زنان از روزمرّگی DC می شوند

وقتی صدای سوت نخراشیدهٔ مودم را می شنوی حس عجیبی وجودت را فرا می گیرد, حس تجربهٔ دوباره و چندبارهٔ حضور در فضای سایبر, حس عجیب برقراری ارتباط با همهٔ دنیا, هر جا که فکرش را بکنی حتی جزایر دورافتادهٔ اقیانوس آرام تو با داشتن یک خط تلفن, یک PC کامپیوتر شخصی مجهز به مودم, و البته account اینترنت در جریان سیال اطلاعات قرار می گیری و اگر قواعد موج سواری را یادگرفته باشی, با کنترل اوضاع به پیش می روی تا جایی که هویت خود را بازمی یابی

تو به‌عنوان یک زن یا مرد، فرق نمی‌کند، امکان این را می‌یابی که در هر لحظه و در هر جایی که هستی، در این بازار معنی، آزادانه تولید محتوا کنی. تو، در مقام انسانی که در عصر ارتباطات زندگی می‌کند، بدون صرف هزینهٔ گزاف امکان این را می‌یابی که به دنیا اعلام کنی: این منم و اینها توانایی‌های من است.انگشتانی که با هیجان بر دکمه‌های کی‌بورد فرود می‌آیند:

salam. chetoriچشمانی که به پنجرهٔ کوچک messenger بر مونیتور ثابت مانده‌اند تا جواب آن سوی خط را ببینند: salam. khoobam, che khabarو buzz!، دوست دیگری تو را صدا می‌کند.

تا بخواهی جواب بدهی، صدای اخطار email (نامهٔ الکترونیکی) جدید تو را میخکوب می‌کند: نامه‌ای از رئیست رسیده است. برای دوستانت پیغام brb (be right back) می‌فرستی که یعنی زود برمی‌گردم!

mailbox (صندوق پستی الکترونیکی) خودت را باز می‌کنی. موضوع نامهٔ رئیست مشخص نیست. فقط عبارت fwd در قسمت موضوع نامه به چشم می‌خورد و عددی که نشان می‌دهد نامه حجم زیادی را اشغال کرده است. نامه را باز می‌کنی. عکس‌ها و کاریکاتورهای بامزه‌ای می‌بینی و فهرست بلندبالایی از افراد را که این email برایشان فرستاده شده است. پس رئیست هم به بازی forward کردن مطالب و عکس‌های خنده‌دار علاقه‌مند شده است! به این فکر می‌کنی که در اینترنت و در دنیای مجازی، آدم‌ها قالب‌هایشان را چه راحت کنار می‌گذارند و در عین حال با mouse روی fwd، click می‌کنی. می‌خواهی email را عیناً برای دوستانت هم بفرستی.همزمان با دوستان online، chat می‌کنی و باز همزمان چند پنجرهٔ جدید باز می‌کنی؛ سایت‌های خبری، وبلاگ‌ها و گاهی هم هیچ‌کدام، فقط وبگردی.

صدای برخورد انگشتان با دکمه‌های کی‌بورد بر پوستهٔ سکوت شب خراش می‌اندازد. تو گذر زمان را حس نمی‌کنی و با لینک‌هایی که در هر صفحه وجود دارد به صفحهٔ دیگری هدایت می‌شوی.

اینترنت فضای جدیدی برای ماست و علاوه بر آن فرصت جدیدی نیز هم. فضا و فرصتی برای به دست آوردن آنچه تاکنون نداشته‌ایم یا از آن غفلت شده بود: برقراری ارتباط با یکدیگر بدون این‌که هویت فردی و اجتماعی بیرونی یکدیگر را بشناسیم و تولید مطلب و محتوا بی‌آن‌که ذهنیتی از مخاطبان مستقیم خود داشته باشیم.کاربران ایرانی اینترنت محدودند اما این تعداد به‌شدت رو به افزایش است. آمار دولتی مربوط به سال ۲۰۰۱ نشان می‌دهد که در ایران چهارصد هزار نفر به اینترنت دسترسی دارند و تخمین زده می‌شود تا سه سال آینده این تعداد به بیش از ۱۵ میلیون نفر برسد.بر اساس آمارهای موجود در اینترنت، تعداد زنان کاربر اینترنت در همه جای دنیا و از جمله در ایران نسبت به کاربران مرد بسیار کم است.

