوع، استفراغ، اتساع شکم و دفع‌نشدن گاز و مدفوع به اورژانس مراجعه می‌کنند و اگر به موقع اقدام نشود،خون?رسانی و اکسیژن‌رسانی به بافت روده مختل و روده کم‌کم سیاه‌ می‌شود و عفونت می‌کند. در این موارد توده‌ای سفت، دردناک و به رنگ قرمز یا بنفش می‌بینیم و شرایط عمومی بیمار بسیار بد است و اغلب تب بالایی هم دارد.

▪ برای این بیماران چه اقدام‌هایی انجام می‌‌شود؟

- درمان این بیماری در حالت‌های مختلف متفاوت است. فتق نافی در نوزادان و کودکان در بیشتر موارد به مرور زمان بسته می‌شود و به جراحی نیاز ندارد. فقط اگر فتق بزرگ باشد یا بعد از چند سال که بیمار تحت نظر است، بسته نشود، شاید لازم باشد جراحی انجام شود. اگر فتق افراد بالغ نیز کوچک و بدون علامت باشد، تحت‌نظر گرفته می‌شوند و در صورتی که شروع به بزرگ‌شدن کرد و علامت‌دار شد، برای جراحی اقدام خواهد شد. در صورت تصمیم به جراحی در بزرگسالان، جراحی به ۲ روش باز و به روش لاپاراسکوپی قابل انجام است. در روش باز، در صورت کوچک‌بودن فتق، بدون مِش و اگر بزرگ یا عود کرده بود، با مِش ترمیم می‌شود. «مِش» یک توری از جنس مواد صناعی است که باعث تقویت جدار شکم می‌شود. جراحی با لاپاراسکوپی هم در مواردی انجام می‌گیرد که فتق ناف بزرگ یا عود به دنبال جراحی‌های باز قبلی رخ داده باشد. پزشکان جراحی برای ترمیم فتق نافی را معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می‌‌دهند.

▪ در صورت عود، بعد از جراحی چه باید کرد؟

- احتمال عود بعد از جراحی هر فتقی وجود دارد و در این صورت، معمولا به جراحی مجدد نیاز است. اگر قبلا مش گذاشته نشده باشد، در جراحی دوم معمولا مش گذاشته می‌شود. اگر قبلا جراحی به روش باز انجام گرفته باشد می‌توان با لاپاراسکوپی، مش را داخل شکم تعبیه کرد تا احتمال عود مجدد فتق کمتر باشد.

▪ این جراحی عوارضی هم دارد؟

- عوارض جراحی شامل عفونت ناحیه عمل، درد بعد از جراحی و احتمال عود فتق است. احتمال چسبندگی احشای داخل شکمی نیز وجود دارد. سایر عوارض، مثل دیگر اعمال جراحی است مانند مشکلات قلبی و تنفسی به دنبال بیهوشی عمومی که به خصوص در افراد چاق بیشتر دیده می‌شود.

▪ آیا می‌توان از ابتلا به این عارضه پیشگیری کرد؟

- برای پیشگیری، باید در صورت ابتلا به یبوست مزمن، سرفه‌های مکرر، چاقی، مشکلات پروستات درمان نشده که باعث زور‌زدن هنگام دفع ادرار می‌شود و آسیت یا مایع داخل شکم که در اثر بیماری‌ها به‌وجود می‌‌آیند، کنترل شوند. همچنین سیگار کشیدن با ایجاد ضعف در الیاف عضلانی و غلاف‌های آن ممکن است باعث افزایش احتمال بروز این عارضه شود.

پرنیان پناهی