دو پرنده, یک پرواز

نگاهی به دو کتاب کودکان نوشته قدرت الله صلح میرزایی

دنیای کودکی، دنیای ماندگار زندگی است. دنیای فراموش نشدنی و لبریز از لحظه‌های شور و شوق. در این میان روزگار کودکی در مدرسه، روزگار دیگری است.

روزهایی که کودکان پا در میدان جدی زندگی می‌گذارند. در این روزها کودکان دور از خانه و خانواده باید و نبایدها را خودشان تعریف می‌کنند و یک تنه به دریای حوادث می‌زنند و با سرد و گرم زندگی آشنا می‌شوند.

همین فضای پر ماجرا بهترین زمینه را برای خلق آثار ماندگار هنری فراهم می‌آورد. قصه‌های مدرسه از آن دست قصه‌هایی است که در میان آثار بسیاری از نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان به چشم می‌خورد، چه نویسندگان ایرانی و چه دیگر نویسندگان جهان.

با نگاهی به آثار قدرت‌‌الله صلح‌میرزایی می‌بینیم که اکثر آثار این نویسنده نام آشنا قصه‌های مدرسه بوده است. هرچند که در میان آثار او قصه‌هایی پیرامون انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس هم وجود دارد، ولی قصه‌های مدرسه در میان آثار قدرت‌‌الله صلح‌میرزایی جایگاه ویژه‌ای دارند. این نشان‌دهنده پایبندی نویسنده به اخلاق و ارزش‌های اخلاقی و دل نگرانی‌های او از آینده نسل کودک و نوجوان است: نکته‌ای که این روزها کمتر در میان آثار نویسندگان کودکان و نوجوانان به چشم می آید. داستان نویسندگان از راه رسیده غالبا درگیر نگاه‌های خاص و فانتزی و با پیروی از ساختار قصه‌های ترجمه‌ای و با تلاشی بی‌پایان برای نوآوری و ساختار شکنی صورت می‌گیرد و غالبا هم بدون هیچ نتیجه‌ای به پایان می‌رسد. شاید به این علت که در این قصه‌ها روح زندگی وجود ندارد و خواستن‌ها و نتوانستن‌ها جای بایدها و نبایدهای زندگی کودکان را در مدرسه گرفته است. با این نگاه می‌کوشیم در فرصتی کوتاه به سه قصه و سه کتاب قدرت‌‌الله صلح‌میرزایی بپردازیم.

جالب اینجاست در روزگار انتشار این قصه‌ها، همه آنها در ردیف پر‌فروش‌ترین کتاب‌های قصه‌های کودکان بوده‌اند که در اینجا نگاهی کوتاه به دو نمونه از این آثار می‌اندازیم.

ماجراهای تخته سیاه کلاس ما که با تصویرگری بهمن زارعیان در تابستان ۱۳۷۳ توسط نشر پیدایش به چاپ ششم رسید یکی از آثار صلح‌میرزایی است.

همانگونه که از عنوان کتاب بر می‌آید نویسنده بدون هیچ پیچیدگی عنوان مناسبی برای کتاب و قصه‌اش برگزیده، مسئله‌ای که صلح‌میرزایی در قصه‌های دیگرش هم مد نظر داشته است. در کتاب که حوادث پیرامونی آن به روزگار گذشته باز می‌گردد یکی از دانش‌آموزان مطلبی را روی تخته سیاه می‌نویسد و... دانش‌آموز دیگری که گناهی نداشته متهم می‌شود.

یک ماجرای ساده تبدیل به یک موضوع پیچیده و دشوار می‌شود و همه مدرسه را به تکاپو و تلاش وا می‌دارد.

ماجرایی که در ابتدا می‌توانست با شکایت فرد بی‌گناه پایان بپذیرد، ولی مهربانی، از خودگذشتگی و دوستی‌های دوران مدرسه مانع انجام چنین کاری می‌شود. زاویه دید (اول شخص مفرد) در این قصه فضا را به خاطره نویسی نزدیک کرده است. از این رو خواننده ماجراها را از ماجراهای زندگی خود می‌داند و تا پایان قصه دنبال می‌کند.

کتاب دیگر (دست‌های مهربان خانم معلم) نام دارد. این کتاب با تصاویر تک رنگ بهمن زارعیان تزیین شده است. باز هم وارد فضای خاطره انگیز مدرسه می‌شویم با این تفاوت که این بار نگاه نویسنده به مدرسه و زندگی در قصه‌های مدرسه، نگاه دخترانه است. این نشان می‌دهد که صلح‌میرزایی از زندگی دختران دانش‌آموز نیز غافل نیست. او خواسته فضای شورانگیز قصه‌های مدرسه را با زندگی دخترانه نیز بیامیزد و سهم دختران دانش‌آموز را در این نوع داستان‌ها ادا کند.

در کتاب دست‌های مهربان خانم معلم ماجرا از دو دوست دختر و دانش‌آموز شروع می‌شودکه دختر به دوستش اتویی را امانت می‌دهد که ناگهان اتو به دست پروانه آسیب می‌بیند و دسته آن می‌شکند. نیلوفر همکلاسی پروانه اتو را بی‌خبر از خانه و فقط برای کمک به دوستش برای او آورده. همین ماجرای ساده موضوع یک قصه عاطفی در فضای مدرسه می‌شود.

نیلوفر و پروانه هر دو تلاش می‌کنند به شکلی که پدر و مادرهایشان خبردار نشوند اتویی را خریداری کنند. هر دو دختر و دوست در گروه نمایش مدرسه فعال هستند. این مشکل بزرگ باعث نمی‌شود که آنها از فعالیت هنری شان غافل شوند. آنها تلاش می‌کنند و در اوج نگرانی‌ها به فکر چاره هستند. دوستان نیلوفر و پروانه هم که از ماجرا خبردار شده‌اند هریک می‌کوشند کمکی بکنند.

در این قصه هم مثل کتاب قبلی روح اخلاق و زیبایی‌های آن خودنمایی می‌کند. نکته اول، توجه به امانتداری است که خوانندگان می‌آموزند باید به آن پایبند باشند.

نکته دوم همکاری و همدلی در زمان سختی‌ها و دشواری‌های زندگی است که کودکان ما باید بیاموزند همیشه به این ویژگی اخلاقی ارزشمند نیازمندند. این نگاه اخلاق گرای نویسنده به زیبایی در یک اثر داستانی کودکانه و در فضای قصه‌های مدرسه خودنمایی می‌کند.

محمد میرکیانی