در جستجوی مخلوقاتی غیر از انسان در کیهان بیکران

تکوین حیات چگونه اتفاق افتاده است اگر زمین تنها سیاره واجد موجودات زنده در کیهان نباشد در آن صورت در کجا باید به دنبال ارگانیزمهای زنده دیگری غیر از آنچه که در زمین یافت می شود, بود با پیشرفتهای چشمگیری که در عرصه های مختلف علوم نظری و فناوریها به وقوع پیوسته, دانشمندان از رشته های مختلف توجه خود را به این مساله مهم معطوف ساخته اند

زمانی که داروین نظریه تطور خود را در سال ‪ ۱۸۵۹‬منتشر ساخت، تفسیر اقناع‌کننده ای از چگونگی تطور و حیات از میلیاردها سال قبل و از دل ساده ترین ارگانیزمها تا پیچیده‌ترین موجودات ارائه داد اما درباره این موضوع که حیات چگونه در روی زمین پدیدار شد سخنی به میان نیاورد.

او در ارتباط با این مساله صرفا به مزاح یادآور شد که گمانه‌زنی در باره منشا حیات نظیر گمانه‌زنی درباره منشا ماده است.

اکنون پس از ‪ ۱۵۰‬سال از زمان انتشار کتاب داروین هنوز مساله چگونگی ظهور حیات به عنوان یکی از بزرگترین مسائل حل نشده علم باقی مانده است و این نکته روشن نیست که آیا حیات بر روی زمین محصول یک تصادف شیمیایی است و تنها زمین در کل کیهان برخوردار از حیات است یا آنکه آنچه که در زمین بوقوع پیوسته محصول طبیعی قوانین زیستی طبیعت است.

در سالهای اخیر این نکته کم و بیش در میان دانشمندان پذیرفته شده که حیات یک پدیدار ناگهان ظاهرشونده است و اگر شرایطی شبیه شرایطی که در روی زمین بوجود آمد در نقطه دیگری پدیدار شود می‌توان انتظار داشت که حیات در آن نقطه ظهور کند.

بر مبنای همین باور "ناسا"(سازمان فضایی آمریکا) با همکاری آژانس فضایی اروپا پروژه‌های اختر-زیستشناسی بسیار جاه‌طلبانه‌ای را به اجرا درآورده که هدف همه آنها کشف نمونه دیگری از حیات در جایی از کیهان است.

"پیتر وارد" یک اختر-زیست شناس در دانشگاه واشنگتن در سیاتل آماده است در مورد موضوع حیات در کرات دیگر به شیوه متفاوت از روندهای موجود بیندیشد و راههای تازه را مورد بررسی قرار دهد. او بتازگی کتابی را با عنوان "حیات آنگونه که با آن آشنا نیستیم: جستجوی ناسا برای دستیابی به نمونه‌های حیات غیر زمینی و ترکیب و سنتز چنین حیاتی" تالیف کرده‌است که در آن آخرین دانسته‌ها و نادانسته‌های دانشمندان درباره موضوع حیات در کرات دیگر مورد بحث قرار گرفته است.

بخش اعظم مباحث گسترده کتاب ناظر به سیاره مریخ است که در حال حاضر بالاترین امید را برای دستیابی به نمونه‌ای از حیات در بیرون از سیاره زمین در اختیار دانشمندان قرار داده است.

اکتشاف گاز متان در مریخ بازار این بحث را در میان اخترشناسان داغ کرد که ارگانیزمهای ریزی که قادر به استفاده از این گاز هستند در زیر سطح کنونی سیاره مریخ و میلیاردها سال پس از خشک و کویری شدن پوسته بیرونی آن، هنوز زنده باقی مانده است.

یکی از مسائلی که دستیابی به نمونه‌ای واقعی از ارگانیزمهای حیاتی کاملا مستقل از زمین را دشوار می‌سازد آن است که سیاره‌های منظومه شمسی هنوز به صورت کامل از یکدیگر ایزوله و مجزا نشده‌اند.

تکه‌ها و خرده‌های سیارات به واسطه برخورد ستاره‌های دنباله دار و شهابسنگها در فضای منظومه شمسی پراکنده می‌شود و این قطعات می‌توانند میکربهای زنده را از یک نقطه به نقطه دیگر انتقال دهند. به این ترتیب حتی اگر نمونه‌هایی از ارگانیزمهای زنده در روی مریخ یافت شود معنای این امر آن نیست که دانشمندان موفق شده‌اند به نوعی فرایند تکوین حیات مستقل از آنچه که در زمین رخ داده دست پیدا کنند.

