آذربایجان شرقی سرزمینی به وسعت تاریخ

آذربایجان شرقی, ستاره ای تابناک در آسمان تاریخ و فرهنگ ایران زمین صحنه جانفشانی مردان بزرگی همچون ستارخان, باقرخان و شیخ محمد خیابانی است که در کنار هزاران آثار تاریخی, طبیعی و صنایع دستی که خود ریشه در علم و هنر مردم این خطه از کشورمان دارد, همواره مورد توجه گردشگران و جهانگردان از سراسر جهان بوده است

آذربایجان شرقی، ستاره‌ای تابناک در آسمان تاریخ و فرهنگ ایران زمین صحنه جانفشانی مردان بزرگی همچون ستارخان، باقرخان و شیخ محمد خیابانی است که در کنار هزاران آثار تاریخی، طبیعی و صنایع دستی که خود ریشه در علم و هنر مردم این خطه از کشورمان دارد، همواره مورد توجه گردشگران و جهانگردان از سراسر جهان بوده است.

مفاخر از مواریث معنوی هر کشور بشمار می‌روند؛ در استان آذربایجان شرقی مفاخری همچون سیدمحمدحسین شهریار، علامه محمدتقی جعفری، میرزاجبار باغچه بان، پروین اعتصامی، رسام عرب زاده، میرزاحسن رشدیه و پروفسور محسن هشترودی ظهور کردند که آشنایی با چگونگی زندگی، زادگاه و محل دفن آنها جذابیت زیادی برای گردشگران فرهنگی دارد.

همچنین آثار طبیعی و تاریخی فراوان این استان که در شهرها و شهرستان‌های تابعه آن پراکنده هستند، روزها وقت نیاز دارد تا یک گردشگر تنها سری به آنها بزند.

بسیاری از آثار طبیعی این استان همچون چشمه ها، خواص درمانی زیادی دارند که استفاده از آنها به خصوص در سال‌های اخیر از سوی پزشکان بسیار سفارش می‌شود.

آثار طبیعی با خواص درمانی این روزها بعنوان جاذبه توریسم سلامت از سوی کشورها مورد توجه قرار گرفته و حتی بسیاری از کشورها با ایجاد آثاری از این دست بصورت مصنوعی، سعی در جلب گردشگران از سراسر جهان دارند.

با توجه به نزدیکی ایام نوروز، آشنایی با آثار تاریخی و طبیعی استان آذربایجان شرقی می‌تواند با بعنوان گزینه‌ای برای سپری کردن اوقات فراغت گردشگران در این ایام، مورد توجه قرار گیرد.

● آشنایی با آثار طبیعی استان آذربایجان شرقی

▪ چشمه ها

- چشمه تاپ تاپان

این اثر طبیعی در ۵ کیلومتری جاده آذرشهر در شهرستان آذرشهر از توابع این استان است که آب آن از نوع آبهای معندی بی کربنات کلسیک گازدار با خواص درمانی زیاد است.

- چاراویماق و چشمه پیر سقا

این چشمه در ۴۰ کیلومتری شهر قره آغاج در روستای پیر سقا قرار دارد و اطراف چشمه با مناظر بکر و زیبا از جاذبه‌های طبیعی این استان است.

- آبشار عیش آباد

این آبشار با ارتفاع حدود ۱۵ متر در شرق کوهستان‌های میشو در جنوب غرب شهرستان مرند قرار دارد. این اثر طبیعی استان آذربایجان شرقی با ترکیب عناصر طبیعی مانند کوه و دره، منظره زیبایی از طبیعت را به نمایش گذاشته است.

- آبشار سرکند دیزج

این آبشار در دهستان میشوی جنوبی در فاصله ۲ کیلومتری روستای سرکند دیزج شبستر قرار دارد و آب آن از طریق ارتفاعات میشو تامین می‌شود.

مناظر اطراف این آبشار با چشم انداز زیبا و بی نظیری از جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان است.