بررسی جنسیت کاربران سه ISP (سرویس‌دهندهٔ اینترنت) در سال جاری نشان می‌دهد که تقریباً ۱۰ تا ۲۰ درصد کاربران زن هستند. البته به گفتهٔ مدیران ISPها نمی‌توان این آمار را قطعی دانست چراکه ممکن است مادری برای فرزندش اقدام به خرید account کرده باشد یا مردی برای خواهر یا همسرش account خریده باشد. دکتر یونس شکرخواه، استاد ارتباطات، در این زمینه می‌گوید:«اعلام کردن این درصد از کاربران مثل این می‌ماند که وضعیت چاپ را در آسیا با سایر نقاط جهان مقایسه کنیم. در آسیا صنعت چاپ صنعت گسترده‌ای است. اما آیا راندمانش هم بیشترین است؟ پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این‌گونه نیست. فکر می‌کنم این درصد در قیاس با فضای غیرسایبر رقم امیدوارکننده‌ای است چون کاربران اینترنت کیفی‌ترین یا دست‌کم ماهرترین مصرف‌کنندگان رسانه هستند. چراکه استفاده از فضای سایبر حداقل مستلزم داشتن مهارت‌های فنی و دانستن زبان است. اگرچه ۲۰ درصد رقم زیادی نیست اما اگر بررسی شود، احتمالاً حضور عمقی‌تر و مؤثرتری را نشان می‌دهد.»

● زنان در اینترنت چه می‌کنند؟

با یک جست‌وجوی ساده درمی‌یابی که ۷۳ میلیون و ۷۰۰ هزار سایت دربارهٔ زنان وجود دارد. باورکردنی نیست. گرچه کمتر از یک‌سوم این سایت‌ها (در حدود ۲۰ میلیون) پورنو هستند اما آمار، آمار عجیبی است.

نمی‌توان گفت هرکس از اینترنت چه استفاده‌ای می‌کند اما به نظر می‌رسد کاربران زن سه دسته می‌شوند: زنان و دخترانی که استفاده‌شان به گپ‌های online و چک کردن email محدود می‌شود؛ زنان و دخترانی که با نوشتن وبلاگ یا اداره کردن سایت شخصی خود به‌نوعی تولید محتوا می‌کنند؛ و سوم طراحان وب.دکتر شکرخواه این دسته‌بندی را توضیح می‌دهد: «محیط chat، امتداد مناسبات بین‌فردی انسان‌هاست و کسانی که در این محیط حضور دارند برای من مفهوم کاربر اینترنتی ندارند. چون ما وقتی دربارهٔ انتقال اطلاعات در فضای اینترنت صحبت می‌کنیم، تولیدکنندگانی که قواعد بازی را مشخص می‌کنند نیروی تعیین‌کننده هستند و نه مصرف‌کنندگان.»او گروه دوم را بیشتر شامل زنان وبلاگ‌نویس می‌داند: «زنانی که در اینترنت تولید محتوا می‌کنند کسانی هستند که به جبران هویت غیرکامل خود در رسانه‌های جمعی دیگر به فضای سایبر وارد شده‌اند.»دکتر شکرخواه زنان را در زمینهٔ طراحی وب موفق ارزیابی می‌کند: «اگر در عرصهٔ روزنامه‌نگاری هم نگاه کنید، زنان در زمینهٔ صفحه‌آرایی و گرافیک حضوری قوی دارند. این وضعیت در فضای سایبر نیز وجود دارد.»با این حال، از نظر دکتر شکرخواه گروه چهارمی هم وجود دارد: «زنانی که در اینترنت به تجارت می‌پردازند.

