معرفی مرکز مدارک علمی ایران

مرکز اطلاعات ومدارک علمی ایران در مهر۱۳۴۷ با مرکز خدمات کتابداری تاسیس شد و در سال ۱۳۴۸ به مؤسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی این مؤسسه در سال ۱۳۵۸ در وزارت فرهنگ و آموزش عالی ادغام شد هدف مرکز گردآوری ودر دسترس قرار دادن اطلاعات و مدارک علمی در زمینه علوم و علوم اجتماعی از سراسر دنیا است

پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران، پژوهشگاهی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که به منظور فعالیت در حوزه علوم و فناوری اطلاعات و کتابداری و اطلاع‌رسانی تاسیس شد. این پژوهشگاه از نظر فعالیت، از استقلال عمل کامل برخوردار است و بر مبنای اساسنامه، اهداف این پژوهشگاه، فعالیت‌‌ تحقیقاتی‌ اطلاع‌‌رسانی‌، گردآوری‌ و اشاعه‌ اطلاعات‌ و مدارک‌ علمی‌ به‌ منظور رفع‌ نیازهای اطلاعاتی در این‌ زمینه‌ و تلاش برای ایجاد شبکه‌ اطلاعات‌ علمی‌ در کشور است که بدین منظور تاکنون پایگاه‌های اطلاعات علمی متعددی را راه‌اندازی کرده است و پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی مختلف کاربران خود است. پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران از نظر تشکیلاتی از واحدهای: سه پژوهشکده با گروه‌های پژوهشی (اطلاع‌رسانی و کتابداری، اصطلاح‌شناسی، تحلیل اطلاعات، فناوری اطلاعات و مدیریت فناوری اطلاعات)، معاونت اطلاع رسانی، معاونت پژوهشی، معاونت اداری و مالی، اشتراک منابع، تحقیق و توسعه، سیستم‌های رایانه‌ای، و روابط عمومی تشکیل شده است. پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران از آغاز تاسیس تاکنون افتخارهای متعددی کسب کرده است و توانسته طرح‌های پژوهشی و مقالات علمی پژوهشی مختلفی را به‌ ثمر برساند.

لازمه پیمودن مراحل توسعه و رسیدن به مقام اول علم و فناوری در منطقه که در برنامه چشم انداز بیست ساله کشور مطرح شده است، مدیریت صحیح دانش و همچنین ایجاد ساختار و تشکیلات نظام‌مند و مبتنی بر اطلاعات دقیق و جامع در زمینه های مختلف علم و فناوری است. پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران با دو مأموریت پژوهش و مدیریت اطلاعات در تأمین این نیاز اساسی در جمهوری اسلامی ایران نقش اساسی دارد. امروزه علم در تمام جنبه های زندگی اجتماعی و اقتصادی رسوخ کرده است. بنابراین علم، پژوهش و فناوری که به منزله ابزارهایی برای تسریع توسعه هستند باید مورد توجه ویژه در برنامه ریزی های ملی کشور قرار گیرند.

این پژوهشگاه در طول چهل سال فعالیت در مسیر گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات علم و فناوری در حوزه های مختلف علوم، تجربه و دانش مدیریت نظام علم و فناوری در سطح کلان را بدست آورده است. بطوری که در حال حاضر پایگاه‌های اطلاعات علمی پژوهشگاه با بیش از ۶۱۵۰۰۰ رکورد اطلاعاتی که ۱۲۶۸۴۷ رکورد آن به پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا اختصاص دارد، بطور میانگین روزانه ۲۲۰۰۰ نفر بازدید کننده داشته و بر اساس گزارش شورای عالی اطلاع‌رسانی از لحاظ حجم محتوا، مقام اول را در سایت‌های دولتی داراست. همچنین طرح غدیر و امین با هدف اشتراک منابع یا همکاری بین کتابخانه ها و پیاده سازی خدمات امانت بین کتابخانه ها در کشور توسط پژوهشگاه طراحی شده و فعالیت گسترده ای را انجام می دهد. تدابیری از جمله ساخت فهرستگان نشریات ادواری لاتین و تدارک فهرستگان های دیگر نیز ادامه دارند. هم اکنون، این پژوهشگاه دارای سه پژوهشکده مدیریت دانش، مدیریت فناوری اطلاعات، و علم سنجی و تحلیل اطلاعات می باشد و تاکنون طرحهای پژوهشی بسیاری در زمینه علوم و فناوری اطلاعات و مدیریت اطلاعات علم و فناوری در سطح کشور در این پژوهشگاه به انجام رسیده است. در مسیر آینده با تلاشهایی که انجام شده است مدیریت سامانه اطلاعات علم و فناوری وزارتی و ملی را عهده دار خواهد شد. پژوهشگاه در طول چهل سال تلاش بی وقفه موفق به کسب جوایز مختلف ملی و بین المللی گردیده و به امید حق تعالی و با تلاش و دلسوزیهای همکاران و مسئولان امر بدنبال بهبود مستمر کمی و کیفی فعالیت های خود در سطح ملی برای تحقق ماموریت های سازمانی و ملی می باشد.

