یک قدم از تو صد قدم از من

از بزرگ ترین نعمت های الهی که خدای متعال ارزانی بندگانش ساخته, این است که پنجره آشنایی و ارتباط با خویش را به روی آنان گشوده است

از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی که خدای متعال ارزانی بندگانش ساخته، این است که پنجره آشنایی و ارتباط با خویش را به روی آنان گشوده است. انسان‌ها می‌توانند با آفریننده و اداره‌کننده و کمال‌بخش عالم و آدم گفت‌وگو کنند و نیازها، مشکلات، موفقیت‌ها و شکست‌های خود را با او بی‌هیچ واسطه‌ای در میان بگذارند. خداوند، خود برای ایجاد چنین رابطه‌ای پیشگام است. خداوند به داود پیامبر این گونه وحی فرستاد:‌ای داود! آنان که از من رویگردان‌اند، اگر می‌دانستند چگونه در انتظارشان هستم و چه مهری نسبت به آنان دارم... از شوق، قالب تهی کرده و در راه محبتم، بند از بندشان جدا می‌شد.ای داود! این چنین‌ام با کسانی که از من رویگردان‌اند. پس با روی‌آورندگان به خود، چگونه خواهم بود؟بنا براین به روشنی می‌توان گفت: انس با خدا امری امکان‌پذیر است.

کاری که پروردگار از طریق سفیرانش، عموم مردم را به سوی آن فراخوانده و ترغیب کرده است. راه انس با خدای متعال که یگانه راه نیز هست آن است که انسان همواره به یاد او باشد. البته به یاد خدا بودن همان مفهومی که در متون دینی از آن با عنوان «ذکر» یاد می‌شود چنان‌که در پی اشاره خواهیم کرد به صورت‌های مختلفی جلوه‌گر می‌گردد. انسان می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیت و تنوع جلوه‌های یاد خدا، در هر حالتی و در هر مکان و زمانی با پروردگار خود رابطه برقرار نماید و به حضورش بار یافته و با او همنشینی کند که خود فرموده است: انا جَلیسُ من جالَسَنِی؛ من همنشین آن کس هستم که با من همنشینی کند. (اقبال الأعمال، ج۳، ص ۱۷۴). دیگر فرموده حضرت پروردگار در حدیث قدسی نیز محدودیت‌های زمانی و مکانی و حالتهای مختلف را برداشته آنجا که خطاب به بنده‌اش می‌فرماید: هر گاه من را یاد کردی، من همراه توام؛ أنا مَعک اذا ذَکرتَنی؛ (کنزالعمال، ح ۵۸۴۷). البته برای راه یافتن به حریم الهی و انس گرفتن با او باید قلب را آماده ساخت چون این مهمانی و همنشینی و مجلس انس در حرم الهی که دل انسان است تشکیل می‌شود. اَلقَلبُ حَرمُ‌الله فَلا تُسکن حَرَمَ‌الله غَیرَ‌الله؛ دل حرم خداست در حرم خدا، جز خدا را ساکن مساز (جامع الأخبار، ص۲۸).

هر چند برای گشودن دروازه دل نیز نخست به کلید «ذکر خدا» نیازمندیم. چنان‌که امام علی(ع) فرموده است: اَلذِکرُ مِفتاحُ الاُنسِ؛ ذکر و یاد خدا کلید انس است. (غررالحکم ودررالکلم، ح۵۴۱) و نیز در سخنی دیگر کسی را که همواره ذکر خدا می‌گوید و به یاد اوست انس گیرنده با خدا معرفی کرده است، ذاکرُ‌الله مُوانِسُهُ (غرر الحکم ودرر الکلم، ح ۵۱۶). یادآوری این نکته لازم می‌نماید که هر عملی که یاد خدا در آن جلوه‌گر باشد در حیطه ذکر وارد می‌شود. بنابراین افزون بر ذکرهای زبانی و نماز خواندن و دعا کردن و... حتی پرهیز عملی از گناهان و سیر به سوی طاعت خداوند از جمله جلوه‌های ذکر و یاد خدا و شیوه‌های انس گرفتن با پروردگار محسوب می‌شوند، چنان‌که پیامبر گرامی اسلام فرموده است: هر که از خواری گناه به سربلندی طاعت درآید، خداوند انیس او می‌شود (بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۵۹). نکته پایانی اینکه شالوده همه کارهایی که یاد خدا را در زندگی انسان پدید می‌آورد و موجب انس او با خدا می‌گردد، ایمان به خدا و اعتقاد قلبی اوست. امام صادق (ع) فرموده است: خداوند راهی به نام ایمان را در دل هر مؤمنی قرار داد که با وجود آن به آرامش و انس دست یابد آن گونه که اگر بالای قله کوهی باشد، احساس تنهایی نکند (بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۳۵۹).