- باغ امینی زنوز

این باغ در ورودی شهر زنوز در شهرستان مرند قرار دارد. این باغ سرسبز و زیبا به همراه یک آبشار کوچک در داخل باغ، ترکیب و چشم انداز طبیعی، بدیعی را بوجود آورده است.

- غار قدمگاه

این غار در روستای قدمگاه یا بادامیار، در جنوب آذرشهر متعبق به دوره پیش از اسلام است که بعدها بصورت عبادتگاه اسلامی درآمده است.

- جزیره اسلامی

این جزیره با مناظر بکر، تنها جزیره مسکونی دریاچه ارومیه است که از طریق جاده ارتباطی و بزرگراه شهید کلانتری به ارومیه متصل می‌شود.

جزیره اسلامی دارای آب و هوای مناسب، بهترین سواحل بکر دریاچه ارومیه را دارا است و منطقه شکار ممنوع این جزیره با وسعت ۳ هزار و ۲۰۰ هکتار با مناطق کوهستانی و صخره ای، ‌دارای گونه‌های شاخص جانوری نظیر قوچ و میش ارمنی، گرگ، شغال،‌ خرگوش، عقاب طلایی و گونه‌های شاخص گیاهی مانند گون، درمنه و بادام کوهی یکی از مناطق غنی زیست محیطی است.

- دره سعیدآباد

این دره با چشم اندازی زیبا حدود ۳۰ کیلومتری تبریز قرار دارد که با طبیعت سرسبز و هوای مطبوع و خنک در تابستان محیط مناسبی برای گذران اوقات فراغت فراهم می‌آورد.

- تالاب قوری گل

این تالاب ویژگی‌های زیستی منحصر به فرد یکی از جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان است که در فاصله ۴۰ کیلومتری تبریز به طرف تهران قرار دارد.

شکل این تالاب بصورت مثلث و با وسعتی معادل ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار، محیط مناسبی برای رشد انواع گیاهان و پرندگان آبزی ازجمله پرنده نادر و کمیاب اردک سفید است.

- آسیاب خرابه

آسیاب خرابه در ۲۷ کیلومتری هادی شهر در شهرستان جلفا قرار دارد. آب آسیاب خرابه پس از سرچشمه گرفتن از کوه کیامکی و سرازیر شدن از دره، آبشار جالبی را بصورت لایه شفاف از آب بوجود می‌آورد.

وجه تسمیه این مکان بواسطه آسیابی است که هنوز بقایای آن باقی مانده است.

- منطقه حفاظت ارسباران

این منطقه در کنار رودخانه ارس در شهرستان کلیبر قرار دارد و در ردیف یکی از ۹ ذخیرگاه زیست کره زمین است.

این منطقه با ارتفاعات بلند آنزا، آغداش، سایگرام، دره‌ها و جنگل‌های زیبا و آب و هوای دلپذیر نمونه‌ای بی همتا از اکوسیستم کوهستانی به شمار می‌رود.

● آشنایی با آثار و میراث تاریخی استان آذربایجان شرقی

▪ حمام ها

- حمام کردشت

این حمام یکی از زیباترین حمام‌های آذربایجان است که با معماری اصیل سنتی در روستای کردشت از توابع جلفا و در کنار رود ارس قرار دارد.

این حمام که در میان باغ بزرگی ساخته شده، دارای یک هشتی به صورت هشت ضلعی است. سربینه حمام نیز هشت ضلعی است و گنبد بزرگ آن بر روی جرزها و هشت ستون سنگی هشت بر استوار شده است.

- حمام مهرآباد

حمام مهرآباد یکی از معروف ترین گرمابه هاست که تاریخ بنای آن به دوره قاجار می‌رسد و از پنج بخش تالار رخت رکن، محل نظافت، تالار شستشو، گرم خانه و خزینه آب تشکیل شده است.