● تاریخچه

پیشنهاد ایجاد یک‌ مرکز ملی‌ مدارک‌ در ایران‌ ابتدا از سوی دبیر سازمان‌ پیمان‌ مرکزی‌ سنتو ، دکتر مروین ‌اسمیت ، مطرح‌ شد. در پاییز ۱۳۴۶ (دسامبر ۱۹۶۷) دکتر جان‌ هاروی بورسیه‌ فولبرایت در دانشگاه‌ تهران‌ براساس‌ درخواست‌ مروین‌ اسمیت‌ طرحی‌ جهت‌ ایجاد مرکز اسناد ایران‌ و مرکز آماده‌سازی‌ کتاب ‌تهران‌ به‌ دکتر مجید رهنما وزیر وقت‌ علوم‌ و آموزش‌ عالی‌ ارایه‌ داد. با موافقت‌ وی و تصویب ‌سازمان‌ برنامه‌ و بودجه‌ از آغاز مهرماه‌ ۱۳۴۷ دو مرکز فوق‌ رسما افتتاح‌ و با نام «مرکز اسناد ایران» آغاز به‌ کار کردند.

در اردیبهشت‌ سال ‌۱۳۴۸ پس‌ از تاسیس‌ موسسه‌ تحقیقات‌ و برنامه‌ریزی‌ علمی‌ و آموزشی‌ مرکز اسناد ایران،‌ به‌ عنوان‌ یکی‌ از مراکز چهارگانه‌ موسسه‌ فوق‌ فعالیت‌ خود را آغاز کرد. این‌ مرکز در سال‌۱۳۵۰ به‌ مرکز مدارک‌ علمی ‌ایران‌ تغییر نام‌ یافت‌.

در سال ۱۳۵۸ موسسه‌ تحقیقات‌ و برنامه‌ریزی‌ علمی‌ و آموزشی‌ با کلیه‌ واحدهای‌ تابعه ‌آن‌ در وزارت‌ فرهنگ‌ و آموزش‌ عالی‌ ادغام‌ شد. در سال‌ ۱۳۶۱ موسسه‌ فوق‌ منحل‌ گردید و مرکز مدارک‌ علمی ‌ایران‌ تحت‌ پوشش‌ حوزه‌ معاونت‌ پژوهشی‌ وزارت‌ فرهنگ‌ و آموزش‌ عالی‌ قرار گرفت‌. در نیمه‌ دوم‌ سال‌ ۱۳۷۰ اساسنامه‌ جدید مرکز به‌ تصویب‌ شورای‌ گسترش‌ آموزش‌ عالی‌ و به‌ امضای وزیر فرهنگ و آموزش عالی رسید. مطابق‌ اساسنامه‌ جدید مرکز مدارک‌ علمی‌ ایران‌ به‌ مرکز اطلاعات‌ و مدارک‌ علمی‌ ایران‌ تغییر نام‌ یافت‌ و به‌ عنوان‌ پژوهشکده ‌شناخته‌ شد و از سال ۱۳۸۴ به عنوان پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران نام‌گذاری شد.

براساس اعتقاد به:

ـ اهمیت و نقش روزافزون علوم و فناوری اطلاعات در کشور و جهان؛

ـ اهمیت و نقش تولید علم و فناوری و پژوهش در زمینه علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ اهمیت و نقش اطلاعات علمی، فناورانه و فنی در توسعه همه جانبه کشور؛

ـ اهمیت و نقش مدیریت دانش ملی - سازمانی؛

ـ اهمیت و نقش ظرفیت ملی تولید و پردازش اطلاعات علمی، فناورانه و فنی در ارتقای جایگاه جهانی کشور؛

ـ اهمیت و نقش علوم و فناوری اطلاعات در تحقق جامعه اطلاعاتی، معرفتی و دانش‌مدار؛

ـ اهمیت و نقش کتابخانه‌ها،‌ مراکز و کارشناسان اطلاع‌رسانی در تحقق جامعه اطلاعاتی، معرفتی و دانش‌مدار؛

ـ لزوم اتخاذ رویکرد علمی و پژوهشی برای بقا و پیشرفت در عصر اطلاعات و دانش؛

ـ ضرورت توجه به پیامدهای فرهنگی و اجتماعی کاربرد فناوری اطلاعات؛

ـ توسعه نیروی انسانی به عنوان محور توسعه علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ ضرورت همکاری و هماهنگی برای بهبود کارایی و اثربخشی علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ لزوم همگامی با تغییرات سریع علمی و فناورانه در حوزه علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ ضرورت ایفای نقش فعال در گسترش دانش بشری در فرایند جهانی‌سازی؛

ـ لزوم حفظ میراث علمی کشور و انتقال آن به نسلهای آینده؛ و

ـ تعلق اطلاعات علمی و فنی کشور به آحاد مردم؛

عنوان یک پژوهشگاه ملی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری در حوزه علوم و فناوری اطلاعات فعالیت می‌کند.

● ماموریت‌ها

پژوهشگاه به عنوان موسسه ملی در سطوح وزارت، ملی و بین‌المللی در زمینه‌های:

ـ پژوهش در زمینه علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ پژوهش در زمینه مدیریت دانش و جامعه اطلاعاتی؛

ـ گسترش و اشاعه علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ گسترش و ارائه خدمات مدیریت اطلاعات و اطلاع‌رسانی؛

ـ عمومی‌سازی کاربرد فناوری اطلاعات و اطلاعات علمی و فنی؛

فعالیت می‌کند که همگام با آخرین پیشرفت‌های علم و فناوری، در پاسخ به نیازهای ملّی، با خلاقیت و نوآوری، کارا و اثربخش، با اولویت‌بندی براساس منابع و نیازها، و در دو حوزه زیر انجام می‌شود:

▪ فعالیت‌های پژوهشی:

ـ انجام پژوهش‌های بنیادی، کاربردی، و توسعه‌ای؛

ـ اشاعه و ترویج یافته‌های حاصل از پژوهش‌های انجام شده در پژوهشگاه، در سطح کشور و جهان.