انس با خدا چه فوایدی دارد؟

پیش از پاسخ به پرسش فوق این نکته شایان توجه است که میزان اهمیت و ارزش برقراری ارتباط، بستگی به اهمیت و ارزش کسی دارد که با او ارتباط برقرار می‌کنیم. هر چه شخص مورد نظر از ارزش و جایگاه معنوی برتری برخوردار بوده و تأثیرگذارتر باشد ارتباط با وی مهم‌تر و باارزش‌تر تلقی شده و از نظر آثار و فواید نیز، بهره‌های فراوان‌تری به همراه خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های انسان، احساس تنهایی و هراس از آن است. انسان در کشاکش روزگار همواره از تنها و بدون همدم و مونس ماندن واهمه دارد. در این میان خداوند آماده است تا بهترین مونس انسان باشد و در پی انس‌گیری آدمی با او، وی را از همه ترس‌ها و وحشت‌های ناشی از تنهایی برهاند. امام علی(ع) در دعایی چنین عرضه می‌دارد: خدایا! تو با دوستان خود انیس‌ترینی. اگر غربت و تنهایی آنان را به وحشت اندازد یاد تو همدم و مونس آنان است (نهج‌البلاغه، خطبه۳۲۷) و به راستی که خداوند بهترینِ بهره را در نتیجه انس با خود به انسان عطا می‌کند.

چه راست فرموده است پیامبر اکرم(ص) : لا یستَوحِشُ من کانَ‌الله انیسَهُ؛ (مشکاه الانوار، ص۱۲۵) هر که خدا همدم و مونس او باشد، دل‌پریشان و نگران نمی‌شود. یکی دیگر از فواید انس با خداوند، رضایت از او و رضایت به داده‌ها و نداده‌ها و رضایت به کردار و گفتار اوست. چنان‌که در روایت است: من أنسَ بِحَبیبٍ قبِلَ قولَهُ و رَضی فِعلَهُ؛ (ارشاد القلوب، دیلمی، ج۱، ص۷۳) هر کس با دوستی انس گیرد، سخنش را می‌پذیرد و به کردارش خشنود خواهد بود.پس یکی از برکات انس انسان با خدا رضایت از زندگی خود و رضایت به قضا و قدر الهی است که خود سرچشمه بسیاری از بهره‌ها و برکات است.

فایده دیگری که انس با خدا دارد این است که انسان را از خو گرفتن و انس با غیراو بی‌نیاز می‌سازد، چه این که انسان در پی انس با خدا، بهترین انس را با بهترین مونس به دست می‌آورد. او همدمی است که هیچگاه انسان از انس با او خسته نمی‌گردد و همواره در پی شرکت در محفل او است. او هیچ زمانی همدمش را نمی‌آزارد و هر چه مهربانی است به وی ارزانی می‌دارد بلکه در هر مکان و هر زمانی که انسان بخواهد، آماده انس‌گیری با او است. بنابراین با وجود چنین انیسی، انسان درمانده و نیازمند به انس با دیگرانی نیست که تنها در زمان و مکان و شرایط خاصی حاضر به انس‌گیری با او هستند. حدیث زیر از امام عسکری(ع) ناظر به همین نکته است که بیان شد. ایشان فرمود: هر که با خدا انس گیرد، با غیراو خو نگیرد (یعنی به انس با دیگران قناعت نمی‌کند). (الدرة الباهرة، ص ۴۳). خداوند با همه بندگان خود انس می‌گیرد. به عبارت روشن تر: خداوند خواهان انس با همه بندگان خود است. به ویژه با کسانی که آنها خود مشتاق انس و الفت با خدا باشند که خود فرمود: به ازای یک قدم به پیش آمدن بنده، من ده‌ها قدم، پای پیش می‌نهم و هر که آهسته به سویم‌آید من شتابان به سویش می‌روم (کنزالعمال، ح ۱۱۳۳).