مراحل آماده سازی استخر قبل از ماهی دار کردن

آماده سازی عبارت است از کلیه عملیاتی که قبل از کشت بچه ماهی استخرهای خاکی انجام گیرد رعایت صحیح اصول آماده سازی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی یکی از عوامل عمده در افزایش تولید می باشد

● تعریف آماده سازی استخر

آماده سازی عبارت است از کلیه عملیاتی که قبل از کشت بچه ماهی استخرهای خاکی انجام گیرد . رعایت صحیح اصول آماده سازی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی یکی از عوامل عمده در افزایش تولید می باشد .

۱) پاک سازی و خشک کردن

حداقل ۲ هفته قبل از شروع پرورش باید انجام شود ، آشغال ( علف و خار و خاشاک ) را برداریم . جهت بالا بردن توان تولید غذای زنده در استخر لازم است که استخر به مدت یک سال خشک نگهداری شود که طی آن مواد آلی تجزیه شده و باکتری های بیماری زا و انگل ها از بین می روند .

خشک کردن استخرها علاوه براینکه بطور مستقیم در خارج کردن ماهیان هرز و از بین بردن آنها دخالت می نماید می تواند اثرات مثبت زیادی را در بازدهی استخرها داشته باشد . در فصل زمستان استخرهای تخلیه خشک شده باید نظافت گردیده و ساقه های زبر گیاهان آبزی که در فصل قبل رشد نموده اند کنده شده و از استخر خارج گردند با این عمل از امکان بروز بیماری های عفونی کاسته می شود و پس از آبگیری مجدد استخرها ، رشد گیاهان آبزی محدود خواهد شد .

خشک کردن استخر سبب ایجاد شرایط مساعد در کف استخرها جهت فعالیت میکروارگانیسم ها می گردد . آنها با تجزیه مواد آلی کف استخر به مواد معدنی ، آنها را در اختیار زی شناوران گیاهی که تولید کنندگان اولیه می باشند قرار می دهد .

به علاوه خشک کردن استخرها سبب ایجاد شرایط لازم جهت برقرار کردن ارتباط بین اکسیژن محیط با کف استخر می گردد . میکروارگانیسم ها برای فعالیت و شروع به تجزیه مواد آلی به مواد معدنی نیاز به اکسیژن دارند که در صورت خشک شدن استخرها اکسیژن لازم به راحتی تأمین می گردد .

▪ به طور کلی اهداف خشک کردن استخر پرورش ماهی عبارتند از :

الف) خشک کردن کف استخر سبب می گردد که رطوبت مورد نیاز در اختیار تخم و با بچه ماهیان هرز از جمله کاراس ، گامبوزیا و همچنین قورباغه قرار نگیرد .

ب) ضدعفونی کف استخر که با در معرض نور خورشید قرار گرفتن از ارگانیسم های حساس به نور همانند باکتریها ، قارچ ها و ویروس ها صورت می پذیرد .

ج) تجزیه مواد الی و تبدیل آن به مواد معدنی توسط میکروارگانیسم در مجاورت نور خورشید .

د) از بین بردم جلبک های احتمالی که در کشت استخر قرار دارند .

۲) شخم و دیسک زدن بستر

شخم زدن یکی از نکات مهم دیگر در آماده سازی استخرهای پرورش ماهی است . اصولاً شخم زدن کف استخر پرورش ماهیان گرم آبی سطحی است مگر در مواقعی که ضخامت لجن کف استخر زیاد باشد ( بیشتر از ۵۰ سانتیمتر ) که باید اقدام به برداشت لجن از کف استخر نمود . در شخم زدن خاک کف استخر به ذرات ریز تبدیل می گردد و در صورتی که از دیسک استفاده گردد ذرات خاک باز هم ریزتر می گردد . در چنین شرایطی سطح برخورد خاک و هوا تا ۱۰ برابر افزایش پیدا می کند و باعث تسریع عمل اکسیداسیون می شود ، همچنین در ضمن این عمل گازهای مسموم و محبوس در خاک استخر از جمله آمونیاک و مات آزاد می شود .

نکته حائز اهمیت در رابطه با شخم و دیسک آن است که استخرهایی که دارای گیاهان آلی مانند نی یا لویی باشد نباید شخم زده شوند ، زیرا سبب توسعه ریزوم ها گردیده و بنابراین استخر پر از علوفه های مزاحم خواهد گردید که حذف آنها با مشکلات زیادی همراه خواهد بود .

۳) آهک پاشی

پس از آنکه زمین کف استخر شخم خورد و مسطح گردید یک لایه آهک بر روی خاک آن قرار می گیرد ( کف باید دارای رطوبت کافی باشد ) . آهک باعث آماده شدن حوضچه می گردد ، لایه آهکی باید حدود ۲ هفته قبل از آنکه آب در حوضچه انداخته شود استعمال شود . آهک نقش کود ندارد ولی عامل مؤثری است تا کودها به خوبی عمل کنند .