اگر وضع قانون تجارت الکترونیک در مجلس روشن شود، شاید حوزهٔ جدیدی برای فعالیت زنان در اینترنت به وجود آید. شرکت‌های دات‌کام در فضای سایبر به کارآفرینی می‌پردازند.»در یک تقسیم‌بندی دیگر شاید بتوان سه طیف را میان کاربران زن مشخص کرد: کاربران ۱۳تا ۱۹ ساله، زنان تحصیل‌کرده و دانشگاهی، و زنان خانه‌دار. آمار تفکیک‌شده‌ای وجود ندارد اما بنا به گفتهٔ مدیران فروش چند ISP، بیشتر مراجعه‌کنندگان جوان و نوجوان هستند.دکتر یونس شکرخواه در این زمینه می‌گوید: «بین این سه طیف می‌توان یک محور مشترک پیدا کرد. آن محور مشترک این است که همهٔ این افراد احساس می‌کنند در فضای رسانه‌های غیرسایبر مورد غفلت واقع شده‌اند یا خود را از قربانیان رسانه‌های غیرسایبر می‌دانند. در رسانه‌ای مثل اینترنت فرصت‌ها کاملاً برابر است. این فضا فارغ از قوم‌گرایی و جنسیت است. اگر رسانه‌ای مثل رادیو ادامهٔ صدای ما انسان‌ها شده است یا رسانه‌ای مثل تلویزیون ادامهٔ چشم ماست یا رسانه‌های نوشتاری امتداد قلم ما شده‌اند، اینترنت ادامهٔ سلسلهٔ اعصاب ماست و به‌عنوان یک مدیوم بر تعامل و سپس فرصت‌های سریع استوار است و بی‌شک دموکرات‌ترین رسانه به‌شمار می‌رود.»

● زنان و وبلاگ‌ها

هنوز چند ماهی از به‌وجود آمدن وبلاگ‌های فارسی نگذشته بود که رسانه‌های خارجی به وبلاگ‌های زنان ایرانی توجه خاصی نشان دادند. برای آنها جالب و شاید غیرمنتظره بود که تعداد زیادی از وبلاگ‌ها را زنان می‌نویسند.بی‌بی‌سی در گزارشی اختصاصی دربارهٔ وبلاگ‌های زنان ایرانی نوشت: «وب به زنان ایرانی امکان می‌دهد که به‌راحتی دربارهٔ موضوعات تابو صحبت کنند.»اما واقعیت این است که رشد فردگرایی در جامعهٔ ما در رسانه‌ای چون اینترنت نیز خودنمایی کرده است. افزایش گستردهٔ تعداد وبلاگ‌ها (که روزنوشت‌های شخصی افراد به‌شمار می‌روند) در میان ایرانیان بخصوص جوانان ایرانی نشان‌دهندهٔ همین موضوع است. وبلاگ‌ها که در حال حاضر تعدادشان بین ۱۰ تا ۱۵ هزار متغیر است عمدتاً شامل مطالب اجتماعی هستند که زندگی خصوصی جوانان ایرانی را نشان می‌دهند.

وقتی که حسین درخشان، یکی از اولین وبلاگ‌نویسان فارسی‌زبان، سال گذشته راهنمای راه انداختن وبلاگ‌های فارسی را نوشت، گمان نمی‌کرد وبلاگ‌نویسی تا این حد سریع و حیرت‌انگیز رشد کند. در میان نویسندگان وبلاگ‌ها، زنان توجه بیشتری را برانگیخته‌اند. روزنوشت‌های زنان و دخترانی که از دغدغه‌ها، ترس‌ها و آرزوهایشان می‌نویسند توجه زیادی را به خود جلب کرده است. دکتر شکرخواه معتقد است: «وقتی رقابتی نابرابر باشد، طبعاً کسی که فرصت کمتری داشته و تلقی عمومی این بوده است که او پتانسیل کمتری دارد، بیشتر خود را نشان می‌دهد. مخاطبان هم دوست دارند شاهد این شکوفایی باشند.بالا بودن HIT (آمار بازدیدکنندگان) وبلاگی که مبتنی بر خاطره‌نویسی و بازگو کردن تجارب شخصی است به کنجکاوی‌های شخصی ما برمی‌گردد. تمایل داریم بدانیم فلان خانم یا فلان آقا از صبح تا شب چه می‌کند.

پرستو دوكوهكی

---