فصل فیلم های خوب

نگاهی به دو فیلم نمایش داده شده در بخش مسابقه جشنواره فجر

● تسویه‌حساب

تهمینه میلانی را به عنوان فیلمسازی که آثارش مایه‌های فمینیستی دارند و اغلب قهرمان‌هایش زن هستند می‌شناسند. سال گذشته که میلانی سوپراستار را به جشنواره‌ فجر فرستاد تسویه‌حساب را هم آماده‌ نمایش داشت ولی به دلیل مضمون ملتهب و لحن تند این فیلم، مسوولان نمایش آن را به صلاح ندیدند و با این‌که هرگز به طور رسمی توقیف نشد، ولی از صدور پروانه‌ نمایش آن نیز جلوگیری به عمل آمد.

با این‌که میلانی در تمام مصاحبه‌هایش تأکید می‌کرد تا وقتی پروانه‌ نمایش تسویه‌حساب صادر نشود از حضور در جشنواره‌ فجر خودداری خواهد کرد اما در آخرین روزهای اعلام فهرست نهایی فیلم‌ها، از تصمیم قبلی‌اش منصرف شد و فیلم را به بخش مسابقه‌ جشنواره ارائه کرد. سوپراستار، فیلم قبلی میلانی این ویژگی را داشت که قهرمان اصلی‌اش یک مرد بود و این موضوع نشان می‌داد که کارگردان در پس‌زمینه‌ اجتماعی رفتارهای زنان، نگاهی هم به درونیات و سوءرفتارهای مردان دارد. میلانی با تسویه‌حساب بار‌دیگر به دنیای مورد علاقه‌ خودش بازگشته و داستانی اندوهبار را در توجیه دلایل بزهکاری زنان روایت می‌کند.

شخصیت‌های اصلی تسویه‌حساب همگی زنان بزهکاری هستند که بتازگی از زندان آزاد شده‌اند و تصمیم می‌گیرند باندی تشکیل دهند تا از مردان هوسرانی که (به زعم آنان) باعث گمراهی و نابودی‌شان شده‌اند انتقام بگیرند. کارگردان در بستر روایت چنین داستانی تلاش می‌کند به انگیزه‌های بزهکاری این زنان و دلایل نفرت آنان از جامعه‌ مردسالار بپردازد و تا جایی که می‌تواند درباره‌ ریشه‌های این کجروی کاوش و بررسی کند. تسویه‌حساب فیلمی بشدت تلخ و سیاه است. داستان در فضایی تیره آغاز و کم‌کم به یک کمدی سیاه تبدیل می‌شود. میلانی داستانی اجتماعی را با لحنی تند و در فضایی تلخ و خفقان‌آور روایت می‌کند و هرچه جلوتر می‌رویم ابعاد تلخ ماجرا شکل پررنگ‌تری پیدا می‌کند. تسویه‌حساب سکانس‌های درخشانی دارد و از نظر کارگردانی و تکنیک یکی از برجسته‌ترین فیلم‌های میلانی محسوب می‌شود.

مثلا سکانسی که سارا (مهناز افشار) خبر مرگ ناپدری‌اش را می‌شنود و معلق میان دو احساس اندوه و شادی، بازی فوق‌العاده‌ای ارائه می‌دهد. پلان‌سکانس‌های طولانی و تأثیرگذار فیلم کاملا روی احساس و خاطره‌ مخاطب تاثیر می‌گذارد و او را به واکنش حسی وامی‌دارد. تسویه‌حساب بسیار پربازیگر است و چهره‌های سرشناسی مانند محمدرضا شریفی‌نیا، مهناز افشار، اکبر عبدی، احمد مهران‌فر، بهاره افشاری، السا فیروزآذر، لادن مستوفی و غلامحسین لطفی فهرست بلند بازیگران فیلم را تشکیل می‌دهند که برخی از آنان تنها در یک سکانس کوتاه بازی دارند. شخصیت‌های اصلی همگی زنان جوانی هستند و مهناز افشار یکی از بهترین بازی‌های چند سال اخیر خود را در تسویه‌حساب به نمایش گذاشته است. تسویه‌حساب فیلمی خیابانی و شهری به حساب می‌آید و در حال حاضر تولید چنین فیلمی در شهر شلوغ و مشکل‌داری مثل تهران کار بسیار دشوار و چالش‌برانگیزی است. بیشتر فیلمسازان ترجیح می‌دهند فیلمشان را در فضایی آپارتمانی و محیطی بسته بسازند تا اجزای صحنه را تحت کنترل داشته باشند. اما میلانی سکانس‌های زیادی را در معابر عمومی و خیابان‌های تهران فیلمبرداری کرده و از پس دشواری‌های تولید برآمده است. استفاده از پلان‌سکانس و نوع چینش میزانسن از نکات برجسته‌ کارگردانی تسویه‌حساب است و البته یکی از دلایلی که باعث شده بازیگران فیلم در نقش‌های خود چنین باورپذیر و قانع‌کننده ظاهر شوند، هدایت خوب میلانی است. به نوعی می‌توان گفت که تسویه‌حساب نقش اول و شخصیت قهرمان ندارد، بلکه ۴ شخصیت زن نقش‌های اصلی فیلم هستند. رویکرد فیلم نسبت به شخصیت‌های بزهکار داستان همدلانه است و حتی رفتار جامعه‌ستیز آنان را توجیه می‌کند. حرف اصلی میلانی این است که این شخصیت‌ها محصول تربیت و رفتار متقابل جامعه هستند و اگر بزهکار شده‌اند تقصیر خودشان نیست. در واقع باید تسویه‌حساب را یک اکشن زنانه در دفاع از زنان خلافکار دانست که البته با مهارت و دقتی چشمگیر، دلایل و انگیزه‌های افول آنان را از منظر علمی و تحقیقی مورد بررسی قرار می‌دهد. با توجه به حضور بازیگران سرشناس و داستان جذاب فیلم، اگر تسویه‌حساب به اکران عمومی دربیاید احتمالا فروش بالایی خواهد داشت.

تماشای صحنه‌های موتورسواری السا فیروزآذر و صحنه‌هایی که زنان جوان مردان رهگذر را تلکه می‌کنند، ممکن است دیدن چنین فضایی روی پرده‌ سینما برای مخاطب عام جذاب باشد. قسمت ستایش‌‌برانگیز کار میلانی این است که می‌داند رسالت هر هنرمندی نشان دادن دردها و آسیب‌های اجتماعی است تا توجه جامعه به آنها جلب شود و باید گفت که تسویه‌حساب از عناصری که می‌توانست عامه‌پسند باشد برای دستیابی به فروش بالا سوءاستفاده نکرده و نمایش صحنه‌های یادشده تنها به منظور طرح موضوع و به چالش کشیدن افکار عمومی است. اما رک‌گویی تسویه‌حساب در برخی دقایق به شعارزدگی و مستقیم‌گویی دیالوگ‌ها منجر شده که این موضوع از ارزش دراماتیک فیلم کم می‌کند.

تسویه‌ حساب فیلمی خیابانی و شهری به حساب می‌آید و در حال حاضر تولید چنین فیلمی در شهر شلوغ و مشکل‌داری مثل تهران کار بسیار دشوار و چالش ‌برانگیزی استفصل

● باران‌های موسمی‌

مجید برزگر، عضو هیأت موسس انجمن فیلم کوتاه ایران در خانه‌ سینما، لیسانس کارگردانی سینما و فوق‌لیسانس ادبیات نمایشی است و فیلمسازی را با ساخت فیلم‌های کوتاه در سینمای جوان همدان آغاز کرده است. در سفر مردان خاکستری اولین فیلم بلند سینمایی امیرشهاب رضویان دستیار کارگردان بود و در هیأت‌های انتخاب و داوری جشنواره‌های فیلم کوتاه عضویت داشته است. در آبان‌ماه سال گذشته نمایشگاهی از عکس‌های برزگر با عنوان «پرتره‌ پراگ» در خانه‌ هنرمندان برگزار شد و امسال نخستین فیلم سینمایی‌اش را ساخت. او کلیپ‌های چند دوره جشن سینمای ایران را نیز ساخته است. «فصل باران‌های موسمی» فیلمی اجتماعی و خیابانی درباره‌ نوجوانی و ماجراهای دوران بلوغ است که از زاویه‌ اول شخص روایت می‌شود. فیلم را می‌توان اثری شهری و مدرن به سبک فیلم‌های اروپایی و آمریکایی دانست که به زندگی روزمره‌ شخصیت‌های جوان در فضای پرتشویش و بی‌عاطفه‌ جامعه‌ مدرن می‌پردازد. قهرمان داستان پسری نوجوان از طبقه‌ متوسط جامعه است و دغدغه‌هایی شبیه همه‌ همسالانش دارد. فیلم به زندگی سرد نوجوانان شهری در مجتمع‌های ساختمانی بزرگ می‌پردازد و دنیای سرد آنان را به تصویر می‌کشد. لوکیشن اصلی در شهرک اکباتان به‌عنوان نمادی از شهری مدرن اما شلخته انتخاب شده و بیشتر سکانس‌های مهم و محوری فیلم در همین شهرک فیلمبرداری شده است.

فصل باران‌های موسمی مشکلات نوجوانی را بدون فضاسازی فقیرانه و تأکید بر تأثیرات مخرب فقر بر نوجوانان بررسی می‌کند. از این جهت این فیلم بافتی متفاوت با فیلم‌های به‌اصطلاح کانونی (تولیدات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دهه‌ ۱۳۶۰ و بعد از آن) دارد. فصل باران‌های موسمی ساختار جسورانه‌ای دارد و ثابت می‌کند کارگردانش اهل خطر کردن و تجربه‌گرایی است. فیلم تقریبا از موسیقی متن استفاده نکرده و فضایی شبیه آثار برادران داردن یا کیشلوفسکی دارد. معماری شهرک اکباتان و فضای لانه‌زنبوری آپارتمان‌های مسکونی نقش مهمی در فضاسازی فصل باران‌های موسمی دارد. بخش زیادی از دقایق فیلم در یک خانه می‌گذرد و به همین سبب طراحی صحنه و لباس فصل باران‌های موسمی بسیار حساس و تعیین‌کننده است. اشاره‌ اصلی فیلم به جوانان طبقه‌ متوسط است که تنها و سرگشته، با دنیایی از پرسش و آینده‌ای مبهم در جوامع شهری مدرن و در فضایی خالی از احساسات انسانی زندگی می‌کنند.

فصل باران‌های موسمی فیلم ساده و بی‌ادعایی است، اما بدون تردید یکی از بهترین آثار به نمایش درآمده در جشنواره‌ امسال به شمار می‌رود. داستان درباره‌ پسر نوجوانی است که در آستانه‌ جدایی پدر و مادرش زندگی جدیدی را تجربه می‌کند. این زندگی که در تنهایی و پرسه‌های طولانی می‌گذرد او را ناگزیر به انتخاب‌های تازه‌ای می‌کند. وجه تسمیه‌ فیلم شباهت احساسات و افکار زودگذر دوران نوجوانی به باران‌های موسمی است که تند و یکباره شروع به باریدن می‌کنند و ناگهان متوقف می‌شوند. همه‌ سکانس‌ها با دوربین روی دست فیلمبرداری شده و فراوانی پلان‌های بلند کارگردان را مجاب کرده که فیلمبرداری با دوربین Red و یک لنز ثابت انجام شود.

برای بازی در همه‌ نقش‌های اصلی و فرعی فیلم از نابازیگران و آدم‌های عادی استفاده شده و مرضیه خوش‌تراش تنها بازیگر حرفه‌ای فصل باران‌های موسمی است. این موضوع می‌تواند ریسک بالایی به همراه داشته باشد چون تا لحظه‌ اجرا نمی‌توان بازی یک نابازیگر را پیش‌بینی کرد و ممکن است فیلم به‌خاطر اشتباهات عملی یا ناآمادگی روانی یک نابازیگر به کلی آسیب ببیند. ولی برزگر آدم‌های فیلمش را بدرستی انتخاب کرده و هر کسی سر جای خودش قرار گرفته است. طوری که ترکیب این بازی‌ها و نوع رفتار شخصیت‌ها جلوی دوربین، حسی از زنده بودن و واقعی بودن به فیلم بخشیده که پدید آوردن این حس به تنهایی امتیاز بزرگی است. نوید لایقی‌مقدم، بازیگر جوان فیلم بازی بسیار گرم و باورپذیری ارائه کرده و سایر بازیگران (و نابازیگران) نیز در تناسب با کلیت داستان قرار دارند. البته فیلمنامه‌ خوب و دیالوگ‌های روان و باروح از جمله نکاتی است که باعث شده بازیگران برای اجرای نقش‌ها دچار مشکل نشوند و وجوه برجسته‌ بازی‌ها بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

شاهین شجری‌کهن