دندان ها به کارواش می روند

مسواک, ابزاری بدون تغییر طی قرن های گذشته

پلاک دندانی شامل اجتماعات سازمان‌یافته‌ای از باکتری‌ها داخل یک ماده زمینه گلیکوپروتئینی است که روی دندان و لثه تجمع می‌یابد. افزایش میزان پلاک و یا باقی ماندن آن روی سطوح داخل دهانی می‌تواند به بیماری‌های لثه و یا پوسیدگی‌ دندان منجر شود...

کنترل پلاک عبارت است از برداشت پلاک دندانی براساس یک برنامه منظم و پیشگیری از تجمع مجدد آن روی دندان‌ها و سطوح لثه‌ای مجاور. ابزارهای کنترل پلاک، مسواک، نخ‌دندان، خمیردندان، ماساژور لثه و... است.

● مسواک سنتی

مسواک دارای الیاف که ابتدا در حدود سال ۱۶۰۰ در چین اختراع شد، اولین بار در آمریکا در سال ۱۸۵۷ عرضه شده و از آن زمان تا به حال تغییرات اندکی داشته است. انجمن دندانپزشکی آمریکا محدوده ابعاد مسواک‌های قابل قبول را این چنین توصیف کرده: «سطح مسواک به ابعاد ۱ تا ۲۵/۱ اینچ طول و ۸/۳ تا ۱۶/۵ اینچ عرض، ۲ تا ۴ ردیف (row) از الیاف (Bristles) و ۵ تا ۱۲ دسته (tufts) الیاف در هر ردیف.» یک مسواک باید بتواند به بیشترین نواحی ممکن از دندان‌ها رسیده و به طور موثری آنها را تمیز کند.

بررسی‌های زیادی روی مسواک‌های مختلف صورت گرفته تا میزان برداشت پلاک را بین آنها مقایسه کند. نتیجه نهایی این بود که هیچ‌یک از مسواک‌ها بر بقیه انواع برتری ندارد. هیچ‌یک از انواع مسواک‌ها از نظر کلینیکی نسبت به بقیه برتری‌ نشان نداده تا آن را به عنوان یک مسواک به‌خصوص پیشنهاد نماییم. سهولت استفاده توسط بیمار یک عامل مهم در انتخاب مسواک است که به صورت احساس وی از اینکه مسواک به خوبی عمل می‌نماید، مشخص می‌شود.

کارایی و صدمات احتمالی ناشی از انواع مختلف مسواک‌ها به میزان زیادی به چگونگی استفاده از آنها بستگی دارد. برای مثال در مورد سایش سطح دندان (abrasion) در اثر مسواک می‌توان گفت که برخی طراحی‌های مسواک به الیاف آن اجازه می‌دهند تا خمیر دندان بیشتری حمل کنند که میزان مواد ساینده خمیردندان بیشتر از خود مسواک در سایش سطح دندان موثر است. به طور کلی گفته می‌شود که مسواک سخت (hard) با خمیردندان بسیار ساینده و نیز روش مسواک زدن افقی ممکن است به سایش ناحیه طوق دندان و نیز تحلیل لثه منجر گردد.

طراحی‌های جدید مسواک اجازه دسترسی بهتر الیاف آن را به سطوح مختلف دندان می‌دهند و برداشت پلاک را تسهیل می‌کنند. برای مثال مسواک دارای الیاف انحنا و یا زاویه‌دار در دو طرف مسواک که هر چه الیاف به سمت مرکز می‌روند کوتاه‌تر می‌شوند، دسترسی را به سطوح باکال (سطح گونه‌ای)، لینگوال (سطح زبانی) و سطح اکلوزال (جونده) را بیشتر می‌کنند. تغییر دیگر در طراحی الیاف به صورت سر u شکل با الیافی بود که آنها نیز به صورت هم‌زمان به سطوح باکال، لینگوال و اکلوزال دسترسی دارند.