▪ خدمات مدیریت اطلاعات و اطلاع‌رسانی:

ـ گردآوری، سازمان‌دهی،‌ ذخیره، حفظ، بازیابی، تحلیل، و اشاعه مدارک و اطلاعات علم و فناوری کشور از جمله پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکترای تخصصی دانش‌آموختگان داخل و دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور، مقاله‌های سمینارها، مشخصات پژوهشگران و متخصصان، طرح‌های پژوهشی، اطلاعات مربوط به اختراعات، نرم افزارهای علمی و همچنین اطلاعات پشتیبان آن‌ها از جمله اطلاعات سازمان‌ها و افراد؛

ـ مدیریت دسترسی به مدارک و اطلاعات علمی و فناوری بین‌المللی مورد نیاز پژوهشگران؛

ـ مدیریت دسترسی به مدارک و اطلاعات علمی و فناوری گردآوری شده در پژوهشگاه در سطح ملی و جهانی؛

ـ انتشار نمایه‌نامه‌ها، چکیده‌نامه‌ها، آمارنامه‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها، و اصطلاح‌نامه‌ها.

▪ اهداف و وظایف:

ـ توسعه و گسترش پژوهش در زمینه علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ ارایه خدمات اطلاع‌رسانی علمی و فنی در سطح ملی و بین‌المللی؛

ـ زمینه‌سازی مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی و خدمات اطلاع‌رسانی مرتبط؛

ـ عمومی‌سازی کاربرد فناوری اطلاعات علمی و فنی؛

ـ پژوهش در روش‌های تهیه اطلاعات و مدارک علمی تولید شده داخل و خارج کشور؛

ـ پژوهش در روش‌های سازماندهی و رده‌بندی اطلاعات و مدارک علمی؛

ـ پژوهش درباره بازیابی اطلاعات و اشاعه اطلاعات و مدارک علمی؛

ـ پژوهش در فعالیت کتابخانه‌های تخصصی و مراکز اطلاعات و مدارک علمی کشور برای دستیابی به راه‌های مناسب بهبود فعالیت‌های آن‌ها؛

ـ پژوهش درباره شیوه‌‌های مبادله اطلاعات و مدارک علمی با دیگر کشورها؛

ـ گردآوری، سازماندهی و نگهداری اطلاعات و مدارک علمی؛

ـ برگزاری دوره‌های تخصصی عالی و دوره‌های آموزشی کوتاه مدت در چهارچوب ضوابط و مقررات آموزش عالی؛

ـ اشاعه اطلاعات علمی از طریق ایجاد شبکه اطلاع‌رسانی و یا بهره‌برداری از شبکه‌های موجود؛

ـ انتشار منابع آموزشی و اطلاعاتی در حوزه فعالیت‌های مرکز؛

ـ طراحی، ایجاد و استقرار پایگاه‌های اطلاعات علمی؛

ـ هماهنگی در گردآوری، پردازش، تحلیل، سازماندهی و اشاعه اطلاعات و مدارک علمی مراکز اطلاعات و کتابخانه‌های تخصصی کشور؛

ـ برقراری و توسعه ارتباط و مشارکت علمی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه اطلاع‌رسانی؛

ـ مطالعه و برنامه‌ریزی برای اجرای پروژه نظام اطلاع‌رسانی تمدن اسلامی در هزاره سوم و همکاری مراکز اطلاع‌رسانی مشابه در کشورهای اسلامی.

▪ عضویت و همکاری‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی :

پژوهشگاه به علت شایستگی‌ها و توانمندی‌های علمی و نیز به لحاظ پژوهش‌های ارزشمندی که انجام داده است، مورد توجه اغلب مراکز تحقیقاتی کشور واقع شده و توانسته است در شوراهای تخصصی زیر حضو یابد:

ـ عضو و نماینده ملی در شبکه اطلاع‌رسانی APIN (شبکه اطلاع رسانی آسیا و اقیانوس آرام)؛

ـ عضو IFLA (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری)؛

ـ عضو TERMNET (شبکه بین‌المللی اصطلاح‌شناسی)؛

ـ عضو انجمن کتابداری و اطلاع رسانی.