در گذشته آب مصرفی گرمابه از چاهی که در کنار خزینه قرار دارد، توسط منجنیق مخصوصی استخراج می‌شده و از طریق لوله‌های باریک سفالی که در دیوارها تعبیه شده بودند به داخل گرمابه هدایت می‌شده است.

برخی مورخان معتقدند تاریخ بنای این حمام مربوط به دوره شاه طهماسب است و با توجه به شیوه ساخت و مقایسه با سایر حمام‌ها آن را به دوره صفویه نسبت داده‌اند.

از سایر حمام‌های تاریخی آذربایجان شرقی می‌توان حمام‌های شازده تبریز، حکم آباد تبریز، نوبهار تبریز، نوبر تبریز، سرهنگ تبریز، سراب، جلفا، میلان، اسکو، حاجی موسی مرند، حاج فتح الله بناب، چهارسوق مراغه و چهار سوق آذرشهر را نام برد.

- پل آجی چای

این پل از قدیمی ترین پل‌های تبریز است که در شمال غرب این شهر بر روی ۰۳۹;تلخه رود۰۳۹; قرار گرفته است؛ این پل با ۱۶ دهنه به طول ۱۰۰ متر و عرض ۵ متر همواره بر اثر طغیان‌های تلخه رود و گاه نیز توسط متجاوزین به شهر تخریب شده و پس از چندی دوباره بازسازی شده است.

نام این پل را اولین بار درمتون صفویه و در زمان شاه اسماعیل اول در ۰۳۹;سفرنامه ونیزیان ۰۳۹; می‌توان مشاهده کرد.

- پل خدا آفرین

روی رودخانه ارس دو پل تاریخی به فاصله حدود۱۰۰ متر از یکدیگر بنا شده اند که به نام خدا آفرین مشهورند.

اولین پل منسوب به قرن ششم هجری و دوره سلجوقیان است. طول این پل ۱۶۰ متر است که ۱۲۰ متر آن متعلق به ایران و ۴۰ متر آن متعلق به جمهوری آذربایجان است.

پل دومِ خدا آفرین حدود ۱۲۰ متر طول دارد و دارای ۱۰ طاق است. این پل منسوب به دوره صفوی است و از سنگ تراشیده با ملات گچ و آهک ساخته شده است.

- پل دختر

در بین راه زنجان – میانه جایی که رودخانه قزل اوزن به دامنه شرقی قافلان کوه می‌رسد پل زیبایی واقع شده که به پل دختر معروف است.

تاریخ بنای این پل روشن نیست؛ باستان شناسان پایه‌های پل را متعلق به عهد ساسانی یا قبل از آن می‌دانند ولی با توجه به معماری پل و ویژگی‌های آن می‌توان تاریخ بنای حاضر را متعلق به قرن هشتم هجری دانست.

- پل شهر چای

در ۱۲ کیلومتری جنوب شهر میانه در نزدیکی روستای ۰۳۹;تازه کند۰۳۹; پل شهرچای بر روی رودخانه شهرچای که یکی از شاخه‌های قزل اوزن است، ساخته شده است. طول این پل ۲۶۰ متر و عرض آن ۹/۷ متر و دارای ۲۳ چشمه با طاقی جناغی است.

از دیگر پل‌های قدیمی تبریز که بر روی نقاط مختلف ۰۳۹;مهران رود۰۳۹; بنا شده پل سنگی، پل قاری، پل صاحب الامر و پل منجم را می‌توان نام برد که هرکدام دارای چند چشمه طاق به شیوه سنتی هستند.

همچنین پل‌های منصور، قاری، سنگی تبریز و پل پنچ چشمه، لیلان چای بناب، پل حسام الدوله مراغه و قلی کندی ملکان از دیگر پل‌های این استان به شمار می‌روند.

● تپه‌های باستانی

- یانیق تپه

یانیق تپه که ۰۳۹;قره تپه۰۳۹; نیز نامیده می‌شود در ۳۱ کیلومتری جنوب غربی تبریز و در ۶ کیلومتری شمال خسروشهر در جنوب شرقی روستای ۰۳۹;تازه کند۰۳۹; واقع شده است.