الیاف مسواک در دسته‌جاتی قرار می‌گیرند که معمولا در سه یا چهار ردیف منظم شده‌اند. مسواک‌هایی که چند دسته الیاف دارند دارای الیاف بیشتری بوده و ممکن است نسبت به مسواک‌ها با الیاف کمتر در تمیز کردن دندان موثرتر باشند و الیاف با نوک گرد نسبت به الیاف با سطح مقطع صاف و لبه‌های تیز به آسیب کمتری بر روی لثه منجر می‌شوند.

در مورد مناسب‌ترین سختی الیاف ابهام وجود دارد. سختی الیاف با توان دوم ضخامت آنها نسبت مستقیم و با توان دوم طول الیاف نسبت عکس دارد. ضخامت الیاف محصول از mm۲/۰ برای مسواک‌های نرم، تا mm۳/۰ برای مسواک‌های متوسط و تا mm۴/۰ برای مسواک‌های سخت متفاوت است. مسواک پیشنهادی توسط Bass که به مقبولیت زیادی دست یافته است شامل خصوصیات زیر است: «یک دسته مستقیم و الیاف از جنس نایلون با قطر mm۲/۰ و طول mm۳/۰۱ با نوک گرد که در سه ردیف قرار گرفته‌اند و در هر ردیف شش دسته الیاف و در هر دسته (tuft) دارای ۸۰ تا ۸۶ الیاف (Bristle) است. برای کودکان مسواک کوچک‌تر بوده و الیاف باریک‌تر (mm۱/۰) و کوتاه‌تر (mm۷/۸) می‌باشد.»

الگوهای سایش الیاف مسواک‌ها به میزان زیادی در میان افراد مختلف متفاوت است، ولی با استفاده منظم و دقیق، بیشتر مسواک‌ها در عرض چند ماه علایمی از سایش را نشان می‌دهند. اگر همه الیاف پس از یک هفته ساییده شدند، احتمالا عمل مسواک زدن با شدت زیاد انجام می‌گردد و اگر الیاف بعد از شش ماه هنوز دست نخورده بودند یا مسواک زدن خیلی نرم انجام شده یا اینکه مسواک هر روز استفاده نشده است. برخی شرکت‌ها از رنگ جهت نشان دادن میزان سایش استفاده می‌کنند. برای مثال رنگ آبی برخی مسواک‌ها در اثر سایش از بین می‌رود و برای مثال اگر ۳/۲ طول الیاف بی‌رنگ شد، زمان تعویض مسواک است.

انتخاب اشکال مختلف دسته‌های مسواک توسط بیماران به سلیقه آنها بستگی دارد. دسته مسواک باید به راحتی در کف دست بیمار قرار بگیرد. این دسته ممکن است صاف، زاویه‌دار ضخیم و یا باریک باشد. مسواک‌هایی که زاویه بین سر و تنه آنها کم باشد، شیب ملایمی دارند و کنترل بهتری جهت برداشت پلاک ایجاد می‌کنند. برخی مسواک‌ها دو زاویه در گردن دارند که کاهش پلاک بیشتری را در سطوح باکال و لینگوال نشان می‌دهند.

● مسواک برقی

همه مسواک‌های برقی بر تماس مکانیکی بین الیاف و دندان برای برداشت پلاک تکیه می‌کنند. اخیرا اضافه کردن انرژی صوتی با فرکانس پایین (Sorlic) باعث ایجاد حرکت دینامیک مایع شده و عمل تمیز کردن مسواک اندکی دور از نوک الیاف، آنها صورت می‌گیرد. همچنین ارتعاشات تولید شده در اتصال باکتری‌ها به سطوح دهان اختلال ایجاد می‌کند.

در صورت استفاده مناسب، مسواک برقی و مسواک دستی تفاوتی در تمیز کردن سطوح نشان نمی‌‌دهند، اما مسواک‌های برقی به خصوص برای کودکان و نوجوانان، افراد با ناتوانی ذهنی و بدنی و بیماران بستری شده موثرترند. همچنین این مسواک‌ها سطوح بین دندانی را به صورت موثرتری تمیز می‌کنند

دکتر مریم خادمی