مسمومیت با آهن

آهن از داروهایی است که برای بیمارانی که از کم‌خونی ناشی از فقر آهن رنج می‌برند، تجویز می‌شود. آهن به اشکال تزریقی و خوراکی در دسترس است که معمولا از اشکال خوراکی آن استفاده …

آهن از داروهایی است که برای بیمارانی که از کم‌خونی ناشی از فقر آهن رنج می‌برند، تجویز می‌شود. آهن به اشکال تزریقی و خوراکی در دسترس است که معمولا از اشکال خوراکی آن استفاده می‌شود. بسته به شرایط بیماری، شدت کم‌خونی و وضعیت جذب آهن در بیمار ممکن است روش تزریقی را پزشک انتخاب کند. چون آهن اضافی سمی‌است، لذا بدن برای جلوگیری از مسمومیت از چند مکانیسم بهره می‌برد. این مکانیسم‌ها شامل اتصال به پروتئین‌های شناور در خون، ذخیره‌کردن داخل سلول‌ها و مهم‌ترین آن، تنظیم جذب گوارشی است. در روش تنظیم جذب، بدن بر اساس میزان ذخیره آهن، جذب آن را تنظیم می‌کند به طوری که زمانی که سطح آهن در بدن افزایش می‌یابد از میزان جذب می‌کاهد و به عکس.

مقدار آهن فلزی، تعیین‌کننده پتانسیل مسمومیت است که درمحصولات مختلف از ۱۲ تا ۳۳ درصد متغیر است. سولفات فروس که رایج‌ترین فرآورده در دسترس است، دارای ۵۰ گرم آهن فلزی است؛ در حالی که مولتی‌ویتامین‌های اطفال حاوی ۱۰ تا ۱۸ میلی‌گرم آهن فلزی در هر قرص است. اثرات مسمومیت با مصرف خوراکی حداقل ۲۰ ـ ۱۰ گرم آهن فلزی به ازای هر کیلوگرم وزن فرد بروز می‌کند.

مراحل مسمومیت

- مرحله ۱: این مرحله با درد شکم، استفراغ و اسهال مشخص می‌شود. استفراغ به طور مشخص، در مدت چند ساعت اول بعد از مصرف بروز می‌کند. استفراغ شایع‌ترین نشانه بالینی ثابت در مسمومیت حاد با آهن است. عدم وجود نشانه‌های گوارشی در مدت ۶ ساعت از زمان مصرف تشخیص مصرف قابل توجه آهن را رد می‌کند.

- مرحله ۲: معمولا مرحله ۲ یا مرحله خاموش مسمومیت آهن اتفاق نمی‌افتد. در دوره ۶ تا ۲۴ ساعت بعد از زمان مصرف، نشانه‌های گوارشی برطرف می‌شود.

- مرحله ۳: این مرحله با مسمومیت در کل بدن مشخص می‌شود. خونریزی و متعاقب آن بروز شوک از علائم این مرحله است.

- مرحله ۴: مرحله کبدی در فاصله زمانی ۵ ـ ۲ روز بعد از مصرف، حاصل می‌شود و ممکن است به نارسایی کبدی منتهی شود.

- مرحله ۵: این مرحله از مسمومیت شامل انسداد خروجی معده در نتیجه اثرات خورنده آهن روی معده است. این تغییرات نادر است و در مدت ۴ تا ۶ هفته بعد از مصرف، اتفاق می‌افتد.

تشخیص مسمومیت بالینی است، اما برای بررسی سطح آهن، سرم یا استفاده از عکسبرداری برای مشاهده قرص‌های آهن نیز استفاده می‌شود.

اقدامات درمانی

ـ در برخورد با هر بیمار مشکوک به مسمومیت باید با اورژانس پیش بیمارستانی تماس گرفت. اگر بیمار استفراغ می‌کند، روی یک پهلو خوابانده شده تا مواد استفراغی وارد راه‌های هوایی نشود.

ـ ماده سیاهرنگی به نام زغال فعال وجود دارد که در مسمومیت‌ها بسیار کاربردی است. این ماده به اغلب داروها و مواد چسبیده و آنها را از بدن خارج می‌کند، اما در مسمومیت با آهن کاربرد ندارد.

ـ شستشوی معده از طریق گذاشتن لوله به داخل معده روش مناسبی است به شرط آن‌که بیمار در کمتر از یک ساعت از بلع به اورژانس رسانده شود و قرص‌های مصرفی دارای اندازه بزرگی نباشند و بتوان آنها را از طریق لوله خارج کرد.

بسته به شرایط بیمار می‌توان از پادزهر (دفروکسامین) و حتی آندوسکوپی برای خروج قرص‌های بزرگ استفاده کرد.

دکتر بهروز هاشمی

متخصص طب اورژانس