قدمت این تپه به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد که با اواخر عصر سنگ و مس و اوایل عصر مفرغ در آذربایجان مقارن است.

- کلیسای سنت استپانوس

این کلیسا با معماری زیبای خود که تلفیقی از شیوه‌های معماری اورارتویی، اشکانی، یونانی و رومی است، بین قرن‌های ۴ و ۶ هجری قمری ساخته شده و نام آن برگرفته از استپانوس مقدس شهید اول مسیحیت است.

این کلیسا یکی از آثار ثبت جهانی شده ایران است که تا پیش از جنگ جهانی اول یکی از مشهورترین کلیساهای ارامنه جهان بوده است.

- بازار تبریز

بازار تبریز با مساحتی حدود یک میلیون مترمربع بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است که در مرداد ماه سال ۱۳۸۹ به عنوان اولین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل شده ‌است. پیش‌تر به دلیل قرارگرفتن شهر تبریز در مسیر جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده ‌است.

- عمارت شهرداری تبریز

عمارت شهرداری تبریز در سال ۱۳۱۴ شمسی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی در زمان ریاست شهرداری حاج ارفع الملک جلیلی بنا شد.

این ساختمان دارای یک برج ساعت چهار صفحه‌ای است که با طنین موزون زنگ هایش هر ۱۵ دقیقه یک بار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می‌رساند. نمای خارجی این ساختمان در وسط شهر تبریز از سنگ تراشیده بوده و نقشه ساختمان آن با نمونه ساختمان‌های کشور آلمان قبل از جنگ جهانی دوم مطابقت دارد.

- عمارت ایل گلی

ایل گلی (استخر مردم) از گردشگاه‌های زیبا و بی بدیل تبریز و ایران و استخری با مساحتی بالغ بر ۵۴ هزار و ۶۷۵ مترمربع است که در جنوب شرقی تبریز، بر دامنه تپه‌ای واقع شده است.

در جنوب این استخر تپه‌ای است که آن را از بالا تا پایین همسطح استخر پله بندی کرده و نهر آبی از آن به طرف پایین روان است. از سمت جنوبی و از وسط استخر خیابانی کشیده شده که استخر را به صورت شبه جزیره‌ای درآورده است و در مرکز استخر، عمارت باشکوه دو طبقه‌ای ساخته شده است.

- ربع رشیدی

ربع رشیدی که امروزه فقط آثار مختصری از آن باقی مانده از بناهایی است که توسط خواجه رشیدالدین فضل الله، وزیر سلطان محمود غازان ایجاد شده است. این بنا در زمان آبادانی شامل ۲۴ کاروانسرای وسیع و ۱۵۰۰ دکان، ۳ هزار خانه، تعدادی حمام، باغ، کارخانه‌های پارچه بافی، کاغذسازی، دارالضرب و تولید رنگ و نظایر آن بوده است.

حدود ۲۰۰ قاری قرآن از کوفه و بصره و شام و به نوبت در این مکان قرآن را تلاوت می‌کرده اند و ۴۰۰ فقیه و هزار طلبه در مدارس آن سکونت داشته و به کسب علم مشغول بوده‌اند. تعداد ۵۰ پزشک حاذق از کشورهای مختلف در دارلشفای آن به معالجه بیماران اشتغال داشته‌اند.

- خلعت پوشان

در ۱۰ کیلومتری جاده تبریز ـ تهران در کنار جاده، برج آجری منشوری شکل قرار دارد که به برج خلعت پوشان مشهور است. این بنا در اواخر دوره صفویه احداث شده است.

در زمان قاجار خلعت، اهدایی شاهان برای حاکمان آذربایجان در این برج بر دوش آنها انداخته می‌شد. برج سه طبقه است؛ طبقه اول و دوم سرپوشیده و طبقه سوم بدون سقف است. آخرین مراسم خلعت پوشان در سال ۱۳۳۰ هجری قمری در زمان حکمرانی صمدخان مراغه‌ای انجام گرفته است.