استفاده از آهک بخصوص زمانی مهم است که خاک اسیدی باشد که در غیر این صورت موجب صدمه به ماهیان خواهد شد . آهک باعث کنترل اسید خاک می شود و از خطر احتمالی جلوگیری می کند . اگر کشاورزان مطمئن نباشد که خاک حوضچه اش اسیدی است یا نه و امکان آهک زنده به میزان ۱۰۰۰ – ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار جهت گندزدایی ، ضدعفونی عوامل بیماری زا و انگل ها ، از بین بردن تخم ، لارو آبزیان هرز و اصلاح لجن کف استخر استفاده می شود . البته مقدار مصرف آهک براساس نو ع خاک و لجن کف استخر متغیر است .

۴) دادن کود پایه

کود پایه به عنوان اصلی ترین عامل جهت باروری اولیه استخرها می باشد ، معمولاً قبل از آبگیری استخرها این کود باید به طور یکنواخت در کف استخر پخش می گردد . وقتی درجه حرارت آب مناسب باشد و آبگیری استخر انجام پذیرد به سرعت تولیدات زی شناوری رشد کرده و در نتیجه غذای طبیعی مورد نیاز بچه ماهیان تازه رها سازی شده تأمین می گردد ، این تولیدات زی شناوران اولیه موجب رشد فزاینده ماهی و بنابراین سرعت رشد هر روز افزوده می گردد .

بهترین نحوه کودهی پخش یکنواخت آن در کف استخر خشک شده و چند روز قبل از آبگیری و معرفی ماهی به استخر می باشد در غیر اینصورت پخش کود بصورت کپه های بسیار کوچک ( مثلاً با استفاده از فرغون ) می باشد . در غیر از روش های فوق ، کود را می توان در ورودی استخرها و همراه با جریان آب وارد استخر نمود. به هیچ وجه نباید کود را با کامیون داخل استخر ریخت ، زیرا اولاً باعث اشاعه آلودگی می گردد ، ثانیاً با مصرف مستقیم کود توسط ماهی عواقب منفی را در ماهی شاهد خواهیم بود .

بهترین کود جهت باروری استخر در زمان آماده سازی آن کود گاوی می باشد ، زیرا ؛ ۱- به دلیل دستیابی به آنها و ۲- قابلیت حل شدن بیشتر شان در آب که تابع درجه حرارت PH آب و خاک ، مقدار اکسیژن محلول و مقدار مواد آلی و معدنی موجود در آب است . مقدار آن با توجه به وضعیت آب ۵ – ۳ تن در هکتار می باشد .

کودهی در مزارع پرورش ماهی در دو مرحله الف- قبل از آبگیری ( آماده سازی استخر ) ، ب- بعد از آبیگری و مصرف تدریجی در طول دوره پرورش انجام می شود .

در مرحله آماده سازی استخرها پرورش دهندگان از کود خشک ( جامد ) استفاده می کنند ولی در هر مرحله بعد از آبگیری بصورت محلول استفاده می شود .

کود مرغی غنی تر از کود گاوی بوده و باید در مصرف آن دقت بیشتری را انجام داد . از این کود برای مرحله آماده سازی قبل از آبگیری استخرها به مقدار ۵/۱ – ۱ تن در هکتار بصورت جامد در کف استخر پخش می کنیم . از کود اسب بیشتر در مرحله آماده سازی اولیه استفاده می شود .

اگر آب و خاک داری PH خنثی یا کمی قلیایی باشد عمل جذب کودها عمل جذب کودها بهتر انجام می شود ولی در خاک های اسیدی قابلیت جذب کمتر است . اگر خاک و آب استخر دارای PH اسیدی است قبل از کوددهی باید آهک بریزیم و پس از چند روز کوددهی می کنیم .

کوددهی در مرحله مقدماتی برای آماده سازی قبل از آبگیری با کودهای جامد انجام می شود . کود فسفاته را نباید همزمان با آهک در استخر استفاده کرد زیرا با آن ترکیب شده و ایجاد رسوب می کند و از دسترس گیاه خارج می شود . فاصله زمانی ۱۵ – ۸ روز بین آهک پاشی و پخش کود سوپر فسفات ضروری است .

۵) آبگیری از منابع مطمئن

بعد از آنکه آهک حداقل دو هفته در کف حوضچه ماند آب را می توان در حوضچه اولیه وارد کرد . آب باید از مجرای ورودی به درون حوضچه ریخته شود تا در حین ورود نیز با اکسیژن هوا مخلوط گردد . آب را نباید با عجله وارد حوضچه کرد زیرا چنانچه آب به سرعت وارد حوضچه شود کف حوضچه را به زده و باعث گل آلود شدن آن می گردد . پس از پر کردن حوضچه چند روزی قبل از اضافه نمودن ماهیان باید صبر کردن تا کیفیت آب مشخص شود .