افتخارهای کسب شده

ـ دریافت لوح بلورین اطلاع‌رسانی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (۱۳۷۴)؛

ـ دریافت لوح تقدیر نمایشگاه بین‌المللی اطلاع‌رسانی تهران (۱۳۷۵)؛

ـ دریافت نشان نکسوس (NEXUS) از موسسه دیالوگ (DIALOGF) (۱۹۹۵م) (۱۳۷۵)؛

ـ دریافت لوح تقدیر و تندیس بلورین نمایشگاه بین‌المللی اطلاع‌رسانی تهران (۱۳۷۸)؛

ـ دریافت لوح تقدیر و تندیس بلورین نمایشگاه بین‌المللی اطلاع‌رسانی و فرهنگ (۱۳۷۹)؛

ـ موسسه برگزیده در چهارمین جشنواره شهید رجایی (۱۳۸۰)؛

ـ دریافت لوح تقدیر در نخستین جشنواره ملی رسانه‌های دیجیتال و نرم‌افزارهای چند رسانه‌ای (۱۳۸۶)؛

ـ کسب رتبه دوم زبان و ادبیات در اولین جشنواره فارابی (۱۳۸۶)؛

ـ قرار گرفتن نسخه فارسی آگرووک بر وب سایت فائو (۱۳۸۶)؛

ـ کسب مجوز برای آموزش کارکنان دولت (۱۳۸۶)؛

ـ انتخاب وب سایت پژوهشگاه به عنوان یکی از ۵۰۰ وب سایت برتر موسسات تحقیق و توسعه جهان در رتبه‌بندی مراکز پژوهشی و دانشگاهی جهان بر اساس شاخص‌های سنجه وب دامنه‌های اینترنتی موسسات (۱۳۸۶).

● چشم‌انداز

ـ توسعه علم و خدمات اطلاع‌رسانی از طریق پژوهش، آموزش و خدمات اطلاع‌رسانی؛

ـ گسترش مرزهای دانش در حوزه علوم اطلاع‌رسانی؛

ـ پاسخگویی به نیازهای اطلاعات علمی و فنی دانشجویان و پژوهشگران همراه با خدمات ویژه به کم توانان؛

ـ حفظ میراث علمی ایران و ایرانیان و ایجاد امکان دستیابی به آنها برای عموم؛

ـ پشتیبانی کتابخانه‌ها برای تجهیز به دانش فنی و مدیریتی و فراهم‌آوردن زمینه‌های همکاری بین کتابخانه‌ای؛

ـ ارایه توان علمی ایران و ایرانیان بوسیله گردآوری، پردازش و اشاعه نتایج علمی؛

ـ پژوهشگاه به عنوان قطب پژوهشی ایران در حوزه اطلاع‌رسانی، با برگزاری سمینارها، کارگاه‌ها و گزارش‌های چاپی و رایانه‌ای اطلاعات خود را در اختیار کتابداران، پژوهشگران و دانش پژوهان قرار خواهد داد.

● آینده پژوهشگاه:

با توجه به تحولات ملی و جهانی در عرصه مدیریت دانش و فناوری نمونه ای از برنامه هایی آینده پژوهشگاه که اقدامات اولیه بسیاری از آنها شروع شده است به شرح زیر می باشد:

ـ کانون تفکر ملی در حوزه علوم و فناوری اطلاعات و اطلاع‌رسانی؛

ـ توسعه و گسترش دانش در زمینه علوم و فناوری اطلاعات، مدیریت دانش و جامعه اطلاعاتی؛

ـ راهبری سامانه ملی و وزارتی مدیریت اطلاعات علم و فناوری بر اساس مصوبه ستاد راهبری سامانه ملی مذکور؛

ـ ایجاد زمینه مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی در زمینه علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ هماهنگی برنامه‌های اشتراک منابع و همکاری میان کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی کشور بصورت دیجیتالی؛

ـ گسترش و ارائه خدمات مدیریت اطلاعات و اطلاع‌رسانی اطلاعات علم و فناوری بصورت دیجیتالی؛

ـ همکاری پژوهشی با موسسات آموزشی و پژوهشی کشور به منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی؛

ـ مدیریت دسترسی به مدارک و اطلاعات علمی و فناوری گردآوری شده در پژوهشگاه در سطح ملی و جهانی؛

ـ انتشار نمایه‌نامه‌ها، چکیده‌نامه‌ها، آمارنامه‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها، و اصطلاح‌نامه‌ها؛

ـ سازماندهی شبکه های متخصصان علوم و فناوری اطلاعات؛

ـ طراحی و ترویج استانداردهای ملی خدمات اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات؛

ـ ارائه مشاوره ‌به سیاست‌گذاران، مدیران و کارشناسان وزارت، کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی، سازمانها؛

ـ مشاوره در طراحی و راهبری نظام اطلاع رسانی علم و فناوری وزارت؛

ـ پذیرش و تربیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی و پژوهشگر در حوزه مدیریت اطلاعات علم و فناوری.

● پژوهش

افزایش تولید اطلاعات و دانش در عصر جدید پارادایم عصر صنعتی را تغییر داده است. آمارها نشان می‌دهد که دانش و اطلاعات در عصر صنعتی در هر ۷ سال دو برابر می‌شد، در عصر اطلاعات این بازه به هر ده دقیقه کاهش پیدا کرده است. مفاهیمی چون جامعه اطلاعاتی، جامعه دانایی محور و اقتصاد دانش‌محور وارد عرصه علم گردیده است. این تغییر پارادایم برنامه‌ریزان عصر اطلاعات را با معمای پیچیده مدیریت دانش و اطلاعات از یک سو و تولید دانش و اطلاعات از سوی دیگر و در نهایت توسعه جامعه دانائی‌محور مواجه ساخته است. حل این معما در گرو توسعه دانش مدیریت اطلاعات و فناوری اطلاعات و ارتباط بین آنها است و توسعه دانش در این زمینه نیازمند تفکر نظام‌مند در تولید و توسعه دانش در این حوزه است.