وارد معتقد است که مریخ در آغاز موقعیت بهتری نسبت به زمین برای پذیرا شدن حیات داشته است. اگر این سخن درست باشد آنگاه این احتمال مطرح می‌شود که حیات در روی زمین از سیاره سرخ به آن منتقل شده است.

برای دستیابی به نمونه‌های حیات نیازی به اجرای پروژه‌های پر هزینه برای ارسال سفاین فضایی به سیارات منظومه شمسی نیست. به گفته وارد حتی این احتمال وجود دارد که اطراف خود ما پر از نمونه‌های حیات غیر زمینی و از نقاط دیگر باشد اما چون این نمونه‌ها در برابر آزمایشهای استانداردی که زمینیان برای شناسایی هستارهای زیست-شیمیایی مورد استفاده قرار می‌دهند، واکنشی بروز نمی‌دهند دستگاههای اندازه‌گیری ما قادر به شناسایی و آشکار سازی آنها نیست.

به عنوان مثال این احتمال وجود دارد که ارگانیزم زنده‌ای موجود باشد که در سلولهای بدن خود به جای مولکول دی.ان.آ، از مولکول آر.ان.آ استفاده کرده باشد.

زیست شناسان با ابزار و روشهایی که اکنون به کار می‌گیرند نمی‌توانند وجود این ارگانیزم را تشخیص دهند. به اعتقاد وارد ممکن است برخی از میکربهایی که هم‌اکنون در زمین یافت می‌شوند نمونه‌هایی برجای مانده از اشکال متنوع حیات غیر زمینی هستند که از میلیاردها سال قبل به زمین انتقال یافته‌اند.

مریخ و زمین تنها سیاره‌های منظومه شمسی نیستند که برای رشد حیات آنگونه که ما با آن آشنا هستیم مناسبند. سطح سیاره زهره در اوایل پیدایش آن از این حیث مکان مناسبتری بوده است.

هم‌اکنون شواهد تحریک‌کننده ای در ابرهای زهره به چشم می‌خورد که می‌تواند ناشی از فعالیت باکتریهای باشد که هنوز در بخشهای فوقانی جو این سیاره موجودند.

قمر اروپا متعلق به زحل نیز یکی دیگر از نقاطی است که ممکن است حیات در آن یافت شود. به اعتقاد زیست-اخترشناسان ممکن است در زیر پوسته بیرونی این قمر ذخایر آب همچنان از میلیاردها سال پیش برجای مانده باشد.

حتی ماه خود زمین می‌تواند نقش مهمی در ماجرای حیات بازی کند زیرا بر سطح این قمر نمونه‌های سنگهایی که از زهره، زمین و مریخ به سمت آن پرتاب شده‌اند به چشم می‌خورد. این نمونه‌ها ممکن است حاوی سرنخهای مهمی درباره شکل‌گیری حیات باشند.

دراین نمونه‌ها حتی ممکن است شواهدی دایر بر رویدادهای فاجعه آمیزی که در زمین بوقوع پیوست و موجب نابودی شمار زیادی از گونه‌های زنده شد به دست آید.

در حالیکه که شماری از محققان به جستجوی نمونه‌های حیات در نقاطی بیرون از سیاره زمین برخاسته اند، برخی دیگر از دانشمندان در تلاشند تا حیات را به صورت مصنوعی در لوله آزمایشگاه تولید کنند.

تا کنون این پژوهشگران موفق شده‌اند ویروسها را با ترکیب اجزای شیمیایی اولیه آنها به وجود آورند و به نظر می‌رسد که در آینده‌ای نه چندان دور تولید سلولهای زنده در لوله آزمایش عملی شود.

اما نباید تصور کرد که چون ما می‌توانیم با سنتز و ترکیب اجزای شیمیایی ارگانیزمهای زنده درست کنیم پس در کل کیهان نیز به همین سادگی حیات ظاهر می‌شود.

سنتز و ترکیب ارگانیزمها به وسیله دانشمندان با استفاده از اطلاعات دقیق درباره ساختار شیمیایی و نحوه ترکیب آنها یک مطلب است، ظهور خودبخودی این ارگانیزمها در کیهان مطلبی به کلی متفاوت.

واقعیت این است که هنوز و به رغم پیشرفتهایی زیادی که در عرصه علوم زیستی صورت پذیرفته، دانشمندان سرنخ زیادی در این خصوص که حیات چگونه در کیهان و بر روی زمین ظهور کرد در اختیار ندارند.