از زخم زبان تا سرطان

سرطان, نام ترسناکی است همه ما از شنیدن آن به خود می لرزیم اما امروزه برای ما نام آشنایی شده است و دائم اخباری در مورد سرطان های مختلف می شنویم

سرطان، نام ترسناکی است. همه ما از شنیدن آن به خود می‌لرزیم اما امروزه برای ما نام آشنایی شده است و دائم اخباری در مورد سرطان‌های مختلف می‌شنویم...

یکی از این سرطان‌ها، سرطان زبان است که شاید در مورد آن کمتر شنیده باشیم اما از آنجا که شیوع نسبتا زیادی یافته است بنابراین لازم است افراد حساسیت ویژه‌ای نسبت به هرگونه تغییر در بافت و رنگ زبان خود داشته باشند. به علت قرارگرفتن زبان در حفره دهانی، تشخیص این بیماری از حوزه‌های تشخیصی دندان‌پزشکان به‌حساب می‌آید و باید در صورت وجود هرگونه تغییر به دندان‌پزشک مراجعه شود. این بار در مورد سرطان‌های حفره دهان و به خصوص سرطان زبان با خانم دکتر ترانه فرخ‌نیا، متخصص بیماری‌های دهان و فک و صورت و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و پردیس بین‌الملل به گفت‌وگو نشسته‌ایم و سوال‌های خود را در ارتباط با این بیماری و راه‌های تشخیصی و درمانی آن مطرح کرده‌ایم.

▪ خانم دکتر! لطفا در ابتدا به این نکته اشاره کنید که چه تغییرهایی در محیط دهان را باید جدی گرفت؟ آیا هر زخمی باید ما را نگران کند؟

- دراین‌باره یک قانون کلی وجود دارد. هر زخم‌ دهانی که بیش از ۲ هفته باقی بماند، باید مورد بررسی قرار گیرد. البته علاوه بر زخم‌های دهان، علامت مشخصه بدخیمی‌های داخل دهان، سفت‌شدن غدد لنفاوی منطقه است. پس اگر فردی متوجه شد که غدد لنفاوی در ناحیه زیر فک، سفت و بی‌حرکت شده و بیش از ۲ هفته از این وضعیت گذشته باشد باید بررسی شود. البته در بعضی مواقع، اروژن‌های منتشر روی لثه (یعنی وضعیتی که انگار پوست آن کنده شده باشد) مرتبط با بیماری‌هایی مانند لیکن‌پلان، پمفیگوس یا پمفیگویید است و چندان جای نگرانی ندارد اما برای تشخیص این بیماری‌ها باید حتما نمونه‌برداری انجام شود. اگر این بیماری‌ها به‌صورت زودهنگام تشخیص داده شوند، می‌توان آنها را درمان کرد.

▪ گاهی نام ضایعه‌های پیش بدخیمی (پیش‌سرطانی) را می‌شنویم. اینها چه نوع ضایعه‌هایی هستند؟

- هر تغییر رنگ سفید یا قرمزی در دهان جای نگرانی ندارد اما باید بررسی شود (به خصوص اگر بیش از ۲ هفته باقی بماند). گاهی ممکن است این ضایعه‌ها جزو موارد پیش‌سرطانی باشند. مثلا لکوپلاکیا یا لیکن‌پلان حدود ۵-۲ درصد احتمال بدخیمی دارد. پس بهتر است بیوپسی (نمونه‌برداری) انجام شود تا وضعیت دندان‌ها بررسی شود. اگر علایمی وجود داشته باشند که ممکن است منتهی به سرطان شوند، لازم است هرچه سریع‌تر مورد درمان قرار بگیرند. البته در بعضی موارد تروما یا ضربه‌ای در دهان، ایجاد ضایعه می‌کند که بعد از مدتی خودش برطرف می‌شود. پس لازم است که پزشک، تاریخچه کاملی از بیمار بگیرد تا بتواند تشخیص قطعی دهد. مثلا اگر پزشک شک دارد که یک دندان تیز در دهان ضایعه ایجاد کرده است، باید آن عامل (تیزی دندان) را برطرف کند و ببیند آیا ضایعه هنوز هم بر جا می‌ماند یا نه.

▪ کدام نوع سرطان در حفره دهان شایع‌تر است و در چه مناطقی بیشتر دیده می‌شود؟

- شایع‌ترین سرطان حفره دهان، کارسینوم سلول‌های سنگفرشی است که حدود ۹۵ درصد بدخیمی‌های دهان را تشکیل می‌دهد. این سرطان، هشتمین سرطان شایع در مردان و پانزدهمین سرطان شایع در میان زنان است. بالا بودن شیوع آن در مردان، احتمالا به دلیل مصرف بیشتر سیگار و سایر محصولات دخانی در آنهاست که مشخص شده ارتباط نزدیکی با سرطان حفره دهان دارد. این نوع بدخیمی می‌تواند روی زبان، کف دهان، لب و لثه ایجاد شود اما میزان شیوع آن در زبان بیشتر است. علایم اولیه این سرطان در موارد مختلف متفاوت است و نمای بالینی متغیری دارد. گاهی برآمدگی‌هایی با سطح نامنظم و زخمی دیده می‌شود و گاهی هم به صورت ناحیه مرکزی فرورفته با شکل نامنظم زخمی است. رنگ آن هم از سفید تا قرمز متغیر است. معمولا هنگام لمس این مناطق حاشیه سفتی مشخص می‌شود.