از این رو و با توجه به نیاز کشور در برخورد با پدیده انفجار اطلاعات و برای توسعه ارتباطات بین مدیریت اطلاعات و فناوری اطلاعات، و در نهایت مدیریت دانش، پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران بر اساس چشم‌انداز ماموریت خود، پژوهش در حوزه‌های مدیریت اطلاعات، فناوری اطلاعات و ایجاد هم‌افزایی حاصل از ارتباط این دو حوزه را در سرلوحه فعالیتهای خود قرار داده است. فعالیت در این حوزه‌ها در پژوهشگاه توسط سه پژوهشکده علم‌سنجی و تحلیل اطلاعات، مدیریت دانش و مدیریت فناوری اطلاعات و همچنین گروه‌های پژوهشی اطلاع‌رسانی و کتابداری، اصطلاح‌شناسی، تحلیل اطلاعات، فناوری اطلاعات و مدیریت فناوری اطلاعات انجام می‌شود.

▪ مهمترین زمینه‌های پژوهش در پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران عبارتند از

ـ روش‌های سازماندهی اطلاعات برای تولید پایگاه‌های اطلاعاتی و استانداردهای ذخیره و بازیابی اطلاعات.

ـ نحوه گردآوری اطلاعات ومدارک علمی از داخل و خارج کشور با روش‌های مکانیزه و غیرمکانیزه.

ـ بهبود فعالیت کتابخانه‌های تخصصی و مراکز اطلاع‌رسانی از جنبه‌های فنی و مدیریتی.

ـ چگونگی اشاعه اطلاعات و مدیریت نظام‌های خدمات اطلاع‌رسانی

ـ فراهم کردن امکان مبادله اطلاعات با دیگر کشورها.

▪ ماموریت‌های پژوهشی زیر در وظایف رسمی پژوهشگاه آمده است:

ـ پژوهش در روش‌های تهیه اطلاعات و مدارک علمی تولید شده داخل و خارج کشور؛

ـ پژوهش در روش‌های سازماندهی و رده‌بندی اطلاعات و مدارک علمی؛

ـ پژوهش درباره بازیابی و اشاعه اطلاعات و مدارک علمی؛

ـ پژوهش در فعالیت کتابخانه‌های تخصصی و مراکز اطلاعات و مدارک علمی کشور برای دستیابی به راه‌های مناسب بهبود فعالیت‌های آن‌ها؛

ـ پژوهش درباره شیوه‌های مبادله اطلاعات و مدارک علمی با دیگر کشورها؛

ـ مطالعه و برنامه‌ریزی برای اجرای پروژه نظام اطلاع‌رسانی تمدن اسلامی در هزاره سوم و همکاری مراکز اطلاع‌رسانی مشابه در کشورهای اسلامی.

● اطلاع‌رسانی

پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران به عنوان بزرگترین مرجع اطلاع‌رسانی کشور وظیفه گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات علمی تولید شده در کشور را بر عهده دارد و تاکنون توانسته است اطلاعات بیش از ۶۱۵.۰۰۰ مدرک علمی کشور را گردآوری و در قالب چندین پایگاه اطلاعات علمی به جامعه علمی کشور ارایه نماید.

▪ ماموریت‌های اطلاع‌رسانی زیر در وظایف رسمی پژوهشگاه آمده است:

ـ گردآوری، سازماندهی و نگهداری اطلاعات و مدارک علمی؛

ـ اشاعه اطلاعات علمی از طریق ایجاد شبکه اطلاع‌رسانی و یا بهره‌برداری از شبکه‌های موجود؛

ـ انتشار منابع آموزشی و اطلاعاتی در حوزه فعالیت‌های پژوهشگاه؛

ـ طراحی، ایجاد و استقرار پایگاه‌های اطلاعات علمی؛

ـ هماهنگی در گردآوری، پردازش، تحلیل، سازماندهی و اشاعه اطلاعات و مدارک علمی مراکز اطلاعات و کتابخانه‌های تخصصی کشور

ـ برقراری و توسعه ارتباط و مشارکت علمی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه اطلاع‌رسانی؛

ـ مطالعه و برنامه‌ریزی برای اجرای پروژه نظام اطلاع‌رسانی تمدن اسلامی در هزاره سوم و همکاری مراکز اطلاع‌رسانی مشابه در کشورهای اسلامی.

● آموزش

با توجه به حجم و انبوه اطلاعات عرضه شده توسط پژوهشگران و شیوه‌های مختلف ارایه خدمات اطلاع‌رسانی در سایه گسترش تکنولوژی‌های نوین اطلاع‌رسانی، این پژوهشگاه را بر آن داشته است که به پشتوانه کارشناسان با تجربه خود، دوره‌های مختلف آموزشی را در حوزه اطلاع‌رسانی برگزار نماید.

▪ ماموریت‌های آموزشی زیر در برنامه استراتژیک پژوهشگاه آمده است:

ـ برگزاری دوره‌های تخصصی عالی و دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت در چهارچوب ضوابط و مقررات آموزش عالی؛

ـ آموزش مدیران و کارشناسان کتابخانه‌ها؛

ـ برگزاری هم‌اندیشی‌های دوره‌ای روسای کتابخانه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛

ـ آموزش کارکنان پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران به منظور روزآمد کردن توان تخصصی آنان با توجه به فن‌آوری اطلاعات در جهان.

● طرح پژوهشی

پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران به همت اعضای هیات علمی و کارشناسان خود توانسته است در سال‌های اخیر نزدیک به یک‌صد طرح پژوهشی را با موفقیت به اتمام برساند که فهرست کامل آن بر روی سایت پژوهشگاه در دسترس علاقه‌مندان می‌باشد.

فهرست طرح‌های پژوهشی اجرا شده در سال ۸۷ به شرح زیر می‌باشد.

۱) سازماندهی اطلاعات و مدارک شورای فناوری اطلاعات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛

۲) برگزاری کارگاه برنامه ریزی استراتژیک پژوهشگاه به عنوان بخشی از مراحل تکمیل بانک اطلاعات مدیریت پایان نامه‌ها؛

۳) پشتیبانی سیستم پایگاه‌های اطلاعاتی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران؛

۴) طراحی و اجرای فرایند کارمندیابی و گزینش برای پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران؛

۵) طراحی و اجرای نظام همسان سازی حقوق و دستمزد برای نیروهای سازمان (به غیر از هیات علمی)؛

۶) طراحی سیستم ارزیابی کمی پایان نامه ها و رساله ها : فاز مروری بر ادبیات ارزیابی تحقیقات؛

۷) ارایه خدمات ورود اطلاعات و ویراستاری پایان نامه‌های ایران؛

۸) گردآوری، آماده سازی و دیجیتال سازی پایان نامه های کشور جهت تکمیل بانک اطلاعات مدیریت پایان نامه‌ها؛

۹) طراحی و تدوین استاندارد برونسپاری و خرید نرم افزارهای پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران.

● انتشار کتاب

انتشار کتاب‌های علمی از دیگر فعالیت‌های مهم پژوهشگاه بوده است و از زمان تاسیس تاکنون تعداد قابل توجهی کتاب به چاپ رسیده و در اختیار جامعه علمی کشور قرار گرفته است. تعدادی از این کتاب‌ها که در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ به چاپ رسیده، به شرح زیر می‌باشد.

۱) فرایند تدوین اصطلاحنامه؛

۲) کاربرد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS ) در پژوهش‌های سازمانی؛

۳) رهنمودهایی برای سیاست‌های اصطلاح‌شناسی؛

۴) اصول طرح تحقیق و روش‌شناسی؛

۵) نیازسنجی اطلاعات؛

۶) مدیریت نظام علوم، تحقیقات و فناوری؛

۷) فهرست مستند اسامی نهادها، سازمان‌ها و موسسات دولتی ایران؛

۸) واژه‌شناسی.

● شرکت و ارایه مقاله در سمینارها و نشریات علمی داخلی و بین‌المللی

ارایه مقاله در سمینارهای داخلی و بین‌المللی اطلاع‌رسانی از دیگر فعالیت‌های پژوهشی پژوهشگاه است حضور فعال در سمینار IFLA ۲۰۰۳، چهل و هشتمین کنگره بین‌المللی FID در سال ۱۹۹۶، حضور فعال در یازدهمین نشست استینفو (ASTINFO) در سال ۱۹۹۷ و انتخاب پژوهشگاه به عنوان سازمان پیشتاز تحقیقاتی برای کشورهای آسیا و اقیانوسیه در زمینه اطلاع‌رسانی به دلیل تحقیقات برجسته انجام شده در بخش‌های فناوری، مدیریت و تحقیق اطلاعات زبانشناسی و کتابداری از دیگر فعالیت‌های قابل ذکر در زمینه شرکت در سمینارها است.

در مجموع ۱۸ مقاله انجام شده توسط اعضای هیات علمی پژوهشگاه در نشست‌های داخلی و بین‌المللی برگزیده شده و ۱۶ مقاله در نشریات علمی تخصصی به چاپ رسیده است.

● انتشار نشریه تخصصی

ـ فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات

نشریه علوم و فناوری اطلاعات یکی از نشریات تخصصی در حوزه اطلاع‌رسانی است که در سال ۱۳۵۱ با عنوان نشریه فنی پژوهشگاه مدارک علمی انتشار و تاکنون بیش از۵۰ شماره از این نشریه و نزدیک به چهارصد مقاله از پژوهشگران و متخصصین اطلاع‌رسانی در آن به چاپ رسیده است.

ـ مجله الکترونیکی ارتباط علمی

ماهنامه ارتباط علمی اولین شماره آن با نام "نما" در سال ۱۳۷۹ منتشر گردید. ماهنامه ارتباط علمی گزارش‌های مربوط به پژوهش‌ها به‌ویژه پژوهش‌های دانشجویان و پدیدآوران جوان، پیشرفت‌های جاری کشور، نوشته‌های مروری و ترویجی، نقد و معرفی کتاب، نقد و معرفی طرح‌های پژوهشی، نقد و معرفی محصولات، و همچنین ترجمه مقاله‌های علمی روز را در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی و شاخه‌های مرتبط چون علوم اطلاعات، فناوری اطلاعات و ارتباطات، و مدیریت اطلاعات منتشر می‌سازد که تاکنون در هیچ نشریه داخلی منتشر نشده و در دست داوری و انتشار نیز نباشند.

● پایگاه‌های اطلاعات علمی تولید شده پژوهشگاه

پایگاه‌های اطلاعات علمی پژوهشگاه با بیش از ۶۱۵۰۰۰ رکورد اطلاعاتی، روزانه ۲۲۰۰۰ نفر بازدید کننده را به خود اختصاص داده است و براساس گزارش شورای عالی اطلاع‌رسانی از لحاظ حجم محتوا، مقام اول را در سایت‌های دولتی داراست. در ادامه به عناوین مهمترین پایگاه‌های پژوهشگاه اشاره می‌شود:

ـ پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا، ۱۲۶۸۴۷ رکورد؛

ـ چکیده طرحهای پژوهشی کشور، ۹۰۰۷۶ رکورد؛

ـ چکیده مقالات علمی و فنی، ۱۳۹۲۸۶ رکورد؛

ـ گزارشهای دولتی ایران، ۲۷۸۴۰ رکورد؛

ـ مقالات همایشهای ایران، ۱۰۵۹۴۷ رکورد؛

ـ پایان‌نامه‌های فارغ التحصیلان ایرانی خارج از کشور، ۱۵۸۴۲ رکورد؛

ـ بانک اطلاعات محققین و متخصصین کشور، ۲۶۵۲۳ رکورد؛

ـ فهرست مشترک نشریات تخصصی لاتین، ۱۷۷۱۱ رکورد.

● منابع مرجع:

ـ اصطلاحنامه‌های علوم

گروه زبان‌شناسی و اصطلاح‌شناسی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران اصطلاحنامه‌های علوم در موضوع‌های جامعه‌شناسی، شیمی، علوم زمین، علوم زیستی،‌ فنی و مهندسی، فیزیک، مدیریت بحران، کشاورزی (اگرووک) تولید کرده است.

ـ فرهنگ اطلاع‌رسانی

"فرهنگ توصیفی واژگان اطلاع رسانی و علوم وابسته"، در اصل ترجمه‌ای از یک لغتنامه درون‌خطی است. این فرهنگ برای دانشجویان و حرفه‌مندان علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی چه در مطالعه متون تخصصی و چه در ترجمه آن‌ها مفید است. این فرهنگ معادل فارسی واژه لاتین را ارایه می‌دهد و هم با توصیف گویا و مختصر، درک آن واژه را آسان تر می‌کند.

● مشاوره و ایجاد پایگاه‌های اطلاعاتی

پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران با پشتوانه چهل سال تجربه و دارا بودن کارشناسان و اعضای هیات علمی در زمینه‌های تخصصی کتابداری و اطلاع‌رسانی، رایانه، مدیریت، مهندسی صنایع و زبان‌شناسی آمادگی لازم برای مشاوره و اجرا در زمینه تولید پایگاه‌های اطلاعاتی را دارد، که تاکنون چهار پروژه مشترک با وزارت نیرو، وزارت آموزش و پرورش، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و وزارت کشور طراحی شد و اجرای آن به پایان رسیده است.

و در حال حاضر پروژه ایجاد آرشیو مجازی مطالعات و نقشه‌های طرح‌های عمرانی ایران با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در حال اجرا است.

● اشتراک منابع

۱) طرح امین: امانت بین‌کتابخانه‌ای

طرح جدید امانت بین کتابخانه‌ها با عنوان «طرح امین» از نیمه دوم سال ۱۳۷۹ اجرا شد. اجرای طرح سالانه بوده و از ابتدای هر سال تحصیلی آغاز می‌شود. عضویت در این طرح سالانه بوده و پیش از آغاز هر دوره تمدید می‌شود. با عضویت در این طرح، کتابخانه‌ها می‌توانند منابع موجود در دیگر کتابخانه‌ها را به شکل غیر مستقیم امانت بگیرند یا از آنها تصویر تهیه نمایند.

۲) طرح غدیر: عضویت فراگیر کتابخانه‌ها

از طریق طرح غدیر امکان دسترسی مستقیم استفاده‌کنندگان به منابع کتابخانه‌های دانشگاهی فراهم شده است. براساس این طرح کتابخانه‌های دانشگاه‌ها و موسسه‌های پژوهشی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به صورت داوطلبانه منابع خود را مستقیما در اختیار اعضا قرار می‌دهند. براساس دستورالعمل وزیر محترم فرهنگ و آموزش عالی، اعضای هیات علمی رسمی و پیمانی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می‌توانند به عضویت این طرح در آیند. براساس این طرح، افراد زیر پوشش باید به محلی که در سیاهه موسسه‌ها و افراد زیر پوشش و واحدهای مبدا برای آن‌ها به عنوان «مبدا» تعیین شده است مراجعه و تقاضای عضویت خود را ارایه کنند. مبدا، با انجام مراحلی به هر فرد یک کارت عضویت در طرح و ۳ کارت امانت ارایه می‌کند. اعضای طرح با استفاده از کارت اول می‌توانند مستقیما به کلیه کتابخانه‌های زیر پوشش مراجعه و از تمامی خدمات آنها در محل استفاده کنند و در صورت نیاز، با سپردن هر کارت امانت یک جلد کتاب را که طبق مقررات کتابخانه امانت دادنی باشد برای مدت ۳ هفته به امانت گیرند.

● خدمات کتابخانه‌:

کتابخانه پژوهشگاه با هدف فراهم ساختن دسترسی به اطلاعات و مدارک علمی سازمان یافته در جهت توسعه فعالیت های پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه و در قالب تشکیلات جدید و مصوب زیر نظر معاونت پژوهشی فعالیت می‌نماید.

کتابخانه در حال حاضر در محل جدید واقع در محوطه حیات در فضایی به مساحت ۲۴۰ متر مربع واقع شده است.

▪ وظایف:

کتابخانه بر مبنای اساسنامه وظایف زیر را به عهده دارد:

ـ ارایه خدمات کتابخانه‌ای به مراجعین در زمینه‌های مختلف از جمله کتاب، نشریات ادواری، پایان‌نامه ، گزارش‌های دولتی، مقالات سمینارها، روز نامه‌ها ، مواد دیداری و شنیداری و...؛

ـ ارایه خدمات بانک‌های اطلاعاتی علمی وفنی داخلی و خارجی؛

ـ خدمات امانت بین کتابخانه‌ها و تامین مدرک؛

ـ برنامه‌ریزی و انجام اقدام لازم برای انطباق وضعیت و خدمات کتابخانه با آخرین استانداردهای موجود در این زمینه؛

ـ پیش بینی ترتیبات و تسهیلات لازم برای استفاده هر چه بیشتر استفاده کنندگان از منابع موجود در کتابخانه؛

ـ تنظیم و اجرای برنامه‌های آموزشی و کار آموزی کوتاه مدت برای آشنا ساختن عملی دانشجویان رشته‌های مرتبط با نحوه کار کتابخانه؛

ـ شناسایی نیازهای اطلاعاتی مراجعه‌کنندگان و پیشنهاد تهیه آن‌ها؛

ـ همکاری با گروه‌های پژوهشی برای اجرای آزمایشی روش‌ها و استانداردهای جدید در زمینه امور کتابخانه؛

ـ انجام سایر وظایف ارجاعی از طرف ریاست پژوهشگاه در زمینه امور کتابخانه.

● منابع موجود در کتابخانه:

ـ کل کتابهای موجود: ۲۳۴۳۸ جلد ؛

ـ کتابهای فارسی: ۸۸۷۰ جلد؛

ـ کتابهای لاتین: ۱۴۵۶۸ جلد؛

ـ مواد غیرچاپی (CD): ۱۵۲۰ لوح فشرده؛

ـ پایان‌نامه‌های فارسی: ۱۲۶۸۲۰ جلد؛

ـ پایان‌نامه‌های لاتین: ۱۵۸۴۲ جلد؛

ـ مقاله مجلات: ۱۳۹۲۸۶ عنوان؛

ـ گزارش‌های دولتی: ۲۷۸۴۰ عنوان؛

ـ مقاله‌های سمینارها: ۱۰۵۹۴۷ عنوان؛

ـ طرح های پژوهشی: ۹۰۰۷۶ عنوان؛

ـ محققین: ۱۹۳۷۳ نفر.

● قمست‌ها و بخش‌های مختلف کتابخانه:

▪ جستجوی اطلاعات

سایت جستجوی اطلاعات پژوهشگاه با بهره‌مندی از کارشناسان خبر در زمینه جستجوی اطلاعات برای ایجاد امکان جستجوی حضوری در پایگاه اطلاعات پژوهشگاه و سایر پایگاه‌های اطلاعات علمی تجهیز گردیده است و امکان جستجو برای کلیه محققین و دانشجویان در کتاب‌های فارسی، کتاب‌های لاتین، لوح فشرده فارسی، لوح فشرده لاتین، نشریات فارسی وجود دارد.

▪ خدمات تامین مدرک

پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران به عنوان نماینده کتابخانه‌ ملی استرالیا (NLA) و ارایه دهنده خدمات کتابخانه بریتانیا (BL) وظیفه تامین مدارک مورد نیاز پژوهشگران، اساتید و دانشجویان کشور را از کتابخانه‌های پیش گفته به عهده دارد.

این بخش تهیه و تامین مدارک علمی مورد نیاز متقاضیان را بر عهده دارد و به این منظور از منابع داخل و خارج از کشور استفاده می‌کند. جهت تامین مدارک داخلی در قالب طرح امین عمل می‌شود و برای تامین مدارک از منابع خارجی از طریق کتابخانه‌ ملی استرالیا (NLA) و کتابخانه‌ انگلستان اقدام می‌شود.

▪ بخش مرجع

بخش مرجع کتابخانه پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران با همکاری کارشناسان متخصص در ارایه خدمات مرجع عمومی و تخصصی و با بهره‌گیری از منابع اطلاعاتی روزآمد، اعم از منابع چاپی و غیرچاپی و شبکه گسترده جهانی، آماده راهنمایی مراجعین می‌باشد. محققین، دانشجویان و استفاده‌کنندگان از کتابخانه می‌توانند با مراجعه به کتابدار مرجع مستقر در کتابخانه، سوالات خود را مطرح نموده و اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت نمایند.

اصغر موسایی

منابع و ماخذ

۱. پوری، سلطانی؛ راستین، فروردین. "دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی". تهران: فرهنگ معاصر،۱۳۸

۲. داورپناه، محمدرضا. "جستجوی اطلاعات علمی و پژوهشی منابع چاپی و الکترونیکی". تهران: دبیزش، ۱۳۸۱.

۳. مرکز اطلاعات ومدارک علمی ایران. برگرفته ازوب سایت:http//:www. Irandoc. ac. ir/

۴. کولائیان، فردین. "معرفی سایت مرکز اطلاعات ومدارک علمی ایران"فصلنامه کتاب، شماره اول ودوم، بهار وتابستان ۸۲ .