ابا از ربا

بانکداری اسلامی از نگاه دکتر محمد حسن محبیان, رییس هیأت مدیره و مدیر عامل پست بانک ایران

قانون بانکداری بدون ربا، طرحی نو در نظام بانکداری کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است و اگر به درستی اجرا شود، تحولی بزرگ در شبکه بانکی کشور ایجاد و فواید فراوانی را عاید مشتریان بانک‌ها خواهد کرد.

به برکت حذف ربا از نظام بانکی کشور، می‌توان به سالم‌سازی اقتصاد، توزیع مناسب ثروت و ایجاد زمینه‌های لازم برای شکوفایی اقتصادی میهنمان دست یافت.

جلوگیری از فعالیت‌های واسطه‌گری، سوداگری و کاذب در حوزه اقتصاد، ایجاد اقتصاد مولد، پویا و اثر بخش در زندگی مردم و شفاف‌سازی مجموعه فعالیت‌های اقتصادی از آثار این نوع نظام بانکی خواهد بود.

در بانکداری متعارف ربوی، سپرده گذاران هیچ مسؤولیتی در قبال فعالیت‌های بانک ندارند و نتایج عملیات بانکی، سود باشد یا ضرر، هیچ فرقی برای آنان ندارد. در بخش اعطای وام هم وقتی بانک وام می‌دهد، رابطه مالکیتی خود را از آن قطع کرده و به مالکیت متقاضی درمی‌آورد و او متعهد می‌شود در سررسیدهای معین، اصل وام و بهره آن را به بانک برگرداند. نظام بانکی ربوی سعی کرده صنعت بانکداری را از درگیر شدن با اقتصاد حقیقی دور کند، به طوری که در اکثر کشورها، بانک‌ها از سرمایه گذاری مستقیم در فعالیت‌های اقتصادی، خرید سهام شرکت‌ها و حتی خرید اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام منع شده‌اند. حال آن که در نظام بانکی بدون ربا، با حذف نظام بهره و بانکداری مبتنی بر آن، ماهیت بانکداری متحول می‌شود و بانک، دیگر تنها به عنوان یک مؤسسه گردش وجوه نیست و سپرده گذاران، بانک‌ها و بنگاه‌های اقتصادی، دیگر به صورت عناصری مجزا از هم نیستند. به دنبال آن، سود و زیان سپرده گذاران، بستگی به عملکرد و موفقیت بنگاه‌ها دارد. پس در ساختار غیرربوی علاوه بر آن که بانک‌ها و مردم به یکدیگر متعهد بوده و مسؤولیت دارند، بانک‌ها در چرخه اقتصادی نیز فعالیت دارند تا بتوانند پاسخگوی سپرده گذاران باشند.

● فرهنگ بانکداری

باید پذیرفت که عدم آموزش وافی و کافی فعالان نظام بانکی کشور و دور ماندن بسیاری از آنان از ماهیت قانون بانکداری بدون ربا، نتوانسته ذایقه و شیوه کار تلاش‌گران این عرصه را که پیش از پیروزی انقلاب با روش‌ها و شیوه‌هایی خارج از چارچوب قانون جدید انس داشتند، تغییر دهد. لذا تدوین نظام آموزشی جامع و اثر بخش، مهمترین راهکار برای نهادینه کردن فرهنگ بانکداری اسلامی است.

تغییر شگرف و بنیادینی که در عرصه نظام بانکی کشور به تبع قانون جدید در سال‌های ابتدایی انقلاب شکل گرفته بود، مستلزم کار فرهنگی وسیعی بود تا بتواند باور و نگرش مردم را که مشتریان بالقوه و بالفعل بانک‌ها بودند با چارچوب‌ها و کارکرد‌های جدید وفق دهد که این امر به سبب فضای ویژه آن سال‌ها میسر نشد.

در عصر حاضر که به عصر ارتباطات و اطلاعات معروف است، تغییرات در حوزه نرم افزاری و سخت افزاری با سرعت بسیار بالا در محیط ما رخ می‌دهند و یکی از بارزترین وجوه این تحولات و تغییرات، در حوزه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطی است که نظام بانکی را متحول کرده است. لذا متناسب با تغییر رویه‌ها و ابزارها در حوزه نظام بانکی، نیازمند قوانین جدید و به‌روزتری هستیم که بتوانند پاسخگوی نیازهای در حال تغییر نظام بانکی مدرن و الکترونیک و مشتریان آن باشند. نمود بارز این تغییر، تبدیل پول فیزیکی به پول الکترونیک و مجازی است. لذا متناسب با این تغییر ماهیت پول، باید قوانین شرعی و غیرربوی آن نیز تدوین و ابلاغ گردند.

بی‌شک، فناوری‌های نوین با ایجاد شبکه لحظه‌ای و یکپارچه و قابل دسترسی با کمترین هزینه، نقش تسریع کننده و اثر بخشی را برای ایجاد عدالت در اقشار ضعیف و کم‌درآمد ایفا می‌کنند. در فضای فناوری‌های نوین بانکداری، مکان و فاصله جغرافیایی، برای دسترسی به خدمات بانکی از بین می‌رود. این فناوری‌ها به عنوان ابزار پیش برنده مطرح می‌باشند. به عنوان مثال، در تجربه موفق توزیع سهام عدالت و پرداخت یارانه‌ها در پست بانک ایران، می‌توان به بهره گیری از سامانه بانکداری الکترونیک و یکپارچه در سطح ۴۰۰ شعبه و بیش از ۱۳ هزار دفتر خدمات بانکی شهری و روستایی اشاره کرد که موجب جلوگیری از مهاجرت روستاییان و ساکنان مناطق محروم به شهرها و ایجاد زمینه دسترسی آسان به خدمات بانکی لحظه‌ای و یکپارچه گردیده و از تحمل هزینه‌های مادی و جانی بر آنها جلوگیری نموده است. لذا هر چه وجوه و خصوصیات این فناوری‌ها و نرم افزارهای متعلق به آنها بتوانند مبتنی بر بانکداری اسلامی و غیرربوی بومی‌سازی شوند، آثار آن بیش از پیش مشخص می‌شوند و عامل ترغیب مردم، بانک‌ها و بنگاه‌های اقتصادی به بانکداری اسلامی خواهند بود.

پست بانک ایران نیز در زمینه بانکداری بدون ربا، طبق قوانین و مقررات مصوب مجلس شورای اسلامی، دولت و بانک مرکزی جمهوری اسلامی، فعالیت‌های بانکی خود را بر اساس بانکداری اسلامی بنا کرده و در این راستا تلاش می‌کند با حضور مؤثر در مناطق محروم و روستایی و ایجاد نقاط دسترسی در قالب دفاتر خدمات بانکی که در حال حاضر در ۱۰ هزار نقطه روستایی و محروم تعریف شده و با بهره گیری از فناوری‌های نوین و نرم افزارهای یکپارچه و لحظه‌ای خدمات خود را با کمترین هزینه دسترسی به ساکنان این مناطق ارایه نماید و با جذب و بکار گیری منابع راکد این مناطق و اعطای تسهیلات در چارچوب مقررات مربوطه، نسبت به شکوفایی، رونق و آبادانی مناطق محروم و روستایی کشور کمک شایانی نماید.