رشد ماهی تا حد زیادی بستگی به کیفیت آب حوضچه دارد و کیفیت آب بستگی به این دارد که از کدام منبع سرچشمه می گیرد و از چه نوع خاکی در مسیر خود عبور می کند .

آبگیری از منابع غیر آلوده چه به لحاظ فیزیکی و چه به لحاظ شیمیای جهت پرورش ماهی حائز اهمیت می باشد. بنابراین باید از سالم بودن آب جهت امر فوق مطمئن بود . آب شفاف به علت عدم داشتن مواد بیوژن ( حیاتی ) برای پرورش ماهی اهمیت کمتری نسبت به آب جاری که حاوی این مواد است را دارد . بعلاوه آبگیری نهایی باید سریع و طبق برنامه زمان بندی شده صورت پذیرد . هرچه سرعت آب بیشتر باشد امکان جایگزینی گیاهان مزاحم را کمتر خواهد داشت و در چنین شرایطی بچه قورباغه ، لارو حشرات و سنجاقک و جانوران نامطلوب امکان رشد و توسعه را پیدا خواهند نمود . در مورد اهمیت آبگیری ، جلوگیری از ورود ماهیان هرز در استخرها با نصب صافی ها و تمهیدات مورد نظر قابل کنترل خواهد بود .

۶) نصب و کنترل صافی ها

به منظور جلوگیری از ورود ماهیان هرز به داخل استخرهای اصلی می توان در ابتدا آب را به استخرهای رسوب گیر وارد کرد و با رها سازی ماهیان شکارچی از قبیل سوف ، اردک ماهی ، اسبله و . . . مبارزه زیست شناختی را علیه ماهیان هرز انجام داد . بنا به گزارش ها در ایران استفاده از تفاله تخم چای برای از بین بردن ماهیان هرز وجود دارد . یکی دیگر از راه های کنترل آب های ورودی ، استقرار یک صافی شنی کوچک در مسیر انتقال آب است ، این صافی دارای تأثیر دو گانه ای است ، این تأثیرات عبارت است از :

الف) جلوگیری از ورود گل و لای به داخل استخر که باعث کاهش حجم رسوبات داخل استخر می شود .

ب) جلوگیری از ورود کاهاین هرز به داخل استخر

علاوه بر صافی های شنی می توان از صافی های توری نیز در محل ورودی آب استفاده نمود . اندازه این توری های بهتر است به اندازه ۵۰ × ۷۵ × ۱۰۰ سانتی متر مکعب در داخل استخر ق رار گیرد .

حداقل ارتفاع آب از قفس ها باید ۵/۰ متر باشد بنابراین توری در زیر ، روی و قبل از انتقال آب به داخل استخر قرار می گیرد . خوشبختانه در سال های اخیر رعایت این نکته مورد توجه بسیاری از پرورش دهندگان قرار گرفته است . قریب به اتفاق پرورش دهندگان انواع مختلفی از این توری ها را در ورودی آب نصب می کنند ، تنها مشکل مردم دقت در سالم بودن و پاره نبودن آنهاست .

نکته قابل توجه کنترل توری های هر ۴ – ۳ ساعت یکبار می باشد . بازدیدهای به عمل آمده از مزارع پرورش ماهی مؤید این موضوع است که اکثر پرورش دهندگان نسبت به نصب توری ها اقدام می نماید اما متأسفانه به علت عدم کنترل ، توری ها پاره شده و ماهیان هرز براحتی به داخل استخر وارد می شوند . استفاده از گونی خالی نیز یکی از روش های ساده برای جلوگیری از ورود ماهیان هرز می باشد .

محمد انتظامی

منابع مورد استفاده

۱- ( کتاب ) اصول کوددهی در استخرهای پرورش کپور ماهیان - مؤلف : مرتضی هدایت .

۲- ( پایان نامه ) اصول کوددهی در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی .

۳- ( کتاب ) پرورش ماهیان گرمابی ( عمومی ) - مؤلفان : قناعت پرست ، فرحجود .

۴- ( کتاب ) تکثیر و پرورش کپور و سایر ماهیان پرورشی ( چاپ دوم ) - تألیف : لاسلوهوروات ، گیزلاتاماس – ترجمه : محمدرضا خوش خلقی .

۵- ( جزوه درسی ) کاربرد و اهمیت آهک در پرورش ماهی – دکتر مسعود هدایتی فرد .

۶- ( پایان نامه ) کوددهی و تأثیر آن در رشد و نمو کپور ماهیان در استخر پرورش ماهیان گرمابی .

۷- ( کتاب ) مدیریت پرورش ماهیان گرمابی – ترجمه : دکتر بهروز دهدشتی .

۸- ( کتاب ) هیدروشیمی بنیان آبزی پروری – تألیف : دکتر عباس اسمائیلی ساری .