▪ آیا خود افراد قادر به تشخیص چنین علایمی هستند؟

- معمولا شکایت بیمار از زخم‌های موجود در دهانش است. البته گاهی هم در دهان زخم وجود دارد اما بیمار دردی را احساس نمی‌کند اما نکته مهم این است که این زخم‌ها را نباید با زخم‌های تروماتیک دهان اشتباه کرد (مانند زخم‌هایی که بر اثر لبه ناصاف دندان مصنوعی به وجود می‌آیند) در هر صورت اگر فرد، زخمی را در دهانش حس و این وضعیت ادامه پیدا کرد باید حتما به پزشک مراجعه کند. زخم‌های سرطان، گاهی با غذا خوردن بیمار تداخل پیدا می‌کند یعنی بیمار نمی‌تواند به راحتی غذا بخورد.

▪ این بیماران باید به چه کسانی مراجعه کنند؟

- از آنجا که این زخم‌ها در دهان هستند معمولا به دندان‌پزشک مراجعه می‌شود اما بهتر است مراجعه به دندان‌پزشکان متخصص بیماری‌های دهان و فک و صورت انجام شود. البته یافتن چنین متخصصانی در مطب شاید دشوار باشد چون چندان تخصص شناخته‌شده‌ای نیست اما می‌توان به بخش بیماری‌های دهان در دانشکده‌های دندان‌پزشکی مراجعه کرد. در مجموع باید گفت اهمیت سرطان دهان برای دندان‌پزشک، تشخیص زودهنگام و پیشگیری از مرگ زودرس و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.

▪ این نوع سرطان‌ها، درمانی دارند؟

- بله، اگر این سرطان‌ها در مراحل اولیه، تشخیص داده شوند، معمولا با رادیوتراپی و شیمی‌درمانی درمان می‌شوند و به درمان‌های جراحی نیازی پیدا نمی‌کنند اما گر در مراحل پیشرفته‌تر شناسایی شوند علاوه بر آنها به جراحی هم نیاز است. در کل، اگر بدخیمی، متاستاز به نقاط دیگر داده باشد، پیش‌آگهی خوبی ندارد.

▪ آیا انجام بیوپسی برای تشخیص سرطان‌ زبان ضروری است؟

- در کل برای هر ضایعه مشکوک، بیوپسی لازم است و راه تشخیصی و گاهی حتی درمانی محسوب می‌شود. گاهی لازم است کل ضایعه را برداریم و گاهی فقط قسمتی از ضایعه برداشته می‌شود. سپس آن را به پاتولوژی می‌فرستیم و بعد از تشخیص بیماری، داروی لازم تجویز می‌شود. این کار جای نگرانی چندانی ندارد و عموما در حد کار مطب یا دانشکده است و ظرف مدت کوتاهی (حدود ۲۰ دقیقه) انجام می‌شود. افراد نباید از انجام آن بترسند و گمان ‌کنند که بیوپسی (نمونه‌برداری) به معنی سرطان است. احتمال سرطان در دهان پایین است اما برای همین احتمال کم، باز هم بیوپسی لازم است. در کل بیوپسی راه تشخیص نهایی است.

▪ آیا بیمار می‌تواند اقدام به خوددرمانی کند؟

- به هیچ‌وجه! این کار ممکن است باعث شود که پزشک متوجه علایم اصلی ضایعه نشود مثلا عده‌ای روی زخم‌های دهانی خود آسپیرین قرار می‌دهند. این کار زخم جدیدی را در محل ایجاد می‌کند که باعث می‌شود، دندان‌پزشک به اشتباه بیفتد. خوددرمانی، شکل واقعی ضایعه را تغییر می‌دهد و باعث مشکل در تشخیص ضایعه می‌شود. حتی مصرف دهانشویه هم به صورت سرخود می‌تواند مشکل‌ساز باشد. مثلا استفاده طولانی‌مدت (۲ هفته به بالا) از دهانشویه کلرهگزیدین، باعث تغییر رنگ و تغییر در حس چشایی می‌شود. پس نباید سرخود طولانی از آن استفاده کرد. در مجموع می‌توان به بیماران توصیه کرد که بهداشت دهانی خوبی داشته باشند و سیگار و الکل را ترک کنند چون هر زخمی که در دهان وجود داشته باشد اگر محیط دهان تمیز باشد، ترمیم آن بهتر صورت می‌گیرد. به خصوص اگر بیمار سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشد و مستعد عفونت باشد، لازم است که بهداشت را بهتر رعایت کند.

دکتر آیدا روشن‌ضمیر