- ارگ تبریز

این بنای تاریخی که بازمانده مسجد معروف علی‌شاه ــ وزیر محمد خدابنده ــ و ابوسعید بهادرخان است در بین سال‌های ۷۱۶ تا ۶۲۴ هجری ساخته شده‌ است.

گفته می‌شود در قسمت جنوبی دارای طاقی بزرگ بوده که به‌علت عجله در ساختن و عدم رعایت اصول معماری در همان ابتدا فرو ریخته ‌است.

ابن بطوطه جهانگرد مراکشی در بازدید از این بنا نوشته که صحن آن با سنگ‌های مرمر فرش شده و دیوارها نیز با کاشی‌های بسیار زیبا پوشانده شده‌ و جوی آبی در وسط آن جاری بوده ‌است. حمدالله مستوفی ایوان آن را بزرگ‌تر از ایوان مداین دانسته و از سنگ‌های مرمر آن به نیکی یاد کرده‌ است.

- باغ دوکمال

باغ دو کمال در محله بیلانکوه و در محدوده خیابان آبرسانی تبریز واقع شده ‌است. علت نامگذاری این مکان با عنوان باغ دوکمال وجود آرامگاه دوتن از مشاهیر ایرانی یعنی کمال‌الدین بهزاد (نقاش) و کمال‌الدین مسعود خجندی (شاعر) است.

- باغ صاحب‌دیوان

میرزا فتحعلی‌خان پسر حاجی میرزا علی‌اکبر قوام‌الملک و نوه اعتمادالدوله صدراعظم آقامحمدخان در مدتی که پیشکاری ولی‌عهد را در تبریز داشت به ایجاد بناهای قابل توجهی اقدام کرد که از جمله آنها ایجاد باغ صاحب‌دیوان در دروازه ورودی شهر تبریز از سمت مشرق بود.

- خانه مشروطه

حاج مهدی کوزه‌کنانی از متمولین شهر تبریز که طرف‌دار جنبش آزادی‌خواهی و مشروطه ‌طلبی بود، این بنای زیبا را برای تجمع و تشکیل جلسات سران و رهبران مشروطه ایجاد کرد. خانه مشروطه در سال ۱۲۴۷ هجری توسط یکی از معماران بنام آن روز شهر تبریز حاج‌ولی معمار ساخته شد که نمونه‌ای از شیوه معماری رایج در دوره قاجاریه است.

این بنا در محله راسته کوچه تبریز هم اکنون بازسازی شده و به عنوان موزه مشروطیت مورد استفاده علاقمندان و پژوهشگران قرار گرفته‌ است.

- شمس‌العماره

شمس العماره که در محل فعلی کاخ استانداری آذربایجان شرقی قرار دارد، ساختمان چهارطبقه‌ای است که دارای عمارت کلاه‌فرنگی نیز بوده ‌است و بنای آن را به نجف‌قلی خان پسر مرتضی‌قلی خان نسبت داده می‌شود.

ابتدا این بنا را درب اعلی نامیده‌اند و در زمان عباس میرزا که به محل حکمرانی ولی‌عهد تبدیل شد، به عالی قاپو موسوم شد. در سال ۱۳۱۲ خورشیدی این بنا آتش گرفت و بسیاری از بخش‌های مربوط به دوره زندیه و قاجاریه از بین رفتند.

بر اساس این گزارش، در کنار آب و هوای بسیار مناسب، آثار تاریخی و طبیعی با خواص درمانی،‌ مردم استان آذربایجان شرقی نیز که مردمانی صبور، خونگرم و مهمان نواز هستند، همواره سفره صفا و یکرنگی را برای همه مهمانان خود می‌گسترانند و با روی باز از آنان پذیرایی می‌کنند.

گردشگران نوروزی با سفر به این استان، بطور حتم اوقات خوب و خوشی را سپری خواهند